Είναι ένα γλυκό πρωινό Πέμπτης στην καρδιά του φθινοπώρου. Ο αέρας εισχωρεί τραγανός και διάφανος στα ρουθούνια μας φέρνοντας μαζί του τις μυστηριακές μυρωδιές της εποχής. Γύρω στις 10, φτάνουμε στον Εθνικό Κήπο, ένα χώρο πρασίνου, εμβληματικό τοπόσημο της Αθήνας και σπουδαίο δείγμα αρχιτεκτονικής τοπίου (αγγλικού ρυθμού) του 19ου αιώνα. Τα δέντρα προετοιμάζονται για την αλλαγή χρωματίζοντας σιγά σιγά τα εντυπωσιακά ελικοειδή μονοπάτια του κήπου με ζεστούς πορτοκαλί και καφέ τόνους.
Σκέφτομαι, πως πολλές φορές αναζητάμε ταξίδια για να αλλάξουμε παραστάσεις και να εμπνευστούμε, θεραπεύοντας το νου και το σώμα από μια δύσκολη καθημερινότητα. Ωστόσο, το ταξίδι δεν συνεπάγεται πάντα μεγάλες αποστάσεις και μακρινούς τόπους. Ακόμα κι ένας περίπατος στα ομορφότερα σημεία της πόλης είναι αρκετός για να μας ανανεώσει και να μας πλημμυρίσει με συναισθήματα και ενέργεια.
Συνάντηση με μια μουριά
Η Μαρία Χριστοδούλου, βοτανολόγος και συγγραφέας, μας περιμένει κάτω από μια κομψή μουριά στην κύρια είσοδο του κήπου. «Η μουριά είναι το δέντρο της μόδας», λέει χαμογελώντας. Δεν μπορώ να φανταστώ πού βασίζεται η συγκεκριμένη σύνδεση. Της ζητώ περισσότερες πληροφορίες. «Τα φύλλα της μουριάς καλλιεργούνται και δίνονται ως τροφή στους μεταξοσκώληκες. Άρα, από αυτή βγαίνει το μετάξι. Ταυτόχρονα, όμως, τα μούρα που δίνει το δέντρο τον Ιούνιο έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση, είναι πλούσια σε βιταμίνη C και μέταλλα, ενώ στην κινεζική ιατρική αποτελούν όπλο κατά της γήρανσης. Στην αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιούσαν τα φύλλα της μουριάς, αφού τα χτυπούσαν σε γουδί, για να καταπραΰνουν το κάψιμο στο δέρμα. Επίσης, από τα μούρα έφτιαχναν σιρόπι όταν ήταν πρησμένες οι αμυγδαλές τους». Στον Εθνικό Κήπο ευδοκιμούν δύο είδη μουριάς, η morus alba και η morus nigra, που φημίζονται για τα τρία σχήματα φύλλων που αναπτύσσουν.
Εξερεύνηση στα εντυπωσιακά ελικοειδή μονοπάτια του κήπου.
Αφήνοντας πίσω μας τη μουριά, ξεκινάμε την πραγματική περιπλάνηση ανάμεσα στα δέντρα, τα φυτά και τα ζωάκια που έχουν βρει καταφύγιο στον κήπο. Άνθρωποι τρέχουν, διαβάζουν, διαλογίζονται γειωμένοι με το έδαφος, συνομιλούν και ψυχαγωγούνται μέσα στη φύση. Είναι μαγικό, σκέφτομαι, που βρισκόμαστε στην καρδιά της Αθήνας, στο Σύνταγμα, και η πόλη μπορεί ακόμη να αναπνέει. Η Μαρία μοιράζεται την ίδια χαρά καθώς ανήκει στη δεύτερη γενιά Ελλήνων μεταναστών που, από τη Μυτιλήνη, βρέθηκαν στην Αμερική. Γεννήθηκε, μεγάλωσε και έζησε στη Νέα Υόρκη, αλλά η σύνδεσή της με τη φύση, τα βότανα και την αρχαία ελληνική σοφία την οδήγησε πίσω, στις ρίζες της, μετά το τέλος της πανδημίας. Η ενασχόλησή της με αυτά ήταν, ουσιαστικά, μια προσωπική ανάγκη να καταπολεμήσει την κόπωση και το στρες στην καθημερινότητα. Η Ελλάδα αποτέλεσε τον ιδανικό τόπο για να βρει όσα αναζητούσε.
Δάφνες κρυμμένες στο φυσικό τοπίο
Την κουβέντα μας διακόπτει η θέα μιας όμορφης δάφνης, η οποία είναι διάσημη για τα φύλλα της. «Δεν γίνεται να μην έχετε χρησιμοποιήσει δάφνη στις φακές σας. Τα φύλλα της συμβάλλουν στην καλύτερη πέψη της τροφής», αναφέρει η Μαρία. Αυτό όμως που ίσως δεν γνωρίζατε είναι ότι η δάφνη μπορεί να ανακουφίσει και από μυοσκελετικούς πόνους. «Αν πονούν, για παράδειγμα, τα πόδια σας, μπορείτε να κάνετε ποδόλουτρο με δάφνη αφού βράσετε τα φύλλα της. Επίσης, από τους καρπούς της βγαίνει λάδι που ενυδατώνει το δέρμα και τα μαλλιά».
Περπατώντας πιο βαθιά στον κήπο, η αίσθηση του φυσικού τοπίου, οι φυτικές ενότητες, η έντονη παρουσία του νερού, τα παρτέρια με ανθόφυτα, οι ιστορικές φυτεύσεις, οι ήχοι και η παρουσία των ζώων συνθέτουν στο μυαλό μου μελωδίες κι εγώ συντονίζομαι με τις δονήσεις τους. Περιπλανιόμαστε σε μια μικρή πράσινη όαση, όπου κάθε σύνδεση με το θόρυβο της μεγαλούπολης έχει διακοπεί.
Η φύση, τα ζώα και ο άνθρωπος βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία στο κέντρο της Αθήνας
Το ιερό πεύκο
Παρατηρώ ότι στο δρόμο μας συναντάμε πολλά πεύκα. Η βοτανολόγος με πληροφορεί ότι στην Ευρώπη έχουμε έντεκα είδη πεύκης και τα επτά προέρχονται από την Ελλάδα. «Η χώρα μας χαρακτηρίζεται από εξαιρετική βιοποικιλότητα, ενώ τα πεύκα είναι πολύ σημαντικά για το οικοσύστημά της. Είναι πολύ διαδεδομένα στα βουνά, καθαρίζουν τον αέρα και στην αρχαία Ελλάδα ήταν ιερά. Επιπλέον, οι πευκοβελόνες είναι πλούσιες σε βιταμίνη C. Τέλος, το άρωμα από το πεύκο είναι δυνατό και δημιουργεί φρεσκάδα στο χώρο, ενώ οι βελόνες του, σε συνδυασμό με ξίδι, μετατρέπονται σε ισχυρό καθαριστικό για το σπίτι».
Η αρχαιότητα ζωντανεύει.
Βελανιδιά: Το πιο δυνατό δέντρο
Επόμενος σταθμός μια εντυπωσιακή βελανιδιά. «Θεωρούνταν το πιο δυνατό και πολύτιμο δέντρο στην αρχαία Ελλάδα. Ήταν το δέντρο του Δία, το δέντρο που έδινε τα μηνύματα του θεού. Συμβολίζει το σθένος και την προσαρμοστικότητα. Μας στέλνει το μήνυμα να προχωρήσουμε στη ζωή με δύναμη και χάρη», εξηγεί η ειδικός. Εκτός από το μύθο, βέβαια, η βελανιδιά πρωταγωνιστεί και στη γαστρονομία. Από τον καρπό της μπορεί να δημιουργηθεί αλεύρι. Μαθαίνω ότι υπάρχει μια γυναίκα στην Τζια, η μοναδική περίπτωση στον κόσμο, η οποία παράγει αλεύρι βελανιδιάς και φτιάχνει μπισκότα με αυτό.
Στη σκιά του πλατάνου
Από τη βόλτα δεν λείπει ο θρυλικός πλάτανος, που συντροφεύει με τη δροσιά του τα καλοκαίρια μας. Ήταν το δέντρο του Ιπποκράτη. «Στην Κω υπάρχει ένας ξακουστός πλάτανος που ονομάζεται “Πλάτανος του Ιπποκράτη”. Ο Ιπποκράτης υποτίθεται ότι δίδασκε ιατρική στους μαθητές του στη σκιά ενός πλατάνου. Σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη, έβραζαν το φλοιό του δέντρου σε ξίδι και τον χρησιμοποιούσαν για να θεραπεύσουν τον πονόδοντο. Οι πλάτανοι φυτρώνουν σε όλη την Ελλάδα και συχνά βρίσκονται στο κέντρο χωριών στα βουνά ως μέρη όπου συγκεντρώνεται κόσμος. Η δύναμή τους φέρνει κοντά τους ανθρώπους για να μοιραστούν στιγμές της ζωής», επισημαίνει η Μαρία.
=
Χαλαρές βόλτες που αναζωογονούν.
«Στον κήπο ευδοκιμούν 7.000 δέντρα, 40.000 θάμνοι και άλλα φυτά που ανήκουν σε 519 είδη και ποικιλίες.»
Η θεραπευτική δύναμη της φύσης
Έχοντας διανύσει ήδη αρκετή απόσταση μέσα στον κήπο, αισθάνομαι ότι η ψυχολογία μου έχει αλλάξει. Νιώθω πιο ήρεμη, αναζωογονημένη, ανάλαφρη και υγιής. Εξάλλου το φυσικό περιβάλλον είναι βαθιά ριζωμένο στο παρελθόν και στον πυρήνα μας. Κάποτε αποτελούσε καταφύγιο και πηγή επιβίωσης. Με το πέρασμα των αιώνων και την εξέλιξη της κοινωνίας, ο σύγχρονος τρόπος ζωής δημιούργησε τεράστια απόσταση μεταξύ ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος. Ο άνθρωπος στις μεγάλες πόλεις έχασε σχεδόν τη δυνατότητα σύνδεσης με τη φύση. Σύμφωνα με τη βοτανολόγο, «αν δεν έχουμε επαφή με τη φύση, τα βουνά και τα δέντρα, κάτι θα λείπει από τη ζωή μας. Η φύση μάς καθησυχάζει. Ανοίγει την καρδιά μας».
Αγκαλιάζοντας τα δέντρα που ζουν μαζί μας.
Όπως αποδεικνύουν έρευνες, τα δέντρα εκπέμπουν χημικές ενώσεις που ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα και μειώνουν το σάκχαρο, τον κίνδυνο άνοιας και τα επίπεδα κορτιζόλης. Η φύση αποτελεί θεραπεία, χαρίζει στιγμές ευτυχίας και εμπνέει. «Οι άνθρωποι στην εποχή μας δεν γνωρίζουν καθόλου τα βότανα. Οι αρχαίοι Έλληνες τα θεωρούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους. Τα βότανα είναι η κληρονομιά μας και η ιστορία της Ελλάδας. Βρίσκονται παντού. Κι εμείς σήμερα βλέπουμε τα ίδια φυτά που είδαν οι πρόγονοί μας πριν από 2.000 και 3.000 χρόνια. Γι’ αυτό, είναι πολύ σημαντικό να τα προστατεύουμε, μαζί με το οικοσύστημά μας. Οι άνθρωποι νιώθουν χαρά, γελούν, όταν αγκαλιάζουν ένα δέντρο. Συνήθως δεν τους δίνουμε σημασία, αλλά, στην ουσία, ζούμε μαζί τους. Μοιραζόμαστε την ίδια πόλη, την ίδια χώρα, την ίδια γη. Είμαστε συγκάτοικοι με τα δέντρα. Πρέπει να τους λέμε ένα γεια», τονίζει η βοτανολόγος όσο σταματάμε για να αγγίξουμε τα δέντρα, να αισθανθούμε τα βελούδινα φύλλα τους, να τα αγκαλιάσουμε κι εμείς.
Κυπαρίσσι, το υπερήφανο
Λίγο πιο κάτω αντικρίζω ένα αγέρωχο κυπαρίσσι και η Μαρία αφηγείται: «Ο μύθος λέει ότι ένα αγόρι, ο Κυπάρισσος, είχε βγει για κυνήγι και, χωρίς να το θέλει, σκότωσε το αγαπημένο ελάφι του Απόλλωνα. Ο νεαρός, επειδή ήταν πολύ στενοχωρημένος, ζήτησε από τους θεούς να πεθάνει, αλλά να κυλούν τα δάκρυά του αιώνια. Ο Απόλλωνας τον λυπήθηκε και τον μεταμόρφωσε σε δέντρο. Γι’ αυτό και τα κυπαρίσσια επικρατούν στα νεκροταφεία όλου του κόσμου. Βοηθούν συμβολικά τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει το πένθος και τη λύπη. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το αρσενικό κυπαρίσσι αγγίζει μεγαλύτερα ύψη, ενώ το θηλυκό απλώνει σε μεγαλύτερη έκταση τα κλαδιά του, θέλει το χώρο του».
Πολλά ζώα βρίσκουν καταφύγιο στον Εθνικό Κήπο.
Μια χαρουπιά και τα πολύτιμα βότανα
Τα δέντρα και τα φυτά οδηγούν τη διαδρομή διαγράφοντας τα επόμενα βήματά μας. Έχουμε βγει από τον Εθνικό Κήπο και κατευθυνόμαστε προς τον Κήπο του Ζαππείου. Η χαρακτηριστική μυρωδιά μιας χαρουπιάς γίνεται αφορμή για την επόμενή μας συζήτηση. «Από τους καρπούς της χαρουπιάς μπορεί κάποιος που δεν πίνει καφέ να φτιάξει ένα πλούσιο ρόφημα. Επίσης, το χαρουπάλευρο είναι πολύ διαδεδομένο και θρεπτικό. Το χαρούπι είναι ευεργετικό για την ομαλή λειτουργία του εντέρου και την πέψη, περιέχει βιταμίνες, κάλιο, ασβέστιο και σίδηρο, ενώ αποτελεί την εναλλακτική της σοκολάτας για τους vegans».
Ακριβώς δίπλα βλέπουμε μια μικρή περιφραγμένη περιοχή, όπου σε τέσσερις γωνιές ξεπροβάλλουν διαφορετικά βότανα. Η μέντα μάς έχει σπάσει τη μύτη με τα αρώματά της. Πλησιάζω και μυρίζω τα βότανα ακούγοντας προσεκτικά την ειδικό: «Το δεντρολίβανο συμβάλλει στην υγεία του εγκεφάλου. Αν είσαι κουρασμένος, η μέντα μπορεί να σε ξυπνήσει, ενώ το ρόφημά της είναι χωνευτικό και καταπολεμά τη ναυτία. Το φασκόμηλο ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και τονώνει τον οργανισμό. Το θυμάρι, τέλος, βοηθά στην αντιμετώπιση του κρυολογήματος, του βήχα και της καταρροής».
Στον κήπο του Ζαππείου ανακαλύψαμε μοσχομυριστά ελληνικά βότανα, ευεργετικά για την υγεία.
Έχουμε ολοκληρώσει τη βόλτα στον Εθνικό Κήπο και ο καθένας ετοιμάζεται να πάρει το δρόμο για τις υποχρεώσεις του. Σκέφτομαι πόσο διαφορετικά θα αρχίζαμε την ημέρα μας έχοντας περάσει λίγες ώρες μέσα στη φύση. Έχω τροφοδοτήσει όλες τις αισθήσεις μου με ενέργεια και έμπνευση. Ο νους μου μοιάζει πιο συγκεντρωμένος. Είμαι γειωμένη, ενώ ταυτόχρονα πετώ κοντά στα σύννεφα. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος περνώντας το μεγαλύτερο χρόνο της ζωής του σε κλειστά, ασφυκτικά περιβάλλοντα δημιουργούν ψυχολογικά προβλήματα και απογοήτευση. Ακόμα κι ένας μικρός περίπατος σε έναν πράσινο πνεύμονα της πόλης, αγγίζοντας στην κυριολεξία τη φύση, μπορεί να μας οδηγήσει σε επαναπροσδιορισμό των αναγκών μας. Η Μαρία Χριστοδούλου επιβεβαιώνει τις σκέψεις μου. «Είναι σημαντικό να μην αδιαφορούμε για τα φυτά. Μας δίνουν οξυγόνο και τροφή, μας θεραπεύουν, προσφέρουν σκιά, αποτελούν μέχρι και βασικά υλικά για τη στέγασή μας. Επιβάλλεται να είμαστε ευγνώμονες για τα δώρα που μας έχει χαρίσει η φύση».
Τα δέντρα μάς διδάσκουν την εμπιστοσύνη στη ζωή και την ανθεκτικότητα.
Χρήσιμα
- Η κατασκευή του Εθνικού Κήπου ξεκίνησε το 1839 και θεωρείται το πιο επιτυχημένο έργο της βασίλισσας Αμαλίας. Είναι ο μοναδικός ιστορικός κήπος της χώρας και ο πρώτος διαμορφωμένος χώρος πρασίνου της νεότερης Ελλάδας και, στα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του, αποτελούσε τον κήπο του παλατιού (σημερινό κτίριο της Βουλής των Ελλήνων).
- Χρειάζεται προσοχή στην κατανάλωση των βοτάνων καθώς έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες. Δεν είναι όλα κατάλληλα και δεν συνιστάται η υπερβολική χρήση τους. Καλό είναι να συμβουλευτείτε ένα γιατρό προτού τα χρησιμοποιήσετε.
- Μέσα στον Εθνικό Κήπο βρίσκουν καταφύγιο παπαγάλοι, τσαλαπετεινοί, πάπιες, χήνες, παγόνια, χελώνες, σκίουροι, κουνέλια, αίγαγροι, νεροχελώνες, ψάρια, φρύνοι κ.ά.
