Η λέξη κλειδί για τις πόλεις του 21ού πρώτου αιώνα είναι η «βαδισιμότητα» – όπως μεταφράζεται από κάποιους ερευνητές η λέξη «walkability». Αναφέρεται στο πόσο εύκολα ή δύσκολα περπατιέται μια πόλη, πόσο φιλική είναι όχι μόνο για τους πεζούς, αλλά γενικότερα για τους πολίτες που θέλουν να μετακινηθούν με ταχύτητα και ασφάλεια, ιδανικά χωρίς ΙΧ, για να φτάσουν σε βασικές υπηρεσίες: σχολεία, καταστήματα, νοσοκομεία, χώρους πολιτισμού.
Μια παραλλαγή της «βαδίσιμης» ή «περπατήσιμης» πόλης – ας μας συγχωρεθεί ο νεολογισμός – είναι οι πόλεις των 15 λεπτών. Στην πραγματικότητα ο όρος δεν αναφέρεται στο σύνολο της κάθε μητροπολιτικής περιοχής, αλλά στο κατά πόσο οι συνοικίες μιας πόλης προσφέρουν όσα χρειάζεται ο πολίτης σε μια ακτίνα λίγων χιλιομέτρων και δεν απαιτούν χρονοβόρες μετακινήσεις.
Η «πόλη των 15 λεπτών» είναι μια έννοια που προϋπήρχε ως γενική ιδέα στον αστικό σχεδιασμό, επανήλθε όμως δριμύτερη με την πανδημία του Covid-19 και έγινε σημαία της δημάρχου του Παρισίου Αν Ινταλγκό.
Το Παρίσι θεωρείται απο τις πλέον «περπατήσιμες» πόλεις
Οι πόλεις των 15 λεπτών
Δεν είναι τυχαίο ότι το Παρίσι βρίσκεται ψηλά στον χάρτη των πόλεων που είναι προσβάσιμες με τα πόδια, τον οποίο κατάρτησαν ερευνητές στα Εργαστήρια Eπιστήμης της Πληροφορικής της Sony στη Ρώμη (Sony Computer Science Laboratories).
Η μελέτη τους, εξετάζει τον χρόνο που χρειάζονται οι κάτοικοι στις διαφορετικές περιοχές κάθε πόλης, για να φτάσουν με τα πόδια ή με ποδήλατο στα 20 εγγύτερα σημεία ενδιαφέροντος, για βασικές ανάγκες (υπαίθριες δραστητριότητες, εκπαίδευση, τροφοδοσία, φαγητό, δημόσιες συγκοινωνίες, πολιτισμός, άθληση, υπηρεσίες, υγεία). Στη συνέχεια καταρτίζει ένα μέσο όρο χρόνου μετακινήσεων με τα πόδια για το σύνολο του πληθυσμού της πόλης. Οι επιστήμονες συγκέντρωσαν στοιχεία από 10.000 πόλεις, και τα ανέβασαν σε μια ανοιχτά προσβάσιμη πλατφόρμα.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές πόλεις είναι οι πιο φιλικές προς τους πεζούς. Σε μια λίστα με σχετικά μεγάλες πόλεις (από μισό εκατομμύριο κατοίκους και πάνω) από τις 50 πιο «βαδίσιμες» πόλεις», οι 45 βρίσκεται στην Ευρώπη. Στην κορυφή της λίστας βρίσκεται το Μιλάνο. Ο μέσος Μιλανέζος χρειάζεται να περπατήσει μόνο περίπου επτά λεπτά για να φτάσει σε βασικά σημεία ενδιαφέροντος και το 98% του πληθυσμού της πόλης ζει σε γειτονιές 15 λεπτών. Στην Ασία, το Κιότο στην Ιαπωνία και η Ταϊπέι, η πρωτεύουσα της Ταϊβάν, ήταν μεταξύ των πόλεων που θεωρούνται πιο «περπατήσιμες».
Πόλεις φιλικές στους πεζούς
Όπως σημειώνει σχετικό άρθρο του Εconomist, οι πόλεις της Βόρειας Αμερικής έλαμψαν δια της απουσίας τους από τον χάρτη με τις 50 πιο «βαδίσιμες» πόλεις. Οι περισσότερες πόλεις των ΗΠΑ είναι σχεδιασμένες γύρω από το αυτοκίνητο, με τις οικιστικές ζώνες να απέχουν από τις κεντρικές υπηρεσίες. Το Μανχάταν κατατάχθηκε ως ιδιαίτερα «περπατήσιμο», αλλά άλλες περιοχές της Νέας Υόρκης συμπαρέσυραν τον μέσο όρο προς τα κάτω.
Μια άλλη παράμετρος της έρευνας ήταν το πώς θα γίνουν οι πόλεις πιο εύκολα προσπελάσιμες στους πεζούς. Το Παρίσι, που αποτελεί σε ένα βαθμό πρότυπο, τα καταφέρνει ήδη καλά. Οι περισσότεροι Παριζιάνοι χρειάζονται μόλις οκτώ λεπτά, κατά μέσο όρο, για να φτάσουν με τα πόδια σε βασικές ανέσεις και το 93% από αυτούς ζουν σε γειτονιές 15 λεπτών.
Αλγόριθμος για πιο βιώσιμες πόλεις
Οι συγγραφείς της μελέτης ανέπτυξαν έναν αλγόριθμο για να καθορίσουν πώς θα μπορούσαν να διαμορφωθούν με βέλτιστο τρόπο οι σημερινές βασικές υπηρεσίες της πόλης, προκειμένου να βελτιωθεί περαιτέρω η «βαδισιμότητά» της.
Διαπίστωσαν ότι, με μια μικρής κλίμακας αστική αναδιάταξη, θα μπορούσε να μειωθεί κατά δύο λεπτά ο μέσος χρόνος περπατήματος και το 97% των ανθρώπων θα μπορούσε να ζει σε γειτονιές 15 λεπτών. Αυτό δείχνει πώς ο πολεοδομικός σχεδιασμός θα μπορούσε να βελτιώσει τη «βαδισιμότητα» μιας πόλης, όμως δεν περιλαμβάνει την οικονομική διάσταση. Για να δημιουργηθούν περισσότερες βασικές υπηρεσίες – υποδομές σε λιγότερο κεντρικές περιοχές, θα χρειάζονταν κίνητρα από τις κυβερνήσεις, υπογραμμίζει ο Εconomist.
Οι ερευνητές εφάρμοσαν την ίδια «αλγοριθμική» φόρμουλα σε άλλες 53 πόλεις. Από αυτές οι 34 ήταν ήδη «πόλεις των 15 λεπτών» για τους περισσότερους κατοίκους, ενώ άλλες δέκα είχαν την δυνατότητα να γίνουν.
Αστική διάχυση
Δυστυχώς, ορισμένες πόλεις δεν πρόκειται ποτέ να γίνουν παράδεισος για τους πεζούς. Όσο πιο έντονη είναι η αστική διάχυση (ή αστική εξάπλωση – urban sprawl), η άναρχη και ανεξέλεγκτη επέκταση λειτουργιών της πόλης στο γεωγραφικό χώρο, τόσο πιο αδύνατη είναι η εξυπηρέτηση των πολιτών με τα πόδια. Οι περισσότερες πόλεις των ΗΠΑ είναι δομημένες με αυτό το μοντέλο. Για να γίνει για παράδειγμα η Ατλάντα εξίσου προσβάσιμη με τα πόδια όσο το Βερολίνο, θα χρειαζόντουσαν 12 φορές περισσότερες βασικές υπηρεσίες (σχολεία, καταστήματα, νοσοκομεία) από ό,τι σήμερα.
Όμως ακόμα και μικρές αλλαγές μπορεί να έχουν σημαντικό αντίκτυπο. Πολλές έρευνες δείχνουν ότι οι πιο φιλικές στους πεζούς πόλεις έχουν πιο υγιείς κατοίκους και πιο καθαρή ατμόσφαιρα. Επίσης η αυξημένη κίνηση πεζών, σε επίπεδο γειτονιάς, βοηθάει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τα τοπικά καταστήματα, τα συνοικιακά καφέ και εστιατόρια.\
Ανισότητες
Μια παράμετρος που θέτουν οι ερευνητές του Εργαστηρίου της Ρώμης, αλλά δεν την αναφέρει ο Economist, είναι ότι η ετερογένεια στην προσβασιμότητα είναι μία από τις πηγές ανισότητας σε μια πόλη. Για να θεραπευθεί η ανισότητα αυτή χρειάζεται ανακατανομή των πόρων και των υπηρεσιών με επίκεντρο την έννοια της εγγύτητας – ώστε να εξυπηρετείται ένα ευρύ φάσμα πληθυσμιακών πυκνοτήτων. Με άλλα λόγια να μπορούν να εξυπηρετούνται με τα πόδια ή με άλλες μορφές βιώσιμης κινητικότητας (αστικές συγκοινωνίες, ποδήλατο) οι κάτοικοι όλων των περιοχών.
Τέλος, τονίζει η μελέτη, πρέπει να ληφθούν υπόψιν κοινωνικοοικονομικοί και πολιτιστικοί παράγοντες, για να περάσουμε από «την πόλη του χρόνου στην πόλη της αξίας». Η πόλη των 15 λεπτών, εκτός του ότι είναι ουτοπική για το μεγαλύτερο μέρος του αστικού πληθυσμού, δεν είναι πανάκεια ούτε αυτοσκοπός. Δεν αρκεί για να εξασφαλίσει την ποιότητα ζωής των κατοίκων, αν δεν συνοδεύεται από την ισότητα στην πρόσβαση στην υγεία, την παιδεία, την αναψυχή, τον αθλητισμό, το πράσινο – παράγοντες που απαιτούν πολλά περισσότερα από την εγγύτητα των υπηρεσιών.
Πώς «σκοράρει» η Αθήνα;
Όσο κι αν δυσκολευόμαστε να το πιστέψουμε στον χάρτη με της «βαδίσιμες» πόλεις, η Αθήνα βρίσκεται αρκετά ψηλά, στην 16η θέση ανάμεσα σε 54 μεγάλες πόλεις. Τοποθετείται ανάμεσα στην Βαρσοβία και την Πράγα, πάνω από τη Μαδρίτη και την Ρώμη, κάτω από τη Βαρκελώνη.
Σύμφωνα με τον αλγόριθμο των μελετητών του Κέντρου Έρευνας Επιστήμης των Υπολογιστών της Ρώμης, ο μέσος Αθηναίος χρειάζεται λίγο περισσότερο από 11 λεπτά για να φτάσει με τα πόδια σε βασικές υπηρεσίες, και μόλις 5 λεπτά με το ποδήλατο. Πάνω από το 80% του πληθυσμού ζει σε «γειτονιές των 15 λεπτών» με τα πόδια και πάνω από το 90% σε γειτονιές των 15 λεπτών με τo ποδήλατο. Από τον χάρτη ωστόσο προκύπτει, ότι τα ποσοστά αυτά αναφέρονται σε όσους ζουν είτε στο κέντρο της πόλης, είτε σε συνοικίες που έχουν Μετρό. Το μεγαλύτερο μέρος των προαστίων της Αττικής είναι «κόκκινο» με τις μετακινήσεις να απαιτούν πολύ περισσότερο χρόνο.
Ένας βασικός παράγοντας όμως που δεν λαμβάνουν υπόψιν οι συγγραφείς, καθώς είναι εξατομικευμένος για κάθε πολίτη και δεν μπορεί να υπολογιστεί μέσω ανοιχτών δεδομένων, είναι ο χρόνος μετακίνησης προς και από την εργασία. Χωρίς αυτόν η έννοια της «15λεπτης» πόλης είναι πουκάμισο αδειανό.
