Η μοναξιά εσφαλμένα χαρακτηρίζεται ως «πανδημία», ως κάτι που έχει εμφανιστεί σχεδόν ξαφνικά ή έχει αυξηθεί απότομα λόγω του σύγχρονου τρόπους ζωής και που δεν ξέρουμε πώς να το αντιμετωπίσουμε. Έρευνες αποδεικνύουν γιατί δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε αυτόν τον όρο.
Δεν είναι πως δεν έχουν συμβάλλει κάποια πράγματα στο να συνεχίσουν οι άνθρωποι να είναι και να νιώθουν μόνοι, αλλά σίγουρα η μοναξιά δεν είναι κάτι καινούριο, πάντοτε υπήρχε, «συντρόφευε» το ανθρώπινο είδος και οφειλόταν σε διάφορους παράγοντες.
Αν η μοναξιά ήταν πράγματι «πανδημία», θα έπρεπε να είναι σχετικά νέα ως φαινόμενο, να εξαπλωνόταν γρήγορα και να είχε ένα σαφές σημείο προέλευσης. Αυτό δεν ισχύει, τα στοιχεία ερευνών μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο ανατρέπουν αυτή τη θεωρία.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με σχετική έρευνα της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης, η μοναξιά στους ηλικιωμένους στις ΗΠΑ παραμένει σταθερή ή έχει μειωθεί κατά τη διάρκεια των δεκαετιών.
Σε μία άλλη μελέτη δε, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Archives of Gerontology and Geriatrics, διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρξε σημαντική αύξηση της μοναξιάς μεταξύ των Σουηδών ηλικίας 85 ετών και άνω κατά τη διάρκεια δύο δεκαετιών.
Επίσης, παλαιότερη έρευνα στο επιστημονικό περιοδικό Perspectives on Psychological Science δεν έδειξε σημαντική γενεαλογική αύξηση της μοναξιάς μεταξύ των νεότερων πληθυσμών, με παρόμοια έρευνα δημοσιευμένη στο Personality and Social Psychology Bulletin, να εντοπίζει ακόμη και μια μικρή μείωση.
Μοναξιά και ιστορικό πλαίσιο
Κατά την εξέταση της ιστορίας της ορολογίας «πανδημία» όταν αυτή αναφερόταν στη μοναξιά, βρέθηκε ότι τη χρησιμοποιούσαν και παλαιότεροι ερευνητές, ακόμη και από το 1979. Μια πανδημία που διαρκεί πάνω από τέσσερις δεκαετίες; Αυτό δεν είναι ένα χαρακτηριστικό των πανδημιών!
Η ανησυχία για το γεγονός ότι η τεχνολογία καταστρέφει τους κοινωνικούς δεσμούς και οδηγεί στη μοναξιά, δεν είναι καινούρια, αποτελεί μέρος ενός επαναλαμβανόμενου μοτίβου στην ανθρώπινη ιστορία.
Κάθε σημαντική καινοτομία στην επικοινωνία έχει προκαλέσει παρόμοιες ανησυχίες με αυτές που έχουν σήμερα οι άνθρωποι. Ο Σωκράτης προειδοποιούσε ότι η γραφή θα υπονομεύσει τη μνήμη και την αυθεντική συζήτηση.
Η τυπογραφία κατακρίθηκε για την προώθηση της μοναχικής ανάγνωσης, αντί για την ανάγνωση σε ομάδες, σε σχετικές κοινοτικές συγκεντρώσεις. Τα πρώιμα τηλέφωνα επικρίθηκαν για την ανατροπή των κοινωνικών κανόνων.
Ακόμη και καθημερινές καινοτομίες, όπως οι σόμπες θέρμανσης, αντιμετώπισαν αντιστάσεις για την αλλαγή στον τρόπο που οι κοινότητες συγκεντρώνονταν σε κοινόχρηστους χώρους!
Ο χρόνος απέδειξε ότι όλες αυτές οι καινοτομίες όχι μόνο δεν αποτέλεσαν καθοριστικό παράγοντα για την αύξηση της μοναξιάς, που έτσι κι αλλιώς ακολουθούσε τη δική της σταθερή πορεία, αλλά συνέβαλλαν και στην επικοινωνία και την ανάπτυξη των κοινωνικών συνδέσεων.
Ενώ οι ψηφιακές τεχνολογίες παρουσιάζουν βέβαια προκλήσεις, δημιουργούν επίσης νέες δυνατότητες σύνδεσης, που οι προηγούμενες γενιές δεν μπορούσαν καν να φανταστούν.
Γιατί δεν πρέπει να βλέπουμε τη μοναξιά σαν «πανδημία»
Ο χαρακτηρισμός της μοναξιάς ως «πανδημίας», δημιουργεί τρία σημαντικά προβλήματα:
Λανθασμένη διάγνωση
Αν νομίζουμε ότι η μοναξιά είναι κάτι που οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στην εξέλιξη της τεχνολογίας στη σύγχρονη εποχή, ότι για παράδειγμα φταίνε το AI ή τα social media για την εξάπλωσή της, τόσε σίγουρα θα παραβλέψουμε τη θετική επίδραση που έχει η τεχνολογία στην ευημερία των ανθρώπων και των κοινωνιών.
Απόκλιση από τα δομικά αίτια
Η παρουσίαση της μοναξιάς ως «πανδημία» οδηγεί σε εστίαση σε ατομικές συμπεριφορές, παρά σε βαθύτερους κοινωνικούς παράγοντες που οδηγούν στην αποσύνδεση, όπως είναι η οικονομική ανισότητα ή η κοινωνική περιθωριοποίηση.
Απλοϊκές λύσεις
Όταν κατανοούμε τη μοναξιά λανθασμένα, εφαρμόζουμε παρεμβάσεις που εστιάζουν στα συμπτώματα παρά στις αιτίες, όπως είναι, για παράδειγμα το να δαιμονοποιούμε τα smartphones, αντί να εξετάσουμε τους πραγματικούς λόγους που η τεχνολογία μπορεί να γίνει προβληματική για κάποιους ανθρώπους.
