Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζουν με άνοια, μια χρόνια νευροεκφυλιστική πάθηση που επηρεάζει τη μνήμη και τις ικανότητες σκέψης. Η πιο κοινή μορφή άνοιας είναι, ως γνωστόν, η νόσος Αλτσχάιμερ. Ενώ όλο και περισσότερες έρευνες διεξάγονται για την περαιτέρω κατανόηση της παθολογίας της άνοιας και την ανάπτυξη θεραπειών, πολλές μελέτες βρίσκονται επίσης σε εξέλιξη για να διερευνηθεί πώς οι παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής μπορούν να επηρεάσουν τον κίνδυνο άνοιας και τη γνωστική λειτουργία.
Μία εξ’ αυτών που δημοσιεύθηκε στο έγκριτο περιοδικό Neurology αποκάλυψε ότι τα υψηλά επίπεδα γνωστικής δραστηριότητας μέσω του διαβάσματος και παιχνιδιών, όπως τα σταυρόλεξα και τα παζλ, μπορούν να καθυστερήσουν την εμφάνιση της νόσου Αλτσχάιμερ κατά 5 χρόνια σε άτομα ηλικίας 80 ετών και άνω.
Άλλη μελέτη, που δημοσιεύθηκε το 2022 στο PNAS, διαπίστωσε ότι ο περισσότερος χρόνος που αφιερώνεται σε γνωστικά παθητικές δραστηριότητες, όπως η παρακολούθηση τηλεόρασης, συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο άνοιας, ενώ ο περισσότερος χρόνος που αφιερώνεται σε γνωστικά ενεργές εργασίες, όπως η χρήση υπολογιστή, συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο άνοιας. Και μια μελέτη από το JAMA, που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2023, υποστήριξε ότι η συχνή ενασχόληση με δραστηριότητες που προκαλούν τον εγκέφαλο, συμπεριλαμβανομένου του journaling, του σκακιού και της επίλυσης σταυρόλεξων συσχετίστηκε με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας στους ηλικιωμένους.
Πώς οι γνωστικά διεγερτικές δραστηριότητες μειώνουν τον κίνδυνο άνοιας; Tι άλλο μπορεί να βοηθήσει;
Ενίσχυση του γνωστικού αποθέματος
Οι γνωστικές δραστηριότητες, όπως η ανάγνωση και τα σταυρόλεξα, μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο άνοιας και να ενισχύσουν τη γνωστική λειτουργία αυξάνοντας το γνωστικό απόθεμα, το οποίο οι επιστήμονες παρομοιάζουν με το μέγεθος της νοητικής βιβλιοθήκης του ατόμου.
Πιο απλά, κάθε πράγμα που μαθαίνουμε είναι σαν ένα βιβλίο σε ένα ράφι. Καθώς προστίθενται νέα βιβλία, η βιβλιοθήκη μεγαλώνει. Η δημιουργία μιας μεγάλης βιβλιοθήκης πληροφοριών στον εγκέφαλό μας δημιουργεί ένα «σωσίβιο» για την απώλεια μνήμης. Το γνωστικό απόθεμα αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της ζωής μέσω της εκπαίδευσης και των εμπειριών μας, ειδικά εκείνων που μας προκαλούν να σκεφτούμε.
Σε σχετικά πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Neurology, οι ερευνητές διερεύνησαν πώς οι γνωστικές δεξιότητες στην παιδική ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης και οι δραστηριότητες αναψυχής επηρέασαν το γνωστικό απόθεμα.
Συνολικά, 1.184 άτομα από το Ηνωμένο Βασίλειο παρακολουθήθηκαν από την παιδική τους ηλικία μέχρι την ηλικία των 69 ετών, οπότε οι συμμετέχοντες έκαναν ένα γνωστικό τεστ με μέγιστο σκορ τα 100.
Στο τέλος, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα άτομα με πτυχίο πανεπιστημίου ή υψηλότερο είχαν την τάση να συγκεντρώνουν κατά μέσο όρο 1,22 περισσότερους βαθμούς από εκείνους που δεν είχαν λάβει αντίστοιχη εκπαίδευση. Όσοι συμμετείχαν σε έξι ή περισσότερες δραστηριότητες αναψυχής, όπως εθελοντική εργασία και κοινωνικές δραστηριότητες, συγκέντρωσαν κατά μέσο όρο 1,53 επιπλέον πόντους σε σύγκριση με όσους συμμετείχαν σε τέσσερις μόνο τέτοιες δραστηριότητες. Διαπίστωσαν επίσης ότι τα άτομα με υψηλότερη ικανότητα ανάγνωσης παρουσίασαν πιο αργή γνωστική έκπτωση από αυτά με χαμηλότερη.
Οι «νοητικές ασκήσεις» εμπλέκουν πολλά μέρη του εγκεφάλου
Η έρευνα δείχνει ότι ακόμη και οι ασθενείς με προχωρημένη άνοια μπορούν να επωφεληθούν από τη «διανοητική άσκηση» – οτιδήποτε εμπλέκει πολλά μέρη του εγκεφάλου ταυτόχρονα. Το διάβασμα, τα παζλ, η τέχνη, η μουσική, η συζήτηση, τα παιχνίδια και η δουλειά είναι μερικά μόνο παραδείγματα.
Υπάρχουν όρια στο γνωστικό απόθεμα;
Ενώ οι ειδικοί συμφωνούν ότι το γνωστικό απόθεμα ενός ατόμου είναι σημαντικό για να διατηρήσει τις δεξιότητες σκέψης του με τα χρόνια, επισημαίνουν επίσης ότι υπάρχουν όρια στο πόσο μπορούμε να ενισχύσουμε αυτό το απόθεμα μέσω «νοητικών ασκήσεων».
Για παράδειγμα, τα άτομα με υψηλό δείκτη νοημοσύνης τείνουν να τα καταφέρνουν καλύτερα επειδή υπάρχει περισσότερο γνωστικό απόθεμα. Ωστόσο, όταν εμφανιστεί η άνοια, δεν μπορεί κανείς να ξεπεράσει την εκφυλιστική διαδικασία εκτελώντας γνωστικές εργασίες. Μπορεί όμως να επιβραδύνει τη διαδικασία.
Ενώ ορισμένα στοιχεία υποδηλώνουν ότι οι γνωστικές ασκήσεις όπως τα σταυρόλεξα ή τα παιχνίδια με λέξεις επιβραδύνουν τη γνωστική έκπτωση σε άτομα με ήπια γνωστική εξασθένηση και πως αυτοί οι τύποι δραστηριοτήτων είναι σημαντικοί για την τόνωση του εγκεφάλου, τα παζλ από μόνα τους δεν βελτιώνουν απαραίτητα τις γνωστικές ικανότητες ή μειώνουν τον κίνδυνο άνοιας. «Πρέπει να εξετάζεται ολόκληρο το αγγειακό μας σύστημα ως σύνολο αντί να το χωρίζουμε σε μεμονωμένα μέρη», σημειώνουν οι επιστήμονες. «Το να βασίζεται κανείς μόνο σε δραστηριότητες που τονώνουν πνευματικά δεν αρκεί. Οι μεγαλύτερες βελτιώσεις στις ικανότητες σκέψης και στη μείωση του κινδύνου άνοιας συμβαίνουν όταν τα άτομα στοχεύουν σε πολλαπλές υγιεινές συμπεριφορές», τονίζουν οι ίδιοι.
Shutterstock
Ποιοι είναι οι τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου για την άνοια;
- Το επίπεδο εκπαίδευσης ενός ατόμου.
- Το επίπεδο κοινωνικής επαφής.
- Η βαρηκοΐα.
- Η ρουτίνα άσκησης.
- Τα συμπτώματα κατάθλιψης.
- Η κατανάλωση αλκοόλ.
- Η παχυσαρκία.
- Η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση.
- Το κάπνισμα.
- Πιθανά τραύματα στο κεφάλι.
- Η υπέρταση (υψηλή αρτηριακή πίεση).
- Ο διαβήτης.
Οι ερευνητές σημείωσαν ότι η στοχευμένη δράση ως προς αυτούς τους παράγοντες μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο άνοιας, μειώνοντας τη νευροπαθολογική βλάβη, όπως η συσσώρευση πρωτεΐνης tau και η φλεγμονή, και αυξάνοντας ή/και διατηρώντας το γνωστικό απόθεμα.
Άνοια: Αναλαμβάνοντας δράση…
Το να μαθαίνουμε κάτι νέο μπορεί να βελτιώσει την υγεία του εγκεφάλου μας, αν και αυτό δεν αποτελεί τον μοναδικό προστατευτικό παράγοντα. Η πρόκληση του μυαλού μας ενισχύει τη μνήμη, την προσοχή και τις ικανότητες σκέψης και βελτιώνει την ποιότητα της ζωής μας. Η δημιουργία καινούριων, ευχάριστων εμπειριών και η θέαση νέων πραγμάτων θα μπορούσαν επίσης να βοηθήσουν στη βελτίωση της υγείας του εγκεφάλου.
«Αλλάξτε την τοποθεσία όπου κάνετε δραστηριότητες που σας αρέσουν. Το να βλέπεις διαφορετικά μέρη μπορεί να αυξήσει τη θετική σου άποψη για τη ζωή και να βελτιώσει την υγεία του εγκεφάλου», προτείνουν οι επιστήμονες. «Για παράδειγμα, αν πηγαίνετε συνήθως μια βόλτα, δοκιμάστε να περπατήσετε σε μια άλλη τοποθεσία. Μπορείτε επίσης να ακολουθήσετε διαφορετική διαδρομή για τη δουλειά. Προσπαθήστε να μην περάσει ούτε μια μέρα που να μην κυκλοφορήσετε και να μην δείτε κάτι διαφορετικό», προσθέτουν.
«Σας αρέσει να παίζετε σκάκι ή ο εθελοντισμός; Στην πραγματικότητα, συμμετέχετε σε καλές ασκήσεις εγκεφάλου, όχι απαραίτητα επειδή αυτά είναι πολύ προκλητικά και απαιτούν καλή μνήμη, αλλά επειδή γίνονται σε συνεργασία με άλλους. Η κοινωνική δέσμευση κάνει γενικά καλό στον εγκέφαλο.
