Παραδοσιακά, ο εγκέφαλος θεωρείται ο τόπος των αναμνήσεων, των ιδεών και των εμπειριών. Ξέρουμε πως εκεί εδρεύει η μνήμη και η σκέψη μας και άρα και όλη μας η βαθύτερη ουσία ως όντα! Όμως τι γίνεται με το σώμα; Μπορεί να αποθηκεύσει και αυτό πληροφορίες και μνήμες;
Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2024 στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communication, η μνήμη δεν περιορίζεται μόνο στον εγκέφαλο. Τα μη-νευρικά κύτταρα μπορούν επίσης να αναγνωρίζουν χημικά μοτίβα και να δημιουργούν αναμνήσεις, παρόμοιες με αυτές των νευρικών κυττάρων.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν, μάλιστα, ότι τα μη-νευρικά κύτταρα έχουν καλύτερη δυνατότητα διατήρησης των πληροφοριών που λαμβάνουν, μέσω μίας μεθόδου που λέγεται «μάθηση σε διαστήματα», η οποία είναι πιο αποτελεσματική για την αποθήκευση της μνήμης από το λεγόμενο «διάβασμα της τελευταίας στιγμής».
Η πρώτη πρακτική αφορά στην επαναλαμβανόμενη μάθηση με διαλείμματα ή σε χωρισμένα μεταξύ τους χρονικά διαστήματα, ενώ ο δεύτερος όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει την πρακτική του να μελετά κανείς έντονα και πυκνά πριν από μια εξέταση, συνήθως χωρίς σωστό προγραμματισμό.
Με βάση την εν λόγω μελέτη, φαίνεται πως ακόμη και τα σωματικά κύτταρα μπορούν να προσαρμόζονται και να διατηρούν πληροφορίες με την πάροδο του χρόνου, ενδεχομένως μέσω μοριακών ή βιοχημικών αλλαγών, επισημαίνοντας ότι υπάρχει μια ευρύτερη βιολογική βάση για τις διαδικασίες μάθησης και μνήμης.
Αν και υπάρχουν περιορισμένα δεδομένα σχετικά με τον τύπο των πληροφοριών, οι οποίες αποθηκεύονται στα μη-νευρικά κύτταρα, τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας θέτουν σοβαρά ερωτήματα για τον ρόλο του σώματος στη διαμόρφωση της μνήμης και του νου γενικότερα.
Προκύπτουν διάφορες σημαντικές απορίες. Είναι αυτές οι πληροφορίες περίπλοκες, παρόμοιες με αυτές που αποθηκεύονται στον εγκέφαλό μας; Είναι αυτές οι αναμνήσεις σταθερές ή είναι μεταβαλλόμενες;
Το κεφάλι μας τελικά είναι ο μόνος χώρος αποθήκευσης του είναι μας, της ουσίας μας, της ταυτότητάς μας; Μήπως τελικά το σώμα μας δεν χρησιμεύει μόνο ως «σκάφος» για το μυαλό και τη συνείδησή μας; Μήπως ο ρόλος του είναι πιο πολύπλοκος από όσο νομίζουμε και δεν συνδέεται απλώς με τις φυσικές μας λειτουργίες; Μήπως ξέρει ακόμη και πώς να θυμάται;
Μνήμη και εγκέφαλος
Η μνήμη είναι πράγματι μια σημαντική πτυχή της λειτουργίας του εγκεφάλου, κυρίως δημιουργούμενη από τα νευρικά κύτταρα, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η αμυγδαλή, ο ιππόκαμπος, η παρεγκεφαλίδα και ο προμετωπιαίος φλοιός.
Αποτελεί θεμελιώδη πτυχή του ανθρώπινου μυαλού, μαζί με τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις, τις αντιλήψεις και τις επιθυμίες.
Εννοείται πως ο εγκέφαλος παίζει πρωταρχικό ρόλο στην ολοκλήρωση πληροφοριών από το σώμα και το περιβάλλον για τη δημιουργία της μνήμης και της σκέψης, αλλά με βάση τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας, η επιρροή και άλλων μερών του σώματος στις ψυχικές διαδικασίες δεν είναι διόλου ευκαταφρόνυτη.
Πάντως, αν μελλοντικές παρατηρήσεις επιβεβαιώσουν ότι το σώμα είναι αναπόσπαστο μέρος του μυαλού μας, ανακύπτουν αρκετά ζητήματα που μπορεί να έχουν σοβαρές ηθικές και φιλοσοφικές επιπτώσεις.
Δότες και δέκτες μεταμόσχευσης
Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Transplantology το 2024, φαίνεται ότι η μεταμόσχευση οργάνων ενδέχεται να οδηγήσει σε γνωστικές αλλαγές στους ασθενείς.
Συγκεκριμένα, σε όσους έχει γίνει μεταμόσχευση καρδιάς, έχει αναφερθεί ότι ίσως να εμφανίζονται κάποια νέα προσωπικά χαρακτηριστικά που δεν είχαν προηγουμένως.
Όσο και αν κάτι τέτοιο μπορεί να μας θυμίζει ταινία επιστημονικής φαντασίας, φαίνεται πράγματι ότι ένα μέρος των πληροφοριών του δότη έχει μάλλον μεταφερθεί στους δέκτες.
Αυτές οι αλλαγές προσωπικότητας παρατηρούνται περίπου στο 89% των δέκτων μεταμόσχευσης οργάνων, περιλαμβανομένων αυτών που έχουν υποβληθεί σε μεταμοσχεύσεις ήπατος και νεφρού, οι οποίες φαίνεται να είναι παρόμοιες με τις αλλαγές που παρατηρούνται στους δέκτες καρδιάς.
Έχει υποτεθεί ότι αυτές οι αλλαγές μπορεί να οφείλονται στη μεταφορά της «κυτταρικής μνήμης», επιτρέποντας στους δέκτες να υιοθετήσουν κάποια από τα προσωπικά χαρακτηριστικά των δοτών τους.
Εγκέφαλος και σώμα, πάνε πάντα μαζί;
Ορισμένοι επιστήμονες, στην προσπάθειά τους να παρατείνουν τη ζωή, έχουν κατά καιρούς προτείνει διάφορες πρακτικές που μοιάζουν επίσης με σενάρια επιστημονικής φαντασίας.
Μία από αυτές είναι η πιθανότητα για πραγματοποιηθεί σύνδεση ενός εγκεφάλου σε έναν πανίσχυρο υπολογιστή, πιστεύοντας ότι ίσως έτσι θα μπορούσε να συνεχιστεί η ζωή του ιδιοκτήτη του εγκεφάλου αυτού και μετά από τον θάνατό του.
Όμως, λαμβάνοντας ως δεδομένο, τον ρόλο του σώματος στη μνήμη και στη διαμόρφωση του νου, που εξετάσαμε παραπάνω, τα πράγματα δεν θα ήταν τόσο λειγουργικά, οπότε αυτό αμφισβητείται ως επιτυχής προοπτική.
