Ο καρκίνος μας αφορά όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ή οικονομικής κατάστασης και η αντιμετώπισή του συνιστά μία από τις σημαντικότερες προτεραιότητες της επιστημονικής κοινότητας. Η επιστήμη δίνει συνεχώς μάχες και κερδίζει πολύ καλύτερα και μακρύτερα ποσοστά επιβίωσης σε συνδυασμό με καλύτερη ποιότητα ζωής. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του καρκίνου που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 4 Φεβρουαρίου, μιλήσαμε με τον κ. Μελέτιο (Θάνο) Δημόπουλο, Καθηγητή Θεραπευτικής – Αιματολογίας – Ογκολογίας, Διευθυντή Θεραπευτικής Κλινικής Ιατρικής Σχολή ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» και τ. Πρύτανη ΕΚΠΑ.
Πού βρισκόμαστε σήμερα Κ. Δημόπουλε σε ό,τι αφορά τον καρκίνο;
«Ο καρκίνος είναι ένα μείζον πρόβλημα της δημόσιας υγείας. Τα επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι αν συμπεριλάβουμε και τις δερματολογικές κακοήθειες περίπου 40% του πληθυσμού θα εμφανίσει μια μορφή καρκίνου κατά τη διάρκεια της ζωής του. Επομένως, ο καρκίνος είναι ένα ζήτημα που μας αφορά όλους.
Η παραδοχή αυτή είναι απαραίτητη για να υιοθετήσουμε και να ενισχύσουμε τις πρωτοβουλίες που είναι απαραίτητες σε τρία βασικά επίπεδα για την αντιμετώπιση-διαχείριση της νόσου.
Αυτές αφορούν κατ’ αρχήν την εφαρμογή των προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου που στοχεύουν στην πρώιμη διάγνωση της νόσου και την αύξηση της επιβίωσης. Κατά δεύτερον περιλαμβάνουν τον σχεδιασμό και την οργάνωση συγκεκριμένων μονοπατιών διάγνωσης και θεραπείας που πρέπει να ακολουθούν οι ασθενείς μέσα στα συστήματα υγείας ώστε να προσφέρεται η βέλτιστη θεραπευτική αντιμετώπιση.
Τέλος αφορούν την βέλτιστη χρήση της καινοτομίας και των διαθέσιμων πόρων του συστήματος υγείας προς όφελος των ασθενών και του δημοσίου συμφέροντος σε μια εποχή που το κόστος διάγνωσης και θεραπείας του καρκίνου αυξάνεται δραματικά. Επιτρέψτε μου σε αυτό το σημείο να τονίσω, ότι η Θεραπευτική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Νοσοκομείο Αλεξάνδρα που διευθύνω, πρωτοστατεί και στους τρείς αυτούς τομείς, με συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα ανάπτυξης νέων μεθόδων πρώιμης διάγνωσης της νόσου και οργάνωσης δικτυών για την ολιστική αντιμετώπιση των ασθενών με καρκίνο, αλλά και αποτελώντας το μεγαλύτερο κέντρο κλινικών μελετών στη χώρα μας προσφέροντας καινοτόμες θεραπείες στους ασθενείς μας πολύ πριν αυτές καταστούν εμπορικά διαθέσιμες».
Τι έχουμε πετύχει μέχρι τώρα;
«Είναι αναμφισβήτητο ότι η αντιμετώπιση του καρκίνου έχει αλλάξει δραματικά την τελευταία εικοσαετία. Στον πυρήνα αυτής της αλλαγής σε επιστημονικό επίπεδο είναι η κατανόηση της ετερογένειας της νόσου: ο καρκίνος κάθε ασθενούς έχει μια ιδιαίτερη βιολογία και χρειάζεται συγκεκριμένη αντιμετώπιση στα πρότυπα της ιατρικής ακριβείας.
Επομένως, η θεραπεία κάθε ασθενούς καθορίζεται τις περισσότερες φορές από τον προσδιορισμό των μοριακών χαρακτηριστικών της νόσου, λαμβάνοντας βέβαια υπόψιν την κλινική κατάσταση και τις προσωπικές ιδιαιτερότητες ή επιθυμίες κάθε ασθενούς.
Στην εφαρμογή αυτής της Ιατρικής ακριβείας έχουν βοηθήσει όλες οι καινοτόμες θεραπείες (μικρομοριακοί αναστολείς, μονοκλωνικά και αμφιειδικά αντισώματα, ανοσοθεραπεία, CAR-T θεραπείες) που έχουμε πλέον στη διάθεσή μας για την αντιμετώπιση του καρκίνου.
Τα αποτελέσματα γίνονται ορατά στην καθημερινή κλινική πράξη και για ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών διαπιστώνεται βελτίωση της ποιότητας ζωής και αύξηση της επιβίωσης.
Έχουμε πετύχει όμως και μια σημαντική αλλαγή σε κοινωνικό επίπεδο. Ο καρκίνος έχει πάψει να αποτελεί πλέον ένα κοινωνικό στίγμα.
Είναι ένα σημαντικό βέβαια πρόβλημα υγείας, αλλά μπορεί σε πολλές περιπτώσεις να είναι μια χρόνια νόσος ή και να επιτευχθεί ίαση».
Τα περιστατικά καρκίνου έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια; Και αν ναι, πού οφείλεται αυτή η αύξηση;
«Είναι γεγονός ότι παγκοσμίως ο αριθμός των νέων ασθενών με καρκίνο αυξάνει διαρκώς. Αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως είναι η βελτίωση της ιατρικής περίθαλψης και η αύξηση του μέσου όρου ζωής σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Αν περιοριστούμε σε πιο αναπτυγμένες χώρες όπως η Ελλάδα διαπιστώνουμε μια συνεχή μικρή αύξηση της επίπτωσης, η οποία όμως δεν αφορά όλα τα νεοπλάσματα και όλες τις ηλικίες. Για παράδειγμα διαπιστώνεται μείωση της επίπτωσης του καρκίνου του πνεύμονα λόγω των πολιτικών που προωθούν την διακοπή του καπνίσματος αλλά και του καρκίνου παχέος εντέρου λόγω των προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου.
Από την άλλη, αυξάνει η επίπτωση νεοπλασμάτων που σχετίζονται με την παχυσαρκία όπως είναι ο καρκίνος του ενδομητρίου, αναδεικνύοντας τροποποιήσιμους περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως η διατροφή και η έλλειψη άσκησης σε σημαντικούς παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της νόσου.
Είναι λοιπόν σημαντικό να έχουμε επιδημιολογικά δεδομένα και για τη χώρα μας που θα μας επιτρέψει στην εφαρμογή κατάλληλων πολιτικών που θα μειώσουν την επίπτωση της νόσου».
Οι φλεγμονές τι ρόλο παίζουν; Μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου;
«Είναι γνωστό ότι χρόνιες φλεγμονώδεις καταστάσεις αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου και ένα κλασικό παράδειγμα είναι η ιδιοπαθής φλεγμονώδης νόσος του εντέρου (ελκώδης κολίτιδα, νόσος Crohn) που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου.
Αντίστοιχα, ο κίνδυνος καρκίνου αυξάνει σε χρόνιες λοιμώξεις από ιογενείς παράγοντες όπως στην περίπτωση του ιου HPV και του καρκίνου τραχήλου της μήτρας. Επομένως, οι ασθενείς από κάποιο χρόνιο φλεγμονώδες νόσημα πρέπει να συμβουλεύονται τον γιατρό τους για το αν και κατά πόσο τόσο η υποκείμενη νόσος όσο και η εφαρμοζόμενη θεραπεία μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου καθώς και τις δυνατότητες προληπτικού ελέγχου που υπάρχουν».
Υπάρχει βελτίωση στη θνητότητα από καρκίνο;
«Είναι αναμφίβολο ότι η θνητότητα από τον καρκίνο μειώνεται διαρκώς τα τελευταία χρόνια. Η μεταβολή αυτή είναι συνέπεια των νέων διαγνωστικών και προληπτικών ελέγχων που εφαρμόζονται αλλά σαφώς και της βελτίωσης της θεραπευτικής του καρκίνου.
Ενδεικτικά, η φετινή έκδοση των επιδημιολογικών δεδομένων για τον καρκίνο από της Ηνωμένες Πολιτείες αναφέρει ότι η μείωση της θνητότητας από καρκίνο στη χώρα αυτή έχει αποτρέψει 4,5 εκατομμύρια θανάτους από το νόσημα. Η βελτίωση αυτή βέβαια διαπιστώνεται καθημερινά και στους ασθενείς μας όπου σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρούμε μακροχρόνια ύφεση της νόσου ακόμη και σε ασθενείς με προχωρημένη νόσο».
Τι περιμένουμε στο μέλλον;
«Οι εξελίξεις στην Ογκολογία θα είναι πολυεπίπεδες τα επόμενα χρόνια. Θα αφορούν καταρχήν την θεραπεία της νόσου καθώς είναι εντατική η έρευνα για νέες στοχεύουσες θεραπείες, νέες μορφές ανοσοθεραπείας αλλά και τη χρήση εμβολίων που θα μπορούν να κινητοποιούν το ανοσοποιητικό μας σύστημα έναντι των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών του καρκίνου που εμφανίζουμε.
Συνεχής βέβαια είναι η πρόοδος και στις διαγνωστικές μεθόδους που επιτρέπουν πρωιμότερη διάγνωση της νόσου. Στο κομμάτι μάλιστα της διάγνωσης ενισχύεται ο ρόλος των μη επεμβατικών μεθόδων παρακολούθησης της νόσου όπως είναι η ανίχνευση κυκλοφορούντος καρκινικού DNA στο αίμα. Τέλος, αναμένεται μέσα στην επόμενη δεκαετία να συμβούν σημαντικές αλλαγές στο πλαίσιο της έγκαιρης διάγνωση της νόσου καθώς αναπτύσσονται ήδη αιματολογικές εξετάσεις που φαίνεται ότι θα μπορούν να αναγνωρίζουν με ελάχιστα επεμβατικό τρόπο την παρουσία προκαρκινικών αλλοιώσεων και τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου».
Θα απαλλαγούμε ποτέ από αυτή τη νόσο;
«Δυστυχώς είναι αδύνατον να απαλλαγούμε από τον καρκίνο. Για κάθε οργανισμό καθώς μεγαλώνει σε ηλικία ο καρκίνος αποτελεί ένα εναλλακτικό της γήρανσης εξελικτικό μονοπάτι των κυττάρων του.
Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να αποφύγουμε όσο μπορούμε παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης του καρκίνου όπως πχ. το κάπνισμα, την παχυσαρκία, την έλλειψη άσκησης, την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
Κάνουμε σημαντικά βήματα στη θεραπεία της νόσου και για σημαντικό αριθμό ασθενών, το νόσημα μπορεί να θεραπευθεί ή να καταστεί χρόνιο και βέβαια είναι πολύ σημαντική η εφαρμογή προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου που μπορούν να βοηθήσουν στην πρώιμη ή έγκαιρη διάγνωση της νόσου που αυξάνουν την πιθανότητα ίασης».
Ποιο είναι το δικό σας μήνυμα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του καρκίνου;
«Η Παγκόσμια ημέρα κατά του καρκίνου αποτελεί μια αφορμή για να ενώσουμε τις δυνάμεις μας όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, ασθενείς, επαγγελματίες υγείας, συστήματα υγείας, πολιτεία, ιδιωτικοί φορείς και να σχεδιάσουμε τις πολιτικές που χρειάζονται για την βελτίωση της υγείας του πληθυσμού αναφορικά με αυτό το σημαντικό πρόβλημα που λέγεται καρκίνος. Δεν είναι μόνο το κομμάτι της θεραπείας και των φαρμάκων που πρέπει να μας απασχολεί στον καρκίνο.
Είναι ένα ολόκληρο πλέγμα κοινωνικών επιπτώσεων που αφορούν τον ίδιο τον ασθενή, τον κοινωνικό του περίγυρο, την εργασία του, το σύστημα υγείας που πρέπει να συνεχίζουμε να διαμορφώνουμε για να πετύχουμε την καλύτερη δυνατή ποιότητα ζωής για κάθε ασθενής μας.
Με επίκεντρο λοιπόν τον ασθενή και για κάθε ασθενή έχοντας ως οδηγό την καινοτομία και την ανθρώπινη προσέγγιση μπορούμε να χαράξουμε μονοπάτια που θα βελτιώσουν τη ζωή όσων διαγιγνώσκονται με καρκίνο».
Τι θα συμβουλεύατε τους υγιείς και τι τους ασθενείς;
«Αυτή τη στιγμή έχουμε πληθώρα δεδομένων που μας επιτρέπουν να προσεγγίζουμε ορθολογικά τόσο τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου για τους υγιείς όσο και την αντιμετώπιση της νόσου για τους ασθενείς.
Για τον υγιή πληθυσμό είναι διαθέσιμα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου για μια σειρά νεοπλασιών όπως ο καρκίνος μαστού, τραχήλου μήτρας, παχέος εντέρου και πνεύμονα. Επίσης για συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες υψηλού κινδύνου τέτοιες εξετάσεις είναι διαθέσιμες για την πρόληψη του καρκίνου προστάτη και παγκρέατος.
Είναι αποδεδειγμένο ότι ο προσυμπτωματικός έλεγχος μπορεί να διαγνώσει τη νόσο πρώιμα ακόμη και σε προκαρκινικό στάδιο αυξάνοντας την επιβίωση των ασθενών.
Επιπλέον, για πολλά νεοπλάσματα υπάρχουν προγράμματα ενημέρωσης για τα πρώιμα συμπτώματα της νόσου. Είναι σημαντικό ο πληθυσμός να είναι ευαισθητοποιημένος και να απευθύνεται έγκαιρα στον γιατρό ώστε να διαγιγνώσκεται η νόσος σε πρωιμότερο στάδιο.
Για τους ασθενείς οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η διάγνωση προσθέτει μεγάλο σωματικό, ψυχολογικό και κοινωνικό βάρος. Πρέπει όμως να τους διαβεβαιώσουμε ότι αυτή τη στιγμή τα διαθέσιμα θεραπευτικά μέσα παρέχουν εξαιρετικά αποτελέσματα για σημαντική μερίδα των ασθενών. Φροντίδα της ιατρικής κοινότητας είναι η θεραπεία να στοχεύει κατά το δυνατό περισσότερο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νόσου και αυτό αρκετές φορές πλέον συνεπάγεται και μεγαλύτερη επιβίωση και καλύτερη ποιότητα ζωής για τους ασθενείς μας».
Μελέτιος (Θάνος) Δημόπουλος, Καθηγητή Θεραπευτικής – Αιματολογίας – Ογκολογίας
