Τα Κύθηρα είναι ένα νησί απαράμιλλης ομορφιάς και πλούσιας ιστορίας. Το τραχύ τοπίο τους, γεμάτο ελαιώνες, άγρια λουλούδια και βότανα, τα καθιστά ιδανικό περιβάλλον για μελισσοκομία. Γι’ αυτό και το μέλι ήταν ανέκαθεν ένας από τους σπουδαιότερους θησαυρούς του τόπου, διατηρώντας την ποιότητά του εδώ και αιώνες. Πολλοί είναι οι ντόπιοι μελισσοκόμοι, με τα μελίσσια τους να περνούν από γενιά σε γενιά. Και για να είναι σίγουροι ότι το μέλι τους θα μείνει αναλλοίωτο και θα κρατήσει τη φήμη και την ποιότητά του ακόμα περισσότερους αιώνες, έχουν συστήσει ένα μελισσοκομικό συνεταιρισμό που φροντίζει όλα να πηγαίνουν καλά και να γίνονται με τον πιο ασφαλή και ηθικό τρόπο.
Συναντήσαμε το μελισσοκόμο Γιάννη Πρωτοψάλτη, που ξέρουν και αγαπούν σε όλο το νησί, τον ακολουθήσαμε στα μελίσσια του και μιλήσαμε μαζί του για τον υγρό αυτό χρυσό.
Αρχικά, ο Γιάννης μάς εξήγησε ότι, όταν δοκιμάζουμε ένα μέλι, είναι σαν να παίρνουμε μια γεύση από την ιδιαίτερη πατρίδα του. Τα μέλια διαφέρουν μεταξύ τους, αφού η γεύση, η σύσταση, τα χρώματα και τα αρώματά τους επηρεάζονται από τη χλωρίδα του τόπου που τα γέννησε. Οι μέλισσες των Κυθήρων είναι ένα ανθεκτικό και εργατικό είδος. Προσαρμοσμένες στους σκληρούς ανέμους, στην ξηρασία και στο ποικιλόμορφο τοπίο, αυτές οι ακούραστες εργάτριες έχουν γίνει ειδικές στην εξαγωγή του καλύτερου νέκταρ από την τοπική χλωρίδα. Το θυμάρι, το φασκόμηλο και τα άγρια λουλούδια που φύονται εδώ δίνουν στο μέλι μια ξεχωριστή γεύση που δεν μπορεί να αναπαραχθεί πουθενά αλλού στον κόσμο.
«Είμαστε ευλογημένοι γιατί έχουμε το καλύτερο μέλι του κόσμου, λόγω των σπάνιων αρωματικών φυτών του τόπου μας», μας λέει όλο υπερηφάνεια. «Η ξηρασία και η ηλιοφάνεια συμπυκνώνουν τα αιθέρια έλαια των φυτών, κι έτσι το μέλι έχει πιο ξεχωριστό άρωμα». Τα Κύθηρα παράγουν κυρίως θυμαρίσιο, αλλά, σπανιότερα και σε μικρότερες ποσότητες, θα βρείτε και ρεικόμελο. Το θυμαρίσιο είναι ένα καλοκαιρινό μέλι, με την ανθοφορία να ξεκινά στις αρχές του Ιουνίου και τον Ιούλιο να πραγματοποιείται ο τρύγος.
Μέλι: Ιστορία & βιωσιμοτητα
Όπως προείπαμε, η μελισσοκομία ανθεί στο νησί των Κυθήρων από την αρχαιότητα. Τον 4ο αιώνα π.Χ. ο Ηρακλείδης ο Ποντικός κάνει ειδική μνεία στο τσιριγώτικο μέλι όταν μιλά για την πλούσια γη του νησιού («Φέρει γαρ η νήσος πολλά. Και μέλι και οίνον»). Έτσι, το αόρατο νήμα μιας προαιώνιας παράδοσης ενώνει όλες αυτές τις οικογένειες που αποφάσισαν να αφιερώσουν τη ζωή τους στις μέλισσες, κάτι που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα με τον ίδιο ζήλο. Οι μελισσοκόμοι, με τη βαθιά τους σύνδεση με τη γη και τις μέλισσες, παίζουν ζωτικό ρόλο στη διατήρηση της παραγωγής του μελιού αλλά και της βιοποικιλότητας στο νησί. Εξάλλου, όπως δηλώνει και ο Γιάννης, οι μέλισσες δεν είναι σημαντικές μόνο για την παραγωγή του μελιού· πολύ περισσότερο, είναι ένα ζωτικό μέρος του οικοσυστήματος όλου του πλανήτη, διαδραματίζοντας κρίσιμο ρόλο στην επικονίαση του 90% της χλωρίδας και διασφαλίζοντας την υγεία και την ποικιλομορφία του. Διατηρώντας υγιείς πληθυσμούς μελισσών, οι μελισσοκόμοι των Κυθήρων συμβάλλουν στη συνολική περιβαλλοντική βιωσιμότητα της χώρας.
Η Αθανασία και η Μαρία, κόρες του Γιάννη Πρωτοψάλτη
Όμως, η παραγωγή μελιού δεν είναι μόνο μια πολιτιστική παράδοση, είναι επίσης ένα σημαντικό μέρος της οικονομίας των Κυθήρων. Η πώληση του μελιού στηρίζει τοπικές οικογένειες και διατηρεί τις αγροτικές κοινότητες του νησιού. Προωθώντας και διατηρώντας αυτή την αρχαία τέχνη, οι κάτοικοι των Κυθήρων εξασφαλίζουν ότι ο τρόπος ζωής τους συνεχίζει να ανθεί. «Το μέλι και το λάδι παραμένουν τα πιο σημαντικά προϊόντα για την οικονομία του νησιού, με τρίτη πηγή εσόδων τον τουρισμό. Μέχρι πρόσφατα, οι εξαγωγές γίνονταν σε μικρή κλίμακα, αφού οι επισκέπτες έρχονται μέχρι τα σπίτια μας για να αγοράσουν βαζάκια μελιού. Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια η παραγωγή έχει αυξηθεί και το κυθηραϊκό μέλι ταξιδεύει πλέον και στο εξωτερικό, σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία», αναφέρει και συμπληρώνει ότι το 1990 με τον αδελφό του είχαν πραγματοποιήσει την πρώτη οργανωμένη εξαγωγή κυθηραϊκού μελιού στο εξωτερικό.
Υπηρέτες των μελισσών
Συνεχίζουμε τη συζήτησή μας με τον Γιάννη παρακινώντας τον να μας μιλήσει για τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο ίδιος το επάγγελμά του. «Είμαστε μελισσοκόμοι και όχι μελισσοτρόφοι. Κυριολεκτικά, είμαστε οι υπηρέτες αυτών των εντόμων. Οι νέοι μελισσοκόμοι είναι καλό να κατανοήσουν τη βαρύτητα αυτού του λειτουργήματος». Ο ίδιος προέρχεται από οικογένεια με παράδοση στη μελισσοκομία και από παιδί τον έπαιρνε μαζί του στα μελίσσια ο μεγάλος του αδελφός, ο Γιώργος, για να του μάθει την τέχνη σε όλα της τα στάδια. Κάπως έτσι, αποφάσισε να αφιερώσει τη ζωή του στο επάγγελμα.
«Τον ευχαριστώ που με έμαθε να αγαπώ και να υπηρετώ τις μέλισσες», μας λέει συγκινημένος. Όταν απέκτησε το πρώτο του μελίσσι, ο αδελφός του είχε ήδη πάνω από εκατό! Έτσι, τα δύο αδέλφια αποφάσισαν να συνεργαστούν και να εντρυφήσουν στην επιστήμη της μελισσοκομίας μέσω σεμιναρίων και συνεδρίων. Συμφώνησαν να κρατήσουν το συνεταιρισμό τους μέχρι να παντρευτούν και να φτιάξουν τις δικές τους οικογένειες. Η τύχη ήθελε τα δύο αδέρφια να κάνουν τους γάμους τους με μόλις μία εβδομάδα διαφορά και τότε πήρε ο καθένας το δρόμο του, χωρίς να σταματήσουν ποτέ να βοηθούν ο ένας τον άλλο. «Όποιος μπλέκεται με τις μέλισσες… κολλάει», μας λέει γελώντας όσο θυμάται τα πρώτα του βήματα. Κάπως έτσι κόλλησε και η σύζυγός του, η Ελένη ή «Μελισσο-βοσκοπούλα», όπως την αποκαλεί ο ίδιος. Οι κόρες του βοηθούν κι αυτές όποτε βρίσκονται στο νησί. Μάλιστα, το μέλι του εμπνέεται από την αγάπη για τις κόρες του, γι’ αυτό ονομάζεται «Αθάμαρι», από την ένωση των ονομάτων τους, Αθανασία και Μαρία.
Η καθημερινότητα ενός μελισσοκόμου
Του ζητάμε να μας βάλει για λίγο στο πρόγραμμά του και να μας περιγράψει πώς είναι μια τυπική ημέρα ενός μελισσοκόμου. «Το καλοκαίρι, είτε το πρωί είτε το απόγευμα, δουλεύουμε στα μελίσσια. Εκεί, διασφαλίζουμε ότι οι μέλισσες είναι υγιείς και ακμαίες. Την άνοιξη έχουμε περισσότερη δουλειά, καθώς πρέπει να επιθεωρούμε τις μέλισσες και να τις βοηθήσουμε να αναπτυχθούν. Είναι σημαντικό να έχουμε τον απαραίτητο πληθυσμό μελισσών μέχρι τότε, για να έχουμε μέλι. Από τον Σεπτέμβριο, πέφτει ο ρυθμός της δουλειάς και επικεντρωνόμαστε στις υποχρεώσεις του σπιτιού, στη συντήρηση των κυψελών, στο βάψιμο, στο μπάλωμα της κάθε κηρήθρας, στο λιώσιμο των κεριών κ.λπ. Υπολογίζεται ότι χρειάζονται 1.850 ώρες τουλάχιστον κάθε χρόνο για τη φροντίδα των κυψελών και την παραγωγή του μελιού».
Γιάννης Πρωτοψάλτης
Μέλι: Προστατεύοντας τα μελίσσια
Δεν γίνεται βέβαια να μιλάμε για μέλισσες χωρίς να αναφερθούμε στην κλιματική αλλαγή και τις φυσικές καταστροφές, που βάζουν σε κίνδυνο την επιβίωση του είδους. Ο Γιάννης μας λέει ότι το φετινό καλοκαίρι αντιμετώπισαν μεγάλη ξηρασία, κάτι που περιόρισε τη σοδειά τους. Η ζωή της μέλισσας επηρεάζεται από τις όλο και υψηλότερες θερμοκρασίες και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος διακρίνει ένα ακόμα πιο μεγάλο και άμεσο πρόβλημα για τον κλάδο του. «Ο ερασιτεχνισμός που υπάρχει σε αυτό το επάγγελμα μας κάνει περισσότερο κακό από τις ξηρασίες. Το κράτος πρέπει να ξεκαθαρίσει τα κριτήρια που καθιστούν κάποιον επαγγελματία ή ερασιτέχνη. Αλλά και ο καταναλωτής οφείλει να κάνει την έρευνά του και να μην αγοράζει από κάθε μικροπαραγωγό που συναντά μπροστά του. Για να εξασφαλίσει την ποιότητα του μελιού που προμηθεύεται, πρέπει να ξέρει ότι ο παραγωγός πληροί κάποια κριτήρια, έχει πιστοποίηση και εμπεριστατωμένες γνώσεις όχι μόνο για την παραγωγή του μελιού, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τις μέλισσες και τη φύση».
Ελένη Πρωτοψάλτη
Πάντως, ο ίδιος χαίρεται να βλέπει νέους ανθρώπους να ανακαλύπτουν τις χαρές της μελισσοκομίας. Όσους κάνουν τα πρώτα τους βήματα στο χώρο τούς συμβουλεύει να ξεκινήσουν με ένα μικρό αριθμό κηρηθρών. Επιμένει ότι η εκπαίδευση είναι σημαντική και ότι στη χώρα μας υπάρχουν αρκετές διακεκριμένες σχολές. «Ακόμα κι αν δεν θέλετε να το σπουδάσετε, σας συμβουλεύω να μαθητεύσετε δίπλα σε έναν έμπειρο μέντορα προτού ξεκινήσετε να το κάνετε επαγγελματικά και, φυσικά, να μη σταματήσετε ποτέ να το κάνετε με σεβασμό προς τη μέλισσα», μας εξηγεί, επιμένοντας πως στόχος δεν είναι η ποσότητα, αλλά η ποιότητα.
Καθώς ο κόσμος γίνεται όλο και πιο συνειδητοποιημένος όσον αφορά τη σημασία των βιώσιμων πρακτικών και των φυσικών προϊόντων, το μέλι των Κυθήρων είναι έτοιμο να λάβει την αναγνώριση που του αξίζει. Οι προσπάθειες για την προώθηση αυτού του μοναδικού προϊόντος αυξάνονται και μαζί με αυτές μεγαλώνει η εκτίμηση για την πλούσια μελισσοκομική κληρονομιά του νησιού. Κάθε βάζο αποτυπώνει την ταυτότητα της κυθηραϊκής γης και την αφοσίωση των κατοίκων της. Για όσους έχουν το προνόμιο να το απολαύσουν, το μέλι των Κυθήρων είναι μια γλυκιά υπενθύμιση των θαυμάτων της φύσης και των διαχρονικών παραδόσεων που μας συνδέουν με το παρελθόν μας.
Από το περιοδικό «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ»
Photo: ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΔΑΜΟΣ
