Το ροζ είναι δίκοπο μαχαίρι. Το κόκκινο είναι έντονο, γεμάτο ζωή, το λευκό ήρεμο, κομψό, το ροζ… όλα τα παραπάνω. Πολύ πριν η λέξη «ροζ» ταυτιστεί με αυτή την «αθώα» παστέλ απόχρωση ο υπόκοσμος του Λονδίνου την χρησιμοποιούσε για κάτι μάλλον λιγότερο φρουτώδες ή αρωματικό – για να δηλώσει την πράξη του μαχαιρώματος κάποιου με μια αιχμηρή λεπίδα.

«He pink’d his Dubblet», αναφέρει ένα λήμμα της λέξης σε ένα λεξικό του 17ου αιώνα με την αργκό του δρόμου που χρησιμοποιούσαν «Ζητιάνοι, κλέφτες καταστημάτων (…) και όλες οι άλλες φυλές απατεώνων και κακοποιών», περιγράφοντας ένα θανατηφόρο χτύπημα μέσα από το παραγεμισμένο σακάκι ενός άνδρα, «He run him through».

Σε ποιο σημείο της ιστορίας συνέβη η εν λόγω μετάβαση δεν μπορεί κανείς να πει με βεβαιότητα, αλλά η εν λόγω απόχρωση σίγουρα έχει αν διηγηθεί μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία στο βάθος του χρόνου.

Σάρκα που φθείρεται

Μια σημαντική στιγμή για την ανάδειξη του ροζ ως βασικού στοιχείου στην εξέλιξη της ζωγραφικής είναι η δημιουργία από τον Ιταλό ζωγράφο της Πρώιμης Αναγέννησης Φρα Αντζέλικο στα μέσα του 15ου αιώνα της περίφημης τοιχογραφίας του στη Μονή του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία της Ιταλίας, ο Ευαγγελισμός, η οποία απεικονίζει τη στιγμή της Καινής Διαθήκης που η Παρθένος Μαρία πληροφορείται από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ ότι θα γίνει η μητέρα του Χριστού. Τοποθετημένος στην κορυφή μιας σκάλας που ανεβαίνουν καθημερινά με επισημότητα οι ευσεβείς μοναχοί, ο πρωτοποριακός πίνακας του Φρα Αντζέλικο είναι ένας πίνακας στον οποίο το πνεύμα του παρατηρητή καλείται να αιωρηθεί.

Καθοριστικό ρόλο στην πυροδότηση αυτής της μυστικιστικής απογείωσης στην τοιχογραφία παίζει η απεικόνιση του αιθέριου Αρχαγγέλου – ο οποίος διέσχισε μυστικιστικά τα επίπεδα της ύπαρξης για να εισέλθει στην υλική σφαίρα της Μαρίας. Δεν έχει σημασία η πολυχρωμία των φτερών, αυτό που προκαλεί την μεγαλύτερη έκπληξη στην απεικόνιση του Γαβριήλ είναι η απόφαση του Φρα Αντζέλικο να τον ντύσει με βελούδινες πιέτες πολυτελούς ροζ χρώματος.

Με το να ντύνει τον Γαβριήλ με το πιο πλούσιο ροζ χρώμα, ο Φρα Αντζέλικο δίνει σάρκα και οστά στον Αρχάγγελο ως οντότητα με σώμα και αίμα, καταργώντας τη διάκριση μεταξύ ιερού πνεύματος και εφήμερης σάρκας. Το ροζ είναι ο άξονας που εξανθρωπίζει τον ουρανό. Κανείς δεν θα έβλεπε ποτέ ξανά το χρώμα με τον ίδιο τρόπο. Στους αιώνες που ακολούθησαν, οι καλλιτέχνες θα επικαλούνταν το ροζ ως στενογραφία για τη θόλωση των ορίων.

Τα άνθη και ο Χριστός

Ως επίκεντρο του Madonna of the Pinks του αναγεννησιακού δασκάλου Ραφαήλ, ένα κλαδάκι από κατακόκκινα γαρύφαλλα που παραδίδεται στην Παρθένο Μαρία από τον μικρό Χριστό, μπορεί να φαίνεται αρκετά αδιάφορο με την πρώτη ματιά. Στην πραγματικότητα ισοδυναμεί με ένα είδος θαυματουργής ρυτίδας στον ιστό του χρόνου. Σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση, ο διάνθος, δεν εμφανίστηκε στον κόσμο παρά μόνο όταν η Μαρία έκλαψε κατά τη σταύρωση του γιου της.

Η αναχρονιστική εμφάνιση του λουλουδιού στη σκηνή του Ραφαήλ, λοιπόν, χρωματισμένη με το μελλοντικό αίμα του μωρού που το κρατάει, δημιουργεί μυστηριωδώς μια ροζ καμπή στη γραμμική εξέλιξη του σύμπαντος.

Με την πάροδο του χρόνου, το ροζ θα ανθίσει τελικά πέρα από τα πέταλα των πολύπλοκων θεολογιών του για να επηρεάσει ένα ευρύτερο φάσμα κοσμικής προσωπικότητας, διατηρώντας παράλληλα την ασύλληπτη γοητεία και την ικανότητά του να προκαλεί. Μέχρι τον 18ο αιώνα, το ροζ προσφερόταν ως το χρώμα της επιλογής για την απεικόνιση ερωμένων υψηλού προφίλ.

Το ολόσωμο πορτραίτο του Λα Τπυρ με παστέλ και μολύβι της επίσημης κύριας ερωμένης του Λουδοβίκου XV της Γαλλίας, που ξεκίνησε γύρω στο 1748, είναι ένα ατίθασο γυμναστήριο ζούγκλας από περιττά ροζ χρώματα που κατακλύζουν κάθε εκατοστό και απειλούν να πνίξουν το θέμα του. Εδώ, το ροζ είναι μια ενέργεια που δονείται από την εικονιζόμενη μέχρι τα κοσμικά θέματα με τα οποία περιβάλλεται η Πομπαντούρ – μουσική, αστρονομία και λογοτεχνία.

Ερωτισμός

Ως προστάτιδα του εμπορίου πορσελάνης, η Πομπαντούρ είχε ως γνωστόν εμπνεύσει την κοπή από το εργοστάσιο πορσελάνης των Σεβρών μιας νέας απόχρωσης του ροζ, που μελανιάζει απαλά από μπλε και μαύρες κηλίδες. Για την Πομπαντούρ, το ροζ δεν ήταν πλέον ένα απλό αξεσουάρ, αλλά ένας σύντροφος στο έγκλημα – ένα φιλόδοξο δεύτερο δέρμα στο οποίο μεγάλωσε πνευματικά και συναισθηματικά. Έγινε το χρώμα της.

Η μετάβαση από την αγνότητα των αγγέλων στην «πονηριά» του ερωτισμού όμως έγινε λίγο αργότερα, με τον πίνακα The Swing του Γάλλου καλλιτέχνη Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ, που ζωγραφίστηκε γύρω στο 1767, και αναπαριστά ένα κορίτσι που κάνει κούνια και το τριανταφυλλένιο φουστάνι της παγώνει στον χρόνο προκαλώντας την προσοχή επίδοξων εραστών στους γύρω θάμνους. Τώρα απέχουμε πολύ από το ροζ ψιθύρισμα των αγγέλων.

Ροζ Κου Κλουξ Κλαν

Η μεγάλη βέβαια στροφή του συμβολισμού του ροζ έλαβε χώρα στα τέλη της δεκαετίας του 1960 με τον γεννημένο στον Καναδά Αμερικανός καλλιτέχνης Φίλιπ Γκάστον.

Μέχρι τότε, το ίδιο το χρώμα είχε υποστεί μια εμπορική μεταμόρφωση στην αμερικανική κουλτούρα λιανικής πώλησης, αφού στην αρχή του αιώνα ήταν μια απόχρωση που συνδεόταν συχνότερα με τα αγόρια και την αρρενωπότητα παρά με τις πριγκίπισσες και τις κούκλες των μικρών κοριτσιών. Αλλά από τη στιγμή που ο Γκάστον άρχισε να εισάγει ένα απειλητικό καστ γελοιογράφων εμπνευσμένων από την Κου Κλουξ Κλαν, των οποίων οι απίστευτα απαλές ροζ κουκούλες συνεχίζουν να στοιχειώνουν τη λαϊκή φαντασία μέχρι σήμερα, το χρώμα είχε επαναπροσδιοριστεί ως ντελικάτο και θηλυκό.

Την ίδια στιγμή που το προκλητικό ροζ του Γκάστον χτυπούσε στα μάτια τον κόσμο της τέχνης, επιστημονικές μελέτες βρίσκονταν σε εξέλιξη από τον Αλεξάντερ Σάους, διευθυντή του Αμερικανικού Ινστιτούτου Βιοκοινωνικών Ερευνών, για να διαπιστωθεί αν οι χειρισμοί του χρώματος θα μπορούσαν να βοηθήσουν στον έλεγχο της συμπεριφοράς των ατόμων που περιβάλλονταν από αυτό. Το αποτέλεσμα της έρευνας του Σάους ήταν η επινόηση της ψυχολογικά διακριτικής απόχρωσης που είναι πλέον γνωστή ως «Baker-Miller Pink», από το όνομα του σωφρονιστικού ιδρύματος του Ναυτικού στο Σιάτλ της Ουάσινγκτον, όπου η χρωστική ουσία δοκιμάστηκε με επιτυχία στους τοίχους των κελιών των κρατουμένων και πιστώθηκε με σημαντική ηρεμία των επιθετικών ορμών.

Όμως, παρά την ικανότητά του να εμπνέει πειθήνια συμπεριφορά, το ροζ εξακολουθεί να δίνει μάχες, προκαλώντας τις αντιλήψεις μας σε μια αισθητική μονομαχία.

*Πηγή: BBC

Από την Ευγενία Κοτρώτσιου