Συχνά παραπονιόμαστε ότι δεν παίρνουμε τις απαντήσεις που θέλουμε, αλλά μήπως πρέπει να ξανασκεφτούμε τι ερωτήσεις κάνουμε; Μία ερώτηση μπορεί να είναι πολύ σημαντική για το πώς θα εξελιχθεί μια κουβέντα, γιατί -είτε το επιδιώκουμε, είτε όχι- συχνά κατευθύνει και την απάντηση που θα ακολουθήσει.
Αν συνειδητοποιήσουμε δε ότι οι ερωτήσεις που επιλέγουμε να κάνουμε μπορούν να φέρουν συγκεκριμένες απαντήσεις ή ακόμη και μακροπρόθεσμα να προκαλέσουν συγκεκριμένες συμπεριφορές ή αλλαγές στο περιβάλλον μας, θα μπορούσαμε να το αξιοποιήσουμε προς όφελός μας και προς όφελος της κοινωνίας γενικότερα.
Αυτό εξηγείται και έχει όνομα. Είναι το φαινόμενο ερώτησης-συμπεριφοράς (question-behavior effect). Δηλαδή η κατάσταση κατά την οποία ο τρόπος διατύπωσης μιας ερώτησης μπορεί να επηρεάσει η ακόμη και να διαμορφώσει τη συμπεριφορά του ατόμου που ερωτάται. Αναφέρεται μάλιστα και σε σχετική έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Social Influence, που δημοσιεύτηκε το 2006.
Το συγκεκριμένο φαινόμενο είναι πολύ σημαντικό στην κοινωνική έρευνα και τις δημοσκοπήσεις. Και αυτό γιατί η διατύπωση μιας ερώτησης μπορεί να μας επηρεάσει τόσο πολύ, ώστε να ανταποκριθούμε με έναν τρόπο διαφορετικό από αυτόν που θα ανταποκρινόμασταν αν η διατύπωση είχε γίνει αλλιώς.
Όχι μόνο στις δημοσκοπήσεις όμως, αλλά και σε προσωπικό επίπεδο το να ρωτάμε τα «σωστά» πράγματα είναι πιο πιθανό να οδηγήσει στις «σωστές» απαντήσεις. Όταν ψάχνουμε, για παράδειγμα, τη λύση σε ένα πρόβλημα, σίγουρα θα ήταν πιο ωφέλιμη μια ερώτηση του τύπου «πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε», παρά μία ερώτηση του τύπου «γιατί πάντα όλα πάνε στραβά;». Το δεύτερο στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ένα παράπονο. Παραπονιόμαστε και αναρωτιόμαστε για κάτι, χωρίς στην ουσία να καθοδηγούμε το μυαλό μας να σκεφτεί τρόπους επίλυσης του ζητήματος.
Όταν είμαστε προκατειλημμένοι σχετικά με ένα ζήτημα και περιμένουμε μία συγκεκριμένη απάντηση πάνω σε αυτό, συχνά φαίνεται και από τον τρόπο που ρωτάμε για να μάθουμε. Είναι λες και οι ερωτήσεις μας έχουν μία αρνητική χροιά. Όταν, ας πούμε, κάνουμε την ερώτηση «Γιατί είμαι τόσο κακός σε αυτό;», η απάντηση του άλλου θα μπορούσε να είναι επηρεασμένη από την κακή εικόνα που έχουμε εμείς ήδη σχγματίσει για τον εαυτό μας. Δηλαδή, δεν θα έπρεπε να εκπλαγούμε, αν κάποιος μας απαντούσε κάτι που θα μας επιβεβαίωνε την αρνητική εικόνα μας για το άτομό μας.
Ποια υλικά ρώτηση
Τι πρέπει να προσέξουμε σε μία ερώτηση, ώστε να αυτή να φέρει την επιθυμητή ή μια βοηθητική, τέλος πάντων, απάντηση και έτσι να οδηγηθούμε σε πιο ξεκάθαρες συζητήσεις, δράσεις, ακόμη σε μία καλύτερη ζωή;
- Να είναι σαφής και να μπορεί να φέρει μια επίσης σαφή απάντηση.
- Να μην εστιάζει μόνο στο πρόβλημα, αλλά και στα θετικά που πιθανόν αγνοούμε.
- Να μη δημιουργεί νέα προβλήματα αλλά να βρίσκει μεθόδους να λύνει τα υπάρχοντα.
- Να ενθαρρύνει τον διάλογο, την περιέργεια ή την ανακάλυψη μίας νέας πληροφορίας.
- Να μας βοηθάει να σκεφτόυμε βαθύτερα και να αναλογιστούμε, αντί να δίνει απλώς μια εύκολη ή επιφανειακή απάντηση.
Ας θυμηθούμε ότι, ανά τους αιώνες, η υγιής περιέργεια έχει συμβάλει σε σημαντικές εξελίξεις σε κοινωνικό και επιστημονικό επίπεδο, οπότε ας κάνουμε στον εαυτό μας αυτή την ερώτηση: «Τι ερωτήσεις πρέπει να κάνουμε για να αλλάξουμε τον κόσμο;»
