Οι ψυχιατρικές διαταραχές είναι παθολογικές καταστάσεις που επηρεάζουν τη σκέψη, τα συναισθήματα, τη συμπεριφορά και τη συνολική ψυχική υγεία ενός ατόμου. Ένα άτομο με ψυχιατρική διαταραχή μπορεί αντιμετωπίζει δυσκολίες στην καθημερινή ζωή και τις κοινωνικές του σχέσεις.
Υπάρχουν διάφοροι τύποι ψυχιατρικών διαταραχών, όπως:
-
Διαταραχές της διάθεσης
- Κατάθλιψη
- Διπολική διαταραχή
-
Αγχώδεις διαταραχές
- Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή
- Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD)
- Διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD)
-
Ψυχωτικές διαταραχές
- Σχιζοφρένεια
- Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή
-
Διαταραχές προσωπικότητας
- Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας
-
Διατροφικές διαταραχές
- Ψυχογενής ανορεξία
- Ψυχογενής βουλιμία
-
Νευροαναπτυξιακές διαταραχές
- ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας)
- Αυτιστικό φάσμα
Αιτίες και παράγοντες Κινδύνου
Οι ψυχιατρικές διαταραχές προκύπτουν από έναν συνδυασμό βιολογικών, ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Αυτοί περιλαμβάνουν:
- Γενετική προδιάθεση
- Χημικές ανισορροπίες στον εγκέφαλο
- Τραυματικά γεγονότα ή χρόνιο στρες
- Χρήση ουσιών ή αλκοόλ
Ο ρόλος της γενετικής
Κληρονομικότητα
Ορισμένες διαταραχές έχουν ισχυρό γενετικό υπόβαθρο.
Για παράδειγμα:
- Η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή έχουν κληρονομικότητα 60-80%.
- Η κατάθλιψη και το άγχος έχουν μικρότερο, αλλά υπαρκτό, γενετικό συντελεστή (~30-50%).
Ερευνητές ανακάλυψαν πρόσφατα πως 8 διαφορετικές ψυχιατρικές διαταραχές μοιράζονται πολλούς υποκείμενους γενετικούς παράγοντες. Βασιζόμενοι σε προηγούμενες πρωτοποριακές μελέτες, οι ερευνητές εντόπισαν συγκεκριμένες γενετικές παραλλαγές που έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και είναι κοινές σε οκτώ διαφορετικές ψυχιατρικές διαταραχές. Η στόχευση αυτών των παραλλαγών θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για θεραπείες που αντιμετωπίζουν πολλαπλές παθήσεις ταυτόχρονα.
«Οι πρωτεΐνες που παράγονται από αυτά τα γονίδια συνδέονται επίσης σε μεγάλο βαθμό με άλλες πρωτεΐνες», εξηγούν ειδικοί από το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας. «Οι αλλαγές σε αυτές τις πρωτεΐνες ειδικότερα θα μπορούσαν να διαπεράσουν το δίκτυο, προκαλώντας ενδεχομένως εκτεταμένες επιπτώσεις στον εγκέφαλο» σημειώνει η ερευνητική ομάδα..
Σύμφωνα με τη νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Cell, οι γενετικές παραλλαγές που βρίσκονται πίσω από πολλαπλά φαινομενικά άσχετα χαρακτηριστικά, ή στην προκειμένη περίπτωση παθήσεις, ονομάζονται πλειοτροπικές. Αυτές οι παραλλαγές εντοπίστηκαν σε πολύ περισσότερες αλληλεπιδράσεις μεταξύ πρωτεϊνών από ό,τι οι γονιδιακές παραλλαγές που ήταν μοναδικές σε συγκεκριμένες ψυχολογικές καταστάσεις και ήταν ενεργές σε περισσότερους τύπους εγκεφαλικών κυττάρων. Οι πλειοτροπικές παραλλαγές εντοπίστηκαν επίσης σε ρυθμιστικούς μηχανισμούς που επηρεάζουν πολλαπλά στάδια της ανάπτυξης του εγκεφάλου. Η ικανότητα αυτών των γονιδίων να επηρεάζουν δίκτυα διεργασιών, όπως η γονιδιακή ρύθμιση, θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί οι ίδιες παραλλαγές μπορούν να συμβάλλουν σε διαφορετικές παθήσεις.
«Η πλειοτροπία αποτελούσε πρόκληση επειδή περιπλέκει την ταξινόμηση των ψυχιατρικών διαταραχών. Ωστόσο, αν μπορέσουμε να κατανοήσουμε τη γενετική βάση της πλειοτροπίας, θα μπορούσαμε ενδεχομένως να αναπτύξουμε θεραπείες που στοχεύουν σε αυτούς τους κοινούς γενετικούς παράγοντες. Αυτό στη συνέχεια θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας θεραπείας για την αντιμετώπιση πολλαπλών ψυχιατρικών διαταραχών», εξηγούν οι συγγραφείς της μελέτης.
Πολυπαραγοντική φύση
Δεν υπάρχει ένα μεμονωμένο «γονίδιο ψυχικής ασθένειας», αλλά πολλά γονίδια που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με το περιβάλλον.
Επιγενετική ρύθμιση
Το περιβάλλον (π.χ. τραυματικά γεγονότα, στρες, διατροφή) μπορεί να “ενεργοποιήσει” ή να “απενεργοποιήσει” γονίδια που σχετίζονται με ψυχικές διαταραχές.
Γενετική vs. περιβάλλοντος
Η γενετική προδιάθεση δεν σημαίνει ότι κάποιος θα εμφανίσει απαραίτητα μια διαταραχή. Το περιβάλλον (π.χ. παιδικά βιώματα, κοινωνικές συνθήκες, τρόπος ζωής) παίζει καθοριστικό ρόλο. Έτσι, ακόμη και αν κάποιος έχει οικογενειακό ιστορικό ψυχικής ασθένειας, μπορεί να μην την εκδηλώσει αν έχει προστατευτικούς παράγοντες, όπως υποστηρικτικό περιβάλλον και υγιεινές συνήθειες ζωής.
Αντιμετώπιση
Σύμφωνα με δεδομένα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) :
Υπολογίζεται ότι 1 στους 8 ζουν με μια ψυχιατρική διαταραχή.
Πάνω από 1 στους 4 ανθρώπους θα εμφανίσει κάποια ψυχική διαταραχή στη διάρκεια της ζωής του.
Περίπου 970 εκατομμύρια άνθρωποι (δηλαδή περίπου το 12% του παγκόσμιου πληθυσμού) ζουν με ψυχική διαταραχή.
Οι πιο συχνές ψυχικές διαταραχές είναι:
- Κατάθλιψη: 280 εκατομμύρια άνθρωποι (περίπου το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού).
- Αγχώδεις διαταραχές: 301 εκατομμύρια άνθρωποι.
- Διαταραχές χρήσης ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά): 107 εκατομμύρια.
- Σχιζοφρένεια και ψυχωτικές διαταραχές: 24 εκατομμύρια.
Η αυτοκτονία αποτελεί τη δεύτερη κύρια αιτία θανάτου για άτομα ηλικίας 15-29 ετών.
Η πανδημία COVID-19 αύξησε σημαντικά τις ψυχικές διαταραχές, με τις περιπτώσεις άγχους και κατάθλιψης να αυξάνονται έως και 25% σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τι σημαίνουν αυτά τα δεδομένα;
- Οι ψυχικές διαταραχές είναι κοινές και επηρεάζουν κάθε κοινωνική ομάδα.
- Πολλοί άνθρωποι δεν λαμβάνουν τη σωστή θεραπεία λόγω στιγματισμού ή έλλειψης υποδομών.
- Η ψυχική υγεία πρέπει να αντιμετωπίζεται με την ίδια σοβαρότητα όπως η σωματική υγεία.
Η θεραπεία εξαρτάται από τη διαταραχή και την έντασή της και μπορεί να περιλαμβάνει:
- Φαρμακευτική αγωγή (αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά, αντιψυχωσικά κ.λπ.).
- Ψυχοθεραπεία (γνωσιακή-συμπεριφορική, ψυχοδυναμική, οικογενειακή θεραπεία κ.ά.).
- Αλλαγές στον τρόπο ζωής (διατροφή, άσκηση, ύπνος).
Η έγκαιρη διάγνωση και η σωστή θεραπεία μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής ενός ατόμου με ψυχιατρική διαταραχή. Αν υποψιάζεσαι ότι εσύ ή κάποιος δικός σου αντιμετωπίζει δυσκολίες, είναι σημαντικό να ζητήσεις βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας.
