Αν φανταστούμε τον οργανισμό μας σαν ένα μεγάλο κάστρο, υπάρχει ένας δυνατός στρατός που το προστατεύει, ο οποίος δεν είναι άλλος από το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Αν αυτός ο στρατός όμως μπερδευτεί και αρχίσει να επιτίθεται, αντί για τους εχθρούς, στο ίδιο το κάστρο, προκαλούνται τα αυτοάνοσα νοήματα.
Κανονικά, το ανοσοποιητικό μας σύστημα είναι προγραμματισμένο να αναγνωρίζει στο σώμα μας εισβολείς (π.χ., ιούς, βακτήρια κ.ά.), τους οποίους και προσπαθεί να καταπολεμήσει. Μια αυτοάνοση ασθένεια εκδηλώνεται όταν αυτό το υπερδραστήριο σύστημα επιτίθεται κατά λάθος στα υγιή κύτταρα των οργάνων και των ιστών μας.
Τα αυτοάνοσα είναι χρόνια νοσήματα και δεν μπορούμε να θεραπευτούμε από αυτά. Μπορούμε, όμως, με τη βοήθεια των ειδικών, να διαχειριζόμαστε τα συμπτώματα που μας προκαλούν ώστε να μην έχουν μεγάλο –ή και καθόλου, αν είναι δυνατόν– αντίκτυπο στην ποιότητα της ζωής μας.
Η ομπρέλα τους περιλαμβάνει περισσότερους από εκατό τύπους, ενώ μπορούν να επηρεάσουν έναν και περισσότερους ιστούς ή όργανα του σώματός μας.
Τα πιο συνηθισμένα αυτοάνοσα
- Η νόσος Γκρέιβς: Ένας υπερδραστήριος θυρεοειδής αδένας προκαλεί υπερθυρεοειδισμό.
- Η νόσος Άντισον: Τα επινεφρίδια υπολειτουργούν και δεν παράγουν αρκετές ορμόνες.
- Η κοιλιοκάκη: Ως αντίδραση στην κατανάλωση γλουτένης, καταστρέφεται η επένδυση του λεπτού εντέρου, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να απορροφήσει τα θρεπτικά συστατικά.
- Οι φλεγμονώδεις μυοπάθειες: Η δερματομυοσίτιδα περιλαμβάνει φλεγμονή των μυών και δερματικό εξάνθημα και η πολυμυοσίτιδα χαρακτηρίζεται επίσης από μυϊκή αδυναμία, οίδημα, ευαισθησία και βλάβη των ιστών, αλλά όχι από δερματικό εξάνθημα.
- Η λεύκη: Το δέρμα παρουσιάζει χαρακτηριστικές λευκές κηλίδες.
- Το σύνδρομο Σιόγκρεν: Προκαλεί ξηροστομία και ξηροφθαλμία, αλλά μπορεί να επηρεάσει και άλλα μέρη του σώματος.
- Η νόσος Χασιμότο: Προκαλεί υπολειτουργία του θυρεοειδή (υποθυρεοειδισμό) και είναι η πιο συχνή πάθηση του θυρεοειδή, κυρίως σε γυναίκες, αλλά και ένα από τα συνηθέστερα αυτοάνοσα.
- Η σκλήρυνση κατά πλάκας: Είναι μια ασθένεια του κεντρικού νευρικού συστήματος με χαρακτηριστικά μειωμένη νευρική λειτουργία, συχνότερη σε γυναίκες, κυρίως ανάμεσα στα 40 και τα 50.
- Η μυασθένεια Gravis: Μια νευρομυϊκή διαταραχή που προξενεί μυϊκή αδυναμία, πιο συχνή σε νέες γυναίκες και μεγαλύτερους άντρες.
- Η γυροειδής αλωπεκία ή τριχοφάγος: Εμφανίζονται κενά στο τριχωτό της κεφαλής.
- Η νόσος Biermer: Στην επίκτητη κακοήθη αναιμία, όπως ονομάζεται αλλιώς η ασθένεια, μειώνονται τα ερυθρά αιμοσφαίρια όταν το έντερο δεν μπορεί να απορροφήσει σωστά τη βιταμίνη Β12.
- Η αντιδραστική αρθρίτιδα: Συμβαίνει μετά από μια λοίμωξη και μπορεί να δημιουργήσει φλεγμονή των ματιών, του δέρματος και του ουροποιητικού και γεννητικού συστήματος.
- Η ρευματοειδής αρθρίτιδα: Οδηγεί σε φλεγμονή των αρθρώσεων και των γύρω ιστών, αλλά μπορεί να επηρεάσει και άλλα όργανα και εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες μέσης ηλικίας.
- Ο ερυθηματώδης λύκος: Αφορά τις γυναίκες δέκα φορές πιο συχνά απ’ ό,τι τους άντρες και διακρίνεται στον δερματικό και τον συστηματικό, όπου βάλλονται πολλοί υγιείς ιστοί στο δέρμα, στις αρθρώσεις, στα νεφρά, στον εγκέφαλο κ.α.
- Ο διαβήτης τύπου 1: Καταστρέφονται τα Β κύτταρα του παγκρέατος που εκκρίνουν την ινσουλίνη και απασχολεί συνήθως παιδιά, εφήβους ή νεαρούς ενηλίκους.
- Το σκληρόδερμα: Προκαλεί σκλήρυνση του δέρματος αλλά και πολλών άλλων οργάνων.
- Η ψωρίαση: Εμφανίζονται κόκκινες πλάκες στο δέρμα.
- Η νόσος του Κρον και η ελκώδης κολίτιδα: Επηρεάζουν το έντερο.
- Η πέμφιγα: Δημιουργούνται φουσκάλες με υγρό στο δέρμα και στους βλεννογόνους (π.χ., στο στόμα), ανάλογα με τον τύπο της ασθένειας.
Τα συμπτώματα που θα μας κινητοποιήσουν
Πόνοι στις αρθρώσεις, αδυναμία των μυών, υπεργλυκαιμία, δυσκολία στην κίνηση, προβλήματα με την όραση, κοκκινίλες και άλλα σημάδια στο δέρμα, πρηξίματα, τριχόπτωση, ταχυκαρδίες και πολλά άλλα είναι τα συμπτώματα των αυτοάνοσων νοσημάτων.
Το χαρακτηριστικό τους είναι ότι παρουσιάζουν εξάρσεις και υφέσεις, κάτι που σημαίνει ότι μπορεί να εμφανιστούν και να εξαφανιστούν το ίδιο ξαφνικά. Μερικές φορές στην εκδήλωσή τους παίζουν ρόλο παράγοντες όπως η σωματική άσκηση, κάποια τρόφιμα και ποτά, η ώρα της ημέρας κ.ά. Αυτό που τονίζουν οι γιατροί πάντως είναι ότι εμείς οι ίδιοι γνωρίζουμε καλύτερα από όλους τον εαυτό μας και το σώμα μας και μπορούμε να εντοπίσουμε τα συμπτώματα που δεν έχουν συνηθισμένη εξήγηση. Ακριβώς επειδή τα συμπτώματα των αυτοάνοσων νοσημάτων δεν είναι ούτε τυπικά ούτε ίδια σε όλους τους ανθρώπους αλλά ούτε και σταθερά λόγω των εξάρσεων και των υφέσεων, θα πρέπει, σε περίπτωση εμφάνισής τους, να επισκεφθούμε ένα γιατρό ώστε να διερευνήσουμε τι μας συμβαίνει.
Ποιοι παράγοντες αυξάνουν τις πιθανότητες εμφάνισής τους
Τα αυτοάνοσα νοσήματα προκύπτουν όταν, για κάποιο λόγο, το ανοσοποιητικό επιτίθεται στον ίδιο μας τον οργανισμό. Οι λόγοι δεν είναι ξεκάθαροι, αλλά οι γιατροί παρατηρούν ότι υπάρχουν κάποιοι συντελεστές που αυξάνουν τις πιθανότητες να μας απασχολήσει ένα αυτοάνοσο. Τέτοιοι εκλυτικοί παράγοντες είναι:
- Διάφοροι ιοί όπως ο COVID-19 ή ο Έπσταϊν-Μπαρ.
- Το φύλο, καθώς οι γυναίκες είναι πιο συνηθισμένο να πάθουν κάποιο αυτοάνοσο.
- Η κληρονομικότητα, αφού έχει παρατηρηθεί ότι ορισμένες αυτοάνοσες νόσοι συνδέονται με γενετική προδιάθεση και αφορούν ολόκληρες οικογένειες.
- Το να έχουμε ήδη ένα αυτοάνοσο, καθώς υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι με περισσότερα από ένα.
- Η έκθεση σε χημικά ή άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες που έχουν συσχετιστεί με την εκδήλωση αυτοάνοσων.
- Το κάπνισμα.
- Κάποια φάρμακα.
- Το υπερβολικό βάρος.
Η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική
Τόσο η συμπτωματολογία όσο και η θεραπεία και η πρόγνωση των αυτοάνοσων δεν είναι ίδιες από άνθρωπο σε άνθρωπο. Υπάρχουν βέβαια κάποια γενικά χαρακτηριστικά, αλλά κάθε ασθένεια μπορεί να εκδηλωθεί, να αντιμετωπιστεί και να εξελιχθεί πολύ διαφορετικά.
Ο ρόλος του στρες
Είναι πιθανόν η εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων να σχετίζεται με την ικανότητα ή, καλύτερα, την αδυναμία του ανοσοποιητικού συστήματος να διαχειρίζεται το στρες, είτε αυτό οφείλεται σε ένα σωματικό ή ψυχικό τραυματισμό ή σε μια λοίμωξη είτε πρόκειται για το χρόνιο άγχος που βιώνουμε όλο και περισσότερο στις σύγχρονες κοινωνίες.
Ευχαριστούμε τον δρα Αναστάσιο Σπαντιδέα, κλινικό φαρμακολόγο-παθολόγο, για τη συνεργασία.
