Στη σημερινή εποχή του γρήγορου και πιεστικού ρυθμού, τα επεξεργασμένα τρόφιμα είναι παντού και συχνά αποτελούν τη βασική πηγή διατροφής για πολλούς ανθρώπους.
Ο όρος «επεξεργασμένα» αφορά τα τρόφιμα εκείνα που έχουν υποστεί μηχανικές ή χημικές επεμβάσεις κατά τη διαδικασία παραγωγής τους με στόχο την τροποποίηση ή τη συντήρησή τους.
Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι οποιαδήποτε μέθοδος πραγματοποιείται για να αλλάξει την αρχική δομή του τροφίμου ανήκει στο ευρύτερο φάσμα της επεξεργασίας τροφίμων.
Αυτές οι διαδικασίες μπορεί να περιλαμβάνουν ποικίλες τεχνικές, όπως η παστερίωση, το αλάτισμα, το μαγείρεμα, η ξήρανση ή απλώς η κοπή.
Για την ταξινόμηση των τροφίμων ανάλογα με το βαθμό επεξεργασίας τους, έχει δημιουργηθεί ένα σύστημα γνωστό ως NOVA, σύμφωνα με το οποίο διακρίνονται σε:
Μη επεξεργασμένα ή ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν φυσικά τρόφιμα που έχουν υποστεί μια ελαφριά επεξεργασία, όπως η απλή απομάκρυνση των μη βρώσιμων ή ανεπιθύμητων τμημάτων τους, αλλά και διεργασίες όπως ξήρανση, παστερίωση, βράσιμο, καβούρντισμα, ψύξη, κατάψυξη και συσκευασία.
Επεξεργασμένα μαγειρικά υλικά
Εδώ περιλαμβάνονται γαστρονομικά συστατικά όπως έλαια, βούτυρο, ζάχαρη και αλάτι, υλικά με άλλα λόγια που προορίζονται για χρήση κατά την προετοιμασία και το μαγείρεμα του φαγητού.
Επεξεργασμένα τρόφιμα
Αυτή η ταξινόμηση αφορά τρόφιμα σε κονσέρβα, τυριά, φρέσκο ψωμί, φρούτα σε σιρόπι κ.ά., τα οποία παρασκευάζονται με τη χρήση των μαγειρικών υλικών της δεύτερης κατηγορίας, μέσω διαφόρων μεθόδων συντήρησης ή μαγειρέματος, και περιέχουν συνήθως δύο ή τρία συστατικά.
Εξαιρετικά επεξεργασμένα ή υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα
Πρόκειται για συνθέσεις συστατικών, κυρίως αποκλειστικής βιομηχανικής χρήσης, τα οποία παράγονται συνήθως μέσω σειράς βιομηχανικών τεχνικών και διεργασιών.
Ορισμένα κοινά υπερεπεξεργασμένα προϊόντα είναι τα ανθρακούχα αναψυκτικά, τα γλυκά ή αλμυρά συσκευασμένα σνακ, τα διάφορα γλυκίσματα, τα μαζικά παραγόμενα αρτοσκευάσματα, τα μπισκότα, τα σφολιατοειδή, τα κέικ και τα μείγματα για κέικ, η μαργαρίνη και άλλα αλείμματα, τα δημητριακά πρωινού με ζάχαρη, τα επιδόρπια γιαουρτιού με φρούτα, τα ενεργειακά ποτά, τα έτοιμα γεύματα, έτοιμα μπιφτέκια και άλλα προϊόντα κρέατος που έχει ανασυσταθεί, οι έτοιμες σούπες σε σκόνη και πολλά άλλα.
Έχει φανεί ότι η κατανάλωση τροφίμων αυτής της κατηγορίας συνδέεται με μια σειρά επιπτώσεων στην υγεία και στο σωματικό βάρος που αξίζει να εξετάσουμε στο παρόν άρθρο.
Τι λένε οι αριθμοί
Μέσα από αναλύσεις παγκόσμιων δεδομένων αναφορικά με τις πωλήσεις υπερεπεξεργασμένων τροφίμων, αναδεικνύεται μια διαρκώς αυξανόμενη στροφή σε μια διατροφή που τα περιλαμβάνει.
Πιο συγκεκριμένα, σε χώρες υψηλού εισοδήματος το ποσοστό της ενεργειακής πρόσληψης που προέρχεται από εξαιρετικά επεξεργασμένες τροφές κυμαίνεται από 10% στην Ιταλία και 25% στη Νότια Κορέα έως 42% στην Αυστραλία και 58% στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, όπως, για παράδειγμα, η Κολομβία και το Μεξικό, το ποσοστό αυτό κινείται από 16 έως 30%.
Φυσικά, ένας από τους λόγους για τους οποίους παρατηρείται αυτή η αύξηση είναι η διευρυμένη διαθεσιμότητα καθώς και ποικιλία των συγκεκριμένων προϊόντων τις τελευταίες δεκαετίες.
Πώς επηρεάζουν την υγεία μας
Τα ειδικά χαρακτηριστικά των εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων προκαλούν ανησυχία ως προς τη διατροφική ποιότητα και την υγεία του πληθυσμού γενικότερα.
Αυτά τα χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν τροποποιήσεις στη δομή και την υφή των τροφίμων, δυνητικούς ρύπους από το υλικό συσκευασίας και την επεξεργασία, προσθήκη άλλων τροφίμων και συστατικών, καθώς και χαμηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικές ουσίες (π.χ. υψηλή περιεκτικότητα σε ενέργεια, αλάτι, ζάχαρη και κορεσμένα λιπαρά, με χαμηλά επίπεδα διατροφικών ινών, μικροθρεπτικών και βιταμινών).
Αν και η έρευνα είναι ακόμη σε πρώιμο στάδιο, υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν ότι αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να έχουν συνδυαστικές ή ενισχυμένες επιπτώσεις σε χρόνιες φλεγμονώδεις νόσους.
Αναλυτικότερα, σε μια πολύ πρόσφατη μεγάλη μελέτη του 2024 η οποία συμπεριέλαβε 45 μετα-αναλύσεις με πάνω από 9,8 εκατομμύρια συμμετέχοντες, ερευνήθηκαν επτά παράμετροι υγείας (θνησιμότητα, καρκίνος, ψυχική, αναπνευστική, καρδιαγγειακή, γαστρεντερική και μεταβολική υγεία) σε σχέση με την κατανάλωση εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων.
Ως συνολικό συμπέρασμα, η μελέτη έδειξε ότι όσο μεγαλύτερη είναι η έκθεση σε αυτά τα τρόφιμα τόσο υψηλότερος ο κίνδυνος αρνητικών αποτελεσμάτων στην υγεία, σε όλες τις παραμέτρους που εξετάστηκαν.
Για την ακρίβεια, η κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων συνδέθηκε με:
- Θνησιμότητα από διάφορες αιτίες, με ισχυρότερη τη σχετιζόμενη με καρδιαγγειακές παθήσεις
- Διάφορους τύπους καρκίνου, κυρίως του παχέος εντέρου
- Προβλήματα στην υγεία του γαστρεντερικού συστήματος, και πιο συγκεκριμένα συσχέτιση με ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου
- Αρνητικές επιδράσεις στη μεταβολική υγεία, κυρίως συσχέτιση με παχυσαρκία (ειδικά την κεντρικού τύπου), σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και μεταβολικό σύνδρομο
- Συνέπειες στην ψυχική υγεία
- Επιπτώσεις στην υγεία του αναπνευστικού συστήματος, με μεγαλύτερη συσχέτιση το συριγμό (wheezing)
Επιστρατεύουμε το μέτρο
Λαμβάνοντας υπόψη λοιπόν την τρέχουσα βιβλιογραφία, είναι σημαντικό να είμαστε επιφυλακτικοί με τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα και να προτιμάμε τα φυσικά, μη επεξεργασμένα, όπου είναι δυνατόν.
Για να μειώσουμε την κατανάλωση των επεξεργασμένων τροφών, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος είναι να τις αντικαταστήσουμε με πιο υγιεινές εναλλακτικές που έχουν υποστεί λιγότερη ή καμία επέμβαση.
Χρήσιμες συμβουλές
Μερικές πρακτικές που μπορούν να βοηθήσουν είναι:
- Περιορισμός του γρήγορου φαγητού, των έτοιμων σνακ και των delivery.
- Διάθεση χρόνου στη μαγειρική και, κυρίως, την προετοιμασία των γευμάτων. Ακόμα και τρόφιμα όπως το ψωμί, οι σάλτσες, το παγωτό, τα πατατάκια και η μουστάρδα μπορούν πολύ εύκολα να γίνουν από απλά, αγνά υλικά, αρκεί να επενδύσουμε λίγο περισσότερο χρόνο στην παρασκευή τους.
- Μείωση διαθεσιμότητας στο σπίτι έτοιμων σνακ και γευμάτων και αύξηση διαθεσιμότητας υγιεινών σνακ όπως φρούτων, ξηρών καρπών και λαχανικών.
- Εκπαίδευση στην ανάγνωση και την κατανόηση διατροφικών ετικετών για να γνωρίζουμε όσο το δυνατόν καλύτερα το επίπεδο επεξεργασίας και τα συστατικά των τροφίμων που καταναλώνουμε.
