Επιστήμονες ανακάλυψαν ένα συναρπαστικό ψυχολογικό φαινόμενο: Οι άνθρωποι εξαπατούν ασυνείδητα απλά και μόνο για να νιώσουν καλύτερα με τον εαυτό τους, ακόμη και όταν δεν υπάρχει κάποιο όφελος.
«Παρατήρησα ότι τείνουμε να εξαπατάμε όταν δεν υπάρχουν εξωγενή κίνητρα, όπως χρήματα ή βραβεία, αλλά εσωτερικές ανταμοιβές», εξηγεί η Σάρα Ντόμερ, επίκουρη καθηγήτρια μάρκετινγκ στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και επικεφαλής της πρωτοποριακής μελέτης που δημοσιεύθηκε στο Journal of the Association for Consumer Research.
«Για να λειτουργήσει αυτό, πρέπει να συμβεί μέσω της διαγνωστικής αυταπάτης, δηλαδή να πείσουμε τον εαυτό μας ότι στην πραγματικότητα δεν κλέβουμε. Κάτι τέτοιο μας επιτρέπει να αισθανόμαστε πιο έξυπνοι, πιο πετυχημένοι ή πιο υγιείς», προσθέτει.
Οι αυταπάτες είναι ψευδείς ή παραπλανητικές αντιλήψεις που έχει ένα άτομο για την πραγματικότητα, τις οποίες πιστεύει ειλικρινά, παρόλο που δεν ανταποκρίνονται σ’ αυτήν. Διακρίνονται σε τρία είδη:
- Προσωπικές αυταπάτες: Όταν κάποιος πείθει τον εαυτό του για κάτι που τον εξυπηρετεί συναισθηματικά (π.χ. «Αυτός ο άνθρωπος θα αλλάξει για μένα»).
- Συλλογικές αυταπάτες: Όταν μια ομάδα ή κοινωνία μοιράζεται μια εσφαλμένη πεποίθηση (π.χ. θεωρίες συνωμοσίας).
- Ψυχοπαθολογικές αυταπάτες: Όταν σχετίζονται με ψυχικές διαταραχές, όπως η παρανοϊκή διαταραχή (π.χ. κάποιος πιστεύει ότι τον παρακολουθούν χωρίς στοιχεία).
Οι αυταπάτες συχνά λειτουργούν ως μηχανισμός άμυνας, προστατεύοντας το άτομο από δυσάρεστες αλήθειες.
Το σύνδρομο του απατεώνα
«Από μέρα σε μέρα θα συνειδητοποιήσουν τι λάθος έκαναν που με προσέλαβαν. Στοιχηματίζω ότι ήδη αναρωτιούνται». Πόσο συχνά περνούν από το μυαλό σας σκέψεις σαν κι αυτή;
Το σύνδρομο του απατεώνα δεν αναγνωρίζεται ως ψυχική διαταραχή, ωστόσο συχνά συνοδεύεται από συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Συνδέεται επίσης με την τελειομανία και το κοινωνικό άγχος. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τις ψυχολόγους Σουζάνα Άιμς και Πολίν Ρόουζ Κλανς, τη δεκαετία του 1970
Πώς αισθάνεται κάποιος που έχει αυτό το σύνδρομο;
- αδυναμία να αξιολογήσει ρεαλιστικά την επάρκεια και τις δεξιότητές του,
- αποδίδει την επιτυχία του σε εξωτερικούς παράγοντες,
- ασκεί έντονη αυτοκριτική,
- φοβάτε ότι δεν θα ανταποκριθεί στις προσδοκίες των άλλων,
- θέλει να αποδίδει πάνω από τις δυνατότητές του,
- σαμποτάρει την ίδια του την επιτυχία.
- αμφισβητεί τον εαυτό του,
- θέτει άπιαστους στόχους και αισθάνεται απογοήτευση όταν δεν τους πετυχαίνει.
Σύμφωνα με σχετική έρευνα, τα πολύ επιτυχημένα άτομα τείνουν να αμφισβητούν περισσότερο τις ικανότητές τους. Μπορεί κι εσείς να πιστεύετε ότι όσα έχετε καταφέρει είναι, απλώς, τύχη… και δεν συνδέονται με τις ικανότητες, το ταλέντο σας και τη σκληρή δουλειά.
Η παγίδα της τελειότητας
Η τελειομανία, σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, είναι η τάση να απαιτεί κανείς από τους άλλους ή από τον εαυτό του ένα εξαιρετικά υψηλό ή ακόμη και άψογο επίπεδο απόδοσης, πέρα από αυτό που απαιτεί η κατάσταση.
Με άλλα λόγια, θεωρείται χαρακτηριστικό της προσωπικότητας και όχι ψυχική διαταραχή. Σύμφωνα με ανασκόπηση του International Journal of Medical Education, η τελειομανία μπορεί να συνδέεται με κόπωση, άγχος και άλλες επιπτώσεις για την υγεία.
Δεν μπορείτε να ευχαριστείτε τους πάντες ούτε να αρέσετε σε όλους. Σταματήστε να κυνηγάτε την τελειότητα. Δεν είναι εύκολο, αλλά πραγματικά αξίζει τον κόπο για να ζήσετε μια χαρούμενη ζωή, ακριβώς όπως εσείς την ονειρεύεστε.
