Πού κοιτάμε, όταν συζητάμε με κάποιον; Σε ποιο σημείο του προσώπου του εστιάζουμε; Στο στόμα, στη μύτη ή μήπως στα μάτια του; Η επικοινωνία μας με τους άλλους είναι ένα μεγάλο και σημαντικό ζήτημα που μας απασχολεί καθημερινά!
Δεν είναι λίγες οι φορές που μπορεί να μιλάμε με έναν γνωστό μας και να μην νιώθουμε άνετα να τον κοιτάμε στα μάτια όλη την ώρα της συζήτησης ή που πιάνουμε τον εαυτό μας να παρατηρεί προσεκτικά τα χείλη του, όταν αυτά σχηματίζουν τις λέξεις ενώ δεν έχει φασαρία ώστε να μην ακούμε. Αυτές οι συμπεριφορές, λοιπόν, εξηγούνται και επιστημονικά.
Σε έρευνα που χρησιμοποιήθηκε τεχνολογία παρακολούθησης των ματιών, κατά τη διάρκεια μίας συζήτησης, διαπιστώθηκε ότι όταν κοιτάζουμε τον συνομιλητή μας, τα μάτια του είναι αυτά που παίρνουν τη μεγαλύτερη προσοχή μας, ακολουθούμενα από τη μύτη και, στη συνέχεια, το στόμα.
Ο χρόνος εστίασης είναι υψηλότερος για την περιοχή των ματιών, κάτι που άλλοι ερευνητές έχουν καταρρίψει, αναφέροντας ότι αυτό στο οποίο επικεντρωνόμαστε είναι το στόμα του ομιλητή, μιας και έτσι εξάγουμε οπτικές πληροφορίες, που την ίδια στιγμή λαμβάνουμε και ακουστικά.
Άλλοι επιστήμονες έχουν υποστηρίξει ότι κοιτάμε τη γέφυρα της μύτης, δηλαδή την περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα στα μάτια και στο στόμα. Έτσι μπορούμε να κάνουμε λίγη επαφή με τα μάτια κοιτώντας προς τα πάνω, ενώ παράλληλα εξάγουμε πληροφορίες από το στόμα, κοιτώντας πού και πού πιο χαμηλά.
Ενώ τα μάτια παίρνουν τη μεγαλύτερη προσοχή, όταν κοιτάζουμε τον συνομιλητή μας, στην αρχή μιας κουβέντας, η προσοχή μετακινείται προς το στόμα όταν ο συνομιλητής μας αρχίσει να μιλάει περισσότερο και να εμβαθύνει σε ένα θέμα.
Τα μάτια φαίνεται να είναι συσχετισμένα περισσότερο με τις πρώτες εντυπώσεις και με την κοινωνική μας επαφή με τους ανθρώπους, ενώ η στοματική μας κοιλότητα από τη φύση της ως εργαλείο για την εκφορά της γλώσσας, σαφώς και συσχετίζεται πιο πολύ με την επικοινωνία αυτή καθ’ αυτή.
Οπότε, συνήθως αφού ο συνομιλητής μας τελειώνει αυτά που έχει να μας πει, φαίνεται ότι η προσοχή μας επιστρέφει στα μάτια του.
Τι λένε οι ερευνητές
Σύμφωνα με τη σχετική έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Cognition το 2025, η επαφή με τα μάτια με τους συνομιλητές μας είναι η πιο κοινή συμπεριφορά στην επικοινωνία, ωστόσο ελάχιστα είναι γνωστά για αυτή τη συμπεριφορά.
Προηγούμενες μελέτες έχουν αναφέρει διαφορετικά ευρήματα σχετικά με το που εστιάζουμε στο πρόσωπο του αφηγητή.
Ορισμένες από αυτές δείχνουν ότι η οπτική επαφή εστιάζει συνήθως στα μάτια του συνομιλητή μας, άλλες μελέτες δείχνουν στοιχεία για εστίαση κυρίως στο στόμα του αφηγητή, ενώ άλλες αναφέρουν ενδείξεις για εστιάσεις στη γέφυρα της μύτης του αφηγητή, πιθανώς ως μεταβατικό σημείο για την οπτική επαφή μεταξύ των ματιών και του στόματος.
Η εν λόγω έρευνα στοχεύεοι να ρίξει φως σε αυτά τα διαφορετικά ευρήματα, εξετάζοντας την οπτική επαφή στο πρόσωπο του αφηγητή σε μια σταθερή γνωστική εργασία. Συγκεκριμένα, σε ένα πείραμα που έγινε, οι ερευνητές εξέτασαν την οπτική επαφή των συμμετεχόντων, όταν αυτοί παρακολουθούσαν βίντεο με έναν άνδρα και μια γυναίκα αφηγητή.
Σε ένα δεύτερο πείραμα χρησιμοποίησαν έναν εικονικό άνθρωπο, επιτρέποντας τον χειρισμό διαφορετικών μερών του προσώπου του αφηγητή για να επικυρώσει τα ευρήματα του πρώτου πειράματος.
Το συμπέρασμα ήταν ότι η συμπεριφορά της οπτικής επαφής στα πρόσωπα των ανθρώπων και αυτή στο πρόσωπο του εικονικού ανθρώπου ήταν παρόμοιες, με τα μάτια του αφηγητή να προσελκύουν τις περισσότερες εστιάσεις, σε σχέση με άλλα σημεία του προσώπου.
Αυτό υποδεικνύει ότι χρησιμεύουν ως σημείο αναφοράς για την επικοινωνία, ιδιαίτερα στην αρχή και το τέλος μιας συνομιλίας. Το στόμα, από την άλλη πλευρά, χρησίμευσε ως επικοινωνιακό σήμα όταν είχε εγκαθιδρυθεί η οπτική επαφή. Όταν οι κινήσεις των χειλιών ήταν περιορισμένες στον εικονικό άνθρωπο, τα μάτια ανέλαβαν ξανά ως σημείο αναφοράς.
Τα παραπάνω βοηθούν στο να αντιληφθούμε τη σημασία της «πολυτροπικής επικοινωνίας» στην καθημερινότητά μας.
Τι είναι η πολυτροπική επικοινωνία
Η πολυτροπική επικοινωνία (ή multimodal communication στα αγγλικά) αναφέρεται στη διαδικασία επικοινωνίας που χρησιμοποιεί περισσότερα από έναν «τρόπο» ή «μέσο» για τη μετάδοση μηνυμάτων. Αυτά τα μέσα περιλαμβάνουν διάφορες μορφές επικοινωνίας, όπως:
- Λεκτική επικοινωνία: Η χρήση λέξεων, είτε προφορικά είτε γραπτά.
- Μη λεκτική επικοινωνία: Αυτή περιλαμβάνει τη γλώσσα του σώματος, τις εκφράσεις του προσώπου, τις χειρονομίες, την οπτική επαφή και άλλες φυσικές εκδηλώσεις που συνοδεύουν ή ενισχύουν τη λεκτική επικοινωνία.
- Οπτική επικοινωνία: Χρήση εικόνας ή οπτικών στοιχείων, όπως οι γραφικές παραστάσεις, τα διαγράμματα, τα βίντεο ή οι εικόνες.
- Ακουστική επικοινωνία: Οι ήχοι ή η φωνή που συνοδεύουν τη συνομιλία, όπως η ένταση, ο τόνος και ο ρυθμός της φωνής.
