Μια απάτη με σκοπό το να αποσπάσουν οι εγκληματίες χρήματα μπορεί να έχει στόχο τον καθένα από εμάς, ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο, την καταγωγή ή τη μόρφωσή του. Ίσως εκ πρώτης όψεως να θεωρούμε ότι δεν θα μπορούσαμε ποτέ να πέσουμε θύματα μίας τέτοιας απάτης / scam αλλά αν το σκεφτούμε καλύτερα ή δούμε πόσοι άλλοι έχουν εξαπατηθεί θα αλλάξουμε γνώμη. Το χειρότερο; Εκτός από τα χρήματα που χάνουμε είναι πολύ πιθανό να κλονιστεί τόσο η ψυχική όσο και η σωματική μας υγεία μετά από μία τέτοια αρνητική εμπειρία.
Ο κύριος Θόδωρος έχει πτυχίο νομικής και πριν συνταξιοδοτηθεί είχε διευθυντική θέση σε μία μεγάλη τράπεζα. Μιλάει άπταιστα τουλάχιστον τρεις γλώσσες πέρα από τα ελληνικά. Ίσως γι’ αυτό και να την «πάτησε» τόσο εύκολα όταν ο απατεώνας στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής του μίλησε αγγλικά. Συνειδητοποίησε ότι είχε κακώς αποκαλύψει τους τραπεζικούς κωδικούς του με αποτέλεσμα κατά πάσα πιθανότητα να του πήραν τα χρήματα από τον λογαριασμό του, αμέσως μόλις έκλεισε το τηλέφωνο.
Όλοι έχουμε κάποια ή περισσότερες σχετικές εμπειρίες, τα μέιλ που μας «αποκαλύπτουν» ότι έχουμε κληρονομήσει ή ότι μπορούμε να βοηθήσουμε, με το αζημίωτο φυσικά, κάποιον που θέλει να «βγάλει» τα χρήματά του στην Ευρώπη, τα τηλεφωνήματα όπου υποτίθεται ότι κάποιος δικός μας έχει πρόβλημα και μας ζητάει χρήματα κ.λπ.
Και ο κατάλογος συνεχίζεται βέβαια μακρύς και ευφάνταστος. Όταν όμως οι άνθρωποι εξαπατώνται για παράδειγμα στέλνοντας χρήματα σε έναν απατεώνα, δεν είναι μόνο ότι χάνουν χρήματα και κατά συνέπεια στεναχωριούνται για αυτά που έχασαν. Η ντροπή και το στίγμα της εξαπάτησης μπορεί να έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στη συναισθηματική, στη σωματική και στην ψυχολογική τους ευημερία.
Η ψυχολογική επιβάρυνση που μας προκαλεί η απάτη
Όταν κάποιος εξαπατηθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο, βιώνει τα κυρίαρχα συναισθήματα του άγχους και της ανασφάλειας για τα λεφτά που χάθηκαν. Πολλοί άνθρωποι άλλωστε δυσκολεύονται να οραματιστούν το μέλλον χωρίς τις οικονομίες τους που κρατούσαν για μία δύσκολη στιγμή. Αυτό αφορά τόσο τους μεγαλύτερους όσο και τους νεότερους.
Οι ειδικοί κρούουν ολοένα και περισσότερο τον κώδωνα του κινδύνου για τις επιπτώσεις της απάτης στην ψυχοσύνθεση των θυμάτων.
Πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι τρία στα πέντε θύματα απάτης στο Ηνωμένο Βασίλειο δηλώνουν ότι η ψυχική τους υγεία επηρεάστηκε αρνητικά από την εμπειρία αυτή, ενώ άλλη έρευνα της τράπεζας Lloyds διαπίστωσε ότι το 69% των θυμάτων απάτης βίωσαν μείωση της ψυχικής τους υγείας.
Το άγχος, η κατάθλιψη και η χαμηλή αυτοεκτίμηση ανήκουν στα συναισθήματα που αναφέρονται συνήθως από τα θύματα απάτης.
Οι συνέπειες στη σωματική μας υγεία
Επιπλέον, τα θύματα μπορεί να παρουσιάσουν σωματικές αλλαγές, όπως υψηλή πίεση, απώλεια ή αύξηση βάρους, πονοκεφάλους, ζαλάδες, ναυτία, εμετούς και κρίσεις πανικού. Σύμφωνα με τις έρευνες, περισσότερα από τα δύο τρίτα των θυμάτων απάτης αντιμετωπίζουν επίσης προβλήματα ύπνου.
Γιατί κάποιοι το παίρνουν πιο «βαριά»;
Γνωρίζουμε ότι η οικονομική επιβάρυνση συνδέεται με την ψυχική υγεία και δεν είναι παράλογο να υποθέσουμε ότι ένα άτομο μπορεί να δυσκολευτεί μετά από ένα έγκλημα που πλήττει το τραπεζικό του υπόλοιπο. Όμως οι ειδικοί λένε ότι η σχέση μεταξύ απάτης και ψυχολογικής ευεξίας είναι πιο σύνθετη.
Η αντίδρασή μας σε μια απάτη δεν διαμορφώνεται συνήθως από την οικονομική απώλεια, αλλά από άλλους παράγοντες όπως το πόσο συνδεδεμένοι είμαστε με την οικογένειά μας, τους φίλους μας ή την κοινότητά μας- αν έχουμε άλλα προβλήματα (π.χ. πένθος, εργασιακά ζητήματα, κάποιο προσωπικό τραύμα κ.α.).
Η ντροπή επειδή εξαπατηθήκαμε
Η ντροπή που βιώνουν ορισμένοι άνθρωποι μετά από μια απάτη έχει παραλληλισμούς με άλλες μορφές τραύματος, όπως το σεξουαλικό τραύμα ή η ενδοοικογενειακή βία, όπου τα θύματα συχνά κατηγορούνται. Είναι πιθανό να νοιώθουν παραβιασμένοι και κακοποιημένοι.
Με τον ίδιο τρόπο που ένα θύμα ενδοοικογενειακής κακοποίησης μπορεί να σκεφτεί: «Εγώ φταίω, εγώ τον άφησα να μπει στο σπίτι μου», ένα θύμα απάτης μπορεί να πει: «Δεν το διάβασα καλά» ή «εγώ το υπέγραψα».
Και βέβαια αυτή η ντροπή με τη σειρά της κάνει τα θύματα να φοβούνται να δράσουν και να αντιδράσουν αλλά και να διεκδικήσουν απευθυνόμενοι στους κατάλληλους φορείς.
Η εξαπάτηση μας επηρεάζει ακόμα κι αν δεν πέσουμε στην παγίδα
Ακόμα και στις περιπτώσεις που μια απάτη αποτυγχάνει, ο ψυχολογικός αντίκτυπος μπορεί να είναι βαθύς. Μπορεί να μας αφήσει συναισθήματα άγχους και ανασφάλειας για κάθε επόμενη συναλλαγή και επικοινωνία όπου δεν είμαστε βέβαιοι για το αν είναι απολύτως ασφαλής.
Μερικές φορές μπορεί να νοιώθουμε ότι μπορεί ακόμα και να παρανοούμε.
Σκεφτόμαστε: «Είναι ο κόσμος γύρω μου γεμάτος από ανθρώπους που μπορώ να εμπιστευτώ και που έχουν καλές προθέσεις; Ή μήπως είναι γεμάτος από ανθρώπους που έχουν σκοπό να με κοροϊδέψουν;»
Αμφιβάλλουμε για τον εαυτό μας
Μετά από μία απάτη είναι πιθανό να αρχίσουμε να αμφιβάλλουμε όχι μόνο για τους άλλους ανθρώπους, αλλά και για τον εαυτό μας και για το πόσο έξυπνοι, αγαθοί ή ευκολόπιστοι είμαστε. Μπορεί να φτάσουμε ακόμα και να αμφισβητήσουμε ριζικά την αίσθηση του εαυτού μας.
Ξέρετε ότι…
Τα δύο τρίτα των θυμάτων απάτης δεν αποκαλύπτουν την εμπειρία τους σε κανέναν.
Η σημασία της συμπαράστασης
Δυστυχώς οι άνθρωποι που εξαπατώνται είναι πάρα πολλοί και οι αριθμοί συνεχώς αυξάνονται. Οι επιβεβαιωμένες περιπτώσεις εξαπάτησης έχουν αυξηθεί περισσότερο από 50% από το 2020.
Έτσι, γίνεται όλο και πιο κατανοητή η ανάγκη για υποστήριξη των θυμάτων αλλά και για ευαισθητοποίηση της κοινωνίας ώστε να βρεθούν όσο λιγότεροι άνθρωποι γίνεται σε τέτοια θέση.
Αν πέσουμε θύματα εξαπάτησης και αναζητήσουμε βοήθεια και συμπαράσταση είναι πολύ πιθανό να νοιώσουμε ανακούφιση και αλληλεγγύη στην επαφή με άλλα θύματα.
Από το αρχικό σοκ θα μπορέσουμε να περάσουμε στον θυμό, ο οποίος θα μας βοηθήσει να αγωνιστούμε για να διεκδικήσουμε, αν αυτό είναι δυνατόν, τα χρήματά μας, αλλά και για να μοιραστούμε αυτό που μας συνέβη ώστε να προειδοποιήσουμε και τους άλλους.
Όλη αυτή η διαδικασία θα μας βοηθήσει να αποδεχτούμε αυτό που μας συνέβη και να μπορέσουμε να συνεχίσουμε τη ζωή μας.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κ. Μαρία Ζούμπα, κοινωνιολόγο, συστημική ψυχοθεραπεύτρια ατόμου, ζεύγους, ομάδας.
