Πόσες φορές σας έχει τύχει να μην μπορείτε να συγκεντρωθείτε σε μια δουλειά ή στην παρακολούθηση μιας ταινίας, επειδή σάς ήρθαν μερικές ειδοποιήσεις στα social media; Στην εποχή μας, που είναι γεμάτη από οθόνες και σκρολαρίσματα, δεν είναι και μεγάλη έκπληξη το γεγονός ότι η συγκέντρωσή μας έχει μειωθεί. Πολλές φορές, μάλιστα, νομίζουμε ότι ακούμε μια ειδοποίηση ακόμη και όταν αυτή δεν έχει έρθει και αυτό μπορεί να μην οφείλεται σε κάτι μαγικό, εξηγείται και είναι αρκετό για να μας αποσπάσει!
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή και ας εξετάσουμε τι γίνεται με τη συγκέντρωση.
Σύμφωνα με σχετική έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Neuron το 2018, η προσοχή σε κάτι έρχεται και φεύγει 4 φορές μέσα σε 1 δευτερόλεπτο, γεγονός που σημαίνει ότι είναι πολύ δύσκολο να μείνουμε συγκεντρωμένοι ακόμη και για λίγα λεπτά.
Οι ερευνητές υποθέτουν ότι η μικρότερη διάρκεια προσοχής παρείχε στους πρώτους ανθρώπους ένα εξελικτικό πλεονέκτημα, επιτρέποντάς τους να παρακολουθούν προσεκτικά το περιβάλλον τους για πιθανούς κινδύνους.
Σήμερα, οι απειλές που αντιμετωπίζουμε είναι λιγότερες από αυτές που αντιμετώπιζαν οι πρόγονοί μας, όμως ο κίνδυνος έχει πάρει άλλη μορφή, που δεν είναι άλλη από αυτή των ψηφιακών συσκευών, οι οποίες έχουν μπει για τα καλά στην καθημερινότητά μας.
Βρίσκονται παντού, στο σπίτι ή στη δουλειά, τις παίρνουμε μαζί μας όταν πάμε κάπου, είναι λογικό επομένως να επηρεαζόμαστε από αυτές και να κλέβουν την προσοχή μας από άλλα -πιο ουσιαστικά συνήθως- πράγματα, ασχολίες και υποχρεώσεις.
Στην πραγματικότητα, είναι φτιαγμένες ακριβώς για αυτόν τον λόγο, για να μας αποσπούν την προσοχή. Αυτόματες ειδοποιήσεις από τα social media μάς προτρέπουν να αλληλεπιδράσουμε με την τεχνολογία και τους διαδικτυακούς μας φίλους, με απώτερο στόχο την κοινωνική επιβράβευση μέσα από την αύξηση των followers μας ή ένα πολύτιμο like.
Αναπόφευκτα, εξαιτίας των παραπάνω ερεθισμάτων, μειώνεται η δυνατότητά μας να συγκεντρωθούμε κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Το παράδειγμα του «κοκτέιλ πάρτυ»
Η διάρκεια προσοχής ορίζεται ως «το χρονικό διάστημα κατά το οποίο ένα άτομο μπορεί να συγκεντρωθεί πνευματικά σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα», πού κατευθύνει δηλαδή τις σκέψεις του και για πόσο καιρό.
Υπάρχουν διάφοροι τύποι προσοχής, όπως η διαρκής, η επιλεκτική ή η καταμερισμένη, ενώ η προσοχή γενικά εξαρτάται και από άλλες νοητικές ικανότητες, όπως η μνήμη, η αναστολή ερεθισμάτων και η δυνατότητα για συνδυασμό εννοιών.
Γύρω μας συμβαίνουν άπειρα πράγματα ανά πάσα στιγμή, αλλά ο εγκέφαλος μπορεί να επεξεργαστεί μόνο μερικά.
Για να δείξουν πώς ο εγκέφαλός μας αποφασίζει σε τι να εστιάσει, οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν το κλασικό παράδειγμα ενός κοκτέιλ πάρτυ.
Σε αυτό το πάρτυ, μπορούμε να εστιάσουμε σε αρκετά ερεθίσματα στον χώρο, όπως για παράδειγμα στη μουσική που παίζει, στον ήχο των ποτηριών που τσουγκρίζουν οι καλεσμένοι, στο άτομο που περνά ή στη συζήτηση που γίνεται πίσω μας.
Χάρη στις διεργασίες φιλτραρίσματος του εγκεφάλου, είναι πιθανόν να εστιάσουμε σε αυτόν ή αυτή που περνάει, με αποτέλεσμα τα υπόλοιπα ερεθίσματα να «θολώσουν» και να γίνουν απλώς ένας συγκεχυμένος θόρυβος στο φόντο.
Όμως, αν κάποιος περάσει και πει το όνομά μας, ακόμα κι αν δεν τον προσέχαμε πριν, είναι σχεδόν βέβαια ότι θα έρθει το προσκήνιο.
Φυσικά, για κάποιον με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD) ή για κάποιον βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού (ASD), αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι πολύ πιο δύσκολη.
Φαντάζομαι ειδοποίησεις στα social media!
Το πιο προφανές παράδειγμα για το πώς η τεχνολογία αποσπά την προσοχή μας είναι μέσω των ειδοποιήσεων.
Οι ήχοι και τα αναδυόμενα παράθυρα μάς αποσπούν από την εργασία μας και μας οδηγούν να σκρολάρουμε με τις ώρες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή να ανοίγουμε τα e-mail μας διαρκώς για να δούμε τα νέα που έχουν έρθει στα εισερχόμενα.
Με τον καιρό, η συνήθεια ριζώνει τόσο μέσα μας, που δεν χρειάζονται πια αυτές οι υπενθυμίσεις για να ασχοληθούμε με τα κινητά μας.
Σε μια έρευνα του 2015, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Computers in Human Behavior, το 50% των συμμετεχόντων ανέφεραν ότι τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα βίωναν «φανταστικά σήματα τηλεφώνου», ότι δηλαδή νόμιζαν ότι άκουσαν ή αισθάνθηκαν τη δόνηση από το κινητό τους, χωρίς αυτό να συνέβη στην πραγματικότητα.
Το 63% των συμμετεχόντων στην εν λόγω μελέτη ανέφεραν ότι τα βίωσαν τουλάχιστον μία φορά τον μήνα.
Οι ερευνητές υπέθεσαν ότι αυτό οφειλόταν στη χρήση σχημάτων από τον εγκέφαλο, δηλαδή των πλαισίων αναφοράς για την ερμηνεία περίπλοκων πληροφοριών.
Ο εγκέφαλος στηρίζεται σε προηγούμενα παραδείγματα για να ερμηνεύσει νέες πληροφορίες, έτσι, εάν ακούμε ή βλέπουμε συχνά ειδοποιήσεις από το τηλέφωνό μας, ο εγκέφαλος μπορεί να πιστέψει λανθασμένα ότι κάποιος άλλος ήχος, όπως για παράδειγμα αυτός της τηλεόρασης του γείτονα, προέρχεται από το τηλέφωνό μας.
Η μελέτη διαπίστωσε, τέλος, ότι όσο περισσότερη ήταν η χρήση του τηλεφώνου, τόσο περισσότερα ήταν τα φανταστικά σήματα.
Σε ένα σχετικό άρθρο του 2019, το οποίο δημοσιεύτηκε στο Yale Journal of Biology and Medicine, οι ερευνητές σημείωσαν ότι ακόμα και ο πιο υγιής εγκέφαλος μπορεί να μην αντιληφθεί μεγάλες διαφορές μεταξύ δύο εικόνων, όταν μεταξύ της προβολής τους μεσολαβεί μια αναλαμπή φωτός.
Υποθέτουν ότι παρόμοιες φωτεινές ή ηχητικές διακοπές, όπως μια ειδοποίηση στο κινητό ή στο λάπτοπ, έχουν την ικανότητα να αποσπούν εντελώς την προσοχή μας.
Η λύση δεν είναι να πετάξουμε το κινητό μας και να ζήσουμε μακριά από τον ψηφιακό κόσμο, αλλά να προσπαθήσουμε να έχουμε ένα μέτρο, να κάνουμε πού και που μια μικρή «αποτοξίνωση» από την τεχνολογία και να επικεντρωθούμε στα σημαντικά αυτής της ζωής!
