Αγχώνεστε και αποδιοργανώνεστε τελείως με αποτέλεσμα την ψυχολογική σας κατάρρευση και τη δυσλειτουργικότητα ή έχετε βρει τρόπους να αντιμετωπίζετε τις δυσκολίες, να δυναμώνετε και να ωριμάζετε μέσα από αυτές; Έχετε αναρωτηθεί γιατί κάποιοι άνθρωποι όταν έρχονται αντιμέτωποι με επικίνδυνες ή αντίξοες συνθήκες εκδηλώνουν έπειτα μια προβληματική συμπεριφορά (όπως φοβίες, κρίσεις πανικού, αϋπνίες, εσωστρέφεια, κατάθλιψη κ.α.), που επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητά τους, ενώ άλλοι ανταπεξέρχονται πιο εύκολα, προσαρμόζονται αποτελεσματικά και επανακάμπτουν από αυτές δυναμικά; Πολλά τα ερωτήματα σε σχέση με την ψυχική αντοχή που έχουμε και σήμερα σε αυτό το άρθρο θα εξηγήσουμε τι είναι η ψυχική ανθεκτικότητα.
Με τον όρο ψυχική ανθεκτικότητα αναφερόμαστε στην ικανότητα ενός ανθρώπου να ξεπεράσει δύσκολες προκλήσεις, τραύματα και απειλές που προκύπτουν στη ζωή του. Τα παραδείγματα συναισθηματικής δυσφορίας που ερχόμαστε αντιμέτωποι είναι πολλά και καθημερινά, όπως η πανδημία του κορονοϊού, μια σοβαρή ασθένεια ή απώλεια, ατυχήματα, φυσικές καταστροφές, πόλεμος ή τρομοκρατικές επιθέσεις, η ανεργία κ.α.
Ο τρόπος που θα νοηματοδοτήσουμε μια αντιξοότητα επηρεάζει άμεσα το συναίσθημα και την αντίδραση μας, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι αναστατώνονται όχι τόσο από το συμβάν αυτό καθαυτό, όσο από την αντίληψη που έχουν γι΄αυτό. Η ευφυία, το ταλέντο και η νοημοσύνη είναι σημαντικοί παράγοντες στη ζωή αλλά δεν αρκούν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Η ψυχολογική αντοχή παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο για να μπορούμε να προσαρμοζόμαστε θετικά στις αντιξοότητες και σε δύσκολες συνθήκες.
Η δική μας αντίδραση στα δύσκολα
Η ψυχική ανθεκτικότητα βασίζεται κατά κύριο λόγο στις διαπροσωπικές ισχυρές σχέσεις με τους σημαντικούς άλλους που είναι αρχικά οι γονείς, έπειτα οι δάσκαλοι και οι φίλοι και έχει τις ρίζες της τόσο στην ιδιοσυγκρασία του κάθε ανθρώπου, τη φυσιολογία της προσαρμογής όσο και στα βιώματα του ανθρώπου από την παιδική του ηλικία και τις εμπειρίες του, που αν διαταραχθούν επανειλημμένα, το σώμα τις αντιλαμβάνεται ως σοβαρή απειλή και ενεργοποιεί το στρες. Υπάρχουν δηλαδή ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες που συμβάλουν στην αντίδραση μας απέναντι στο στρες. Ενδογενείς είναι οι βιολογικοί παράγοντες όπως η κληρονομικότητα και τα γονίδια, ενώ εξωγενείς είναι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως το οικογενειακό περιβάλλον, το σχολείο και η κοινωνία γενικότερα.
Αρχικά το στρες έρχεται για να προστατέψει τον άνθρωπο από μια απειλή σε περίπτωση που εκτεθεί σε έναν κίνδυνο, η παρατεταμένη όμως ενεργοποίηση του στρες, δηλαδή όταν κάποιος εκτίθεται συχνά σε αντιξοότητες και σε δύσκολες καταστάσεις, έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζεται αρνητικά το καρδιαγγειακό και το νευρικό του σύστημα καθώς και η ανοσοποιητική λειτουργία, γεγονός που παράγει αυξημένους κινδύνους για διαταραχές στην συμπεριφορά, τη συναισθηματική του κατάσταση, την ψυχική και σωματική υγεία.
Οι σύμμαχοί μας
Η ανθεκτικότητα απαιτεί υποστηρικτικές σχέσεις που ενισχύονται και χτίζονται από την νηπιακή ηλικία, την εφηβεία ως την ενήλικη ζωή.
Έτσι για μία υγιή ανάπτυξη, η αλληλεπίδραση μεταξύ του παιδιού και του περιβάλλοντος δημιουργεί την ικανότητα για να αντιμετωπίσει τις αντιξοότητες και να ξεπεράσει τις απειλές, δεν είναι ούτε τα μεμονωμένα χαρακτηριστικά μόνο, ούτε το κοινωνικό περιβάλλον που μπορούν να παράγουν θετικά αποτελέσματα, αλλά ο συνδυασμός και των δύο αυτών προστατευτικών παραγόντων.
Φανταστείτε ότι η ανάπτυξη του παιδιού είναι σαν μία κλίμακα ισορροπίας με δύο πλευρές.
Από τη μία πλευρά στοιβάζονται όλες οι αρνητικές εμπειρίες όπως η έκθεση στην βία, η φτώχεια, η κακοποίηση, που μπορεί να οδηγήσουν σε τοξικό στρες και αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό και τη ζωή, ενώ στην απέναντι πλευρά τοποθετούνται όλες οι θετικές επιρροές που συμβάλουν στην εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και τους άλλους και βοηθούν στην αυτοεκτίμηση . Οι θετικοί παράγοντες που βοηθούν ένα παιδί να ανταπεξέλθει σε σημαντικές αντιξοότητες χτίζονται μέσα από την οικογένεια, τους συνομήλικους και τις ενήλικες σχέσεις και βελτιστοποιούν την ανθεκτικότητα. Όταν αυτοί οι θετικοί παράγοντες απουσιάζουν, διαταράσσονται ή υπονομεύονται δεν μπορούν να αντισταθμίσουν τις αρνητικές επιπτώσεις σημαντικών αντιξοοτήτων της ζωής, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μειωμένες προοπτικές για την υγιή ζωή και αυτό μεταφράζεται ως παραβατικότητα, εκφοβισμός, θυμός, εξαρτήσεις, μοναξιά και απομόνωση και συναισθηματικά κενές σχέσεις που οδηγούν στην χαμηλή αυτοεκτίμηση, καχυποψία και ανασφάλεια.
Γι΄αυτό είναι σημαντικό οι γονείς να είναι σταθερά διαθέσιμοι, βοηθώντας τα παιδιά να δημιουργήσουν μία αίσθηση ότι μπορούν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες έτσι ώστε να διαχειρίζονται τη συμπεριφορά και τα συναισθήματά τους και να μπορούν έπειτα μόνα τους να προσαρμόζονται αποτελεσματικά σε δύσκολες συνθήκες.
Ευελιξία, προσαρμοστικότητα και εξέλιξη το μυστικό στην ψυχική ανθεκτικότητα
Κλείνοντας να θυμάστε πως η ψυχική ανθεκτικότητα δεν παγιώνεται και συνεχώς εξελίσσεται.
Μπορείτε να αναπτύξετε την ψυχική σας ανθεκτικότητα από σήμερα κιόλας αφιερώνοντας χρόνο και χτίζοντας μια καλή σχέση με τον εαυτό σας. Αυτό πρακτικά σημαίνει φροντίδα και αποδοχή και όχι αυστηρότητα και επίκριση. Χρειάζεται διαρκή επεξεργασία για να αναγνωρίσετε όχι μόνο τα θετικά αλλά και τα αρνητικά συναισθήματα μέσα σας, την ύπαρξη ενός σκοπού ή νοήματος στη ζωή που δεν είναι αυτονόητη, ανακαλύπτοντας οφέλη και θετικά στοιχεία απέναντι σε δυσκολίες και δημιουργώντας δυνατές και εποικοδομητικές σχέσεις με τους άλλους.
*Ευχαριστούμε πολύ για τη συνεργασία την Κα Σάντρα Τσιλιγγερίδου, Ψυχοθεραπεύτρια, Θεραπεύτρια Ζεύγους & Οικογένειας, Αναλύτρια Ομάδας, Τακτικό Μέλος της Ε.Ε.Α.Ο.&Ο.Ψ.
