Ο… δεύτερος εγκέφαλος του οργανισμού μας είναι κρυμμένος στο νευρικό εντερικό σύστημα και όπως μαρτυρούν οι τεκμηριωμένες παρατηρήσεις των επιστημόνων η σχέση που έχει το έντερο με τον ισχυρό εγκέφαλο που βρίσκεται στην κορυφή του νωτιαίου μυελού είναι ιδιαίτερα στενή. Απόδειξη; Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, που επηρεάζει το 10%-15% των Ευρωπαίων.
«Το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου ΣΕΕ (IBS) ή αλλιώς αυτό που συχνά ονομάζουμε σπαστική κολίτιδα είναι μια παθολογική κατάσταση που σχετίζεται και επηρεάζεται από τη διατροφή μας και την επιλογή συγκεκριμένων τροφίμων που θεωρούνται ερεθιστικές ή μη», σημειώνει ο Χαρίλαος Δημοσθενόπουλος, προϊστάμενος του Διαιτολογικού Τμήματος ΓΝΑ Λαϊκό, Scientific Secretary of Diabetes Nutrition Study Group (DNSG) – αντιπρόεδρος της εταιρείας Μελέτης Παραγόντων για Αγγειακά Νοσήματα (ΕΜΠΑΚΑΝ).
Και συνεχίζει: «Θεωρείται ως αποτέλεσμα της διαταραχής της αλληλεπίδρασης του άξονα εντέρου – εγκεφάλου και χαρακτηρίζεται από χρόνιο υποτροπιάζον κοιλιακό άλγος και συσχέτιση με αλλαγές στη σύσταση ή στη συχνότητα των κενώσεων».
Έπειτα, στο κείμενο που ακολουθεί, αναλύει όλα τα νεότερα δεδομένα για τη θεραπεία του ΣΕΕ που έχει ως κύριο στόχο την ανακούφιση των πιο ενοχλητικών συμπτωμάτων και αυτή περιλαμβάνει τόσο διαιτητικές τροποποιήσεις όσο και φάρμακα, αλλά και κάποιες παραφαρμακευτικές παρεμβάσεις.
Ποια είναι η ιδανική διατροφή για το ΣΕΕ;
Πολλές είναι οι μελέτες που δείχνουν ότι συγκεκριμένες τροφές επάγουν αλλαγές στο εντερικό μικροβίωμά μας, επηρεάζοντας την εντερική διαπερατότητα και οδηγώντας σε φλεγμονώδεις απαντήσεις και κατά συνέπεια σε αυξημένη σπλαγχνική υπεραισθησία αλλά και διαταραχή του άξονα εγκεφάλου – εντέρου.
Για αυτόν τον λόγο οι διαιτητικές θεραπείες παραμένουν ψηλά στη θέση μεταξύ των θεραπειών στο 48%, με τα φάρμακα να κινούνται στο 29% και την ψυχοθεραπεία στο 22%.
Αν και είναι δύσκολο να δοθούν γενικές οδηγίες με λίστες τροφίμων που πρέπει να απαγορευτούν – καθότι οι οδηγίες είναι πολύ εξειδικευμένες –, κάποια από τα τρόφιμα που συνήθως επιδεινώνουν τα συμπτώματα του ΣΕΕ είναι: τα πολύ λιπαρά και τα τηγανητά φαγητά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα τρόφιμα που περιέχουν σιτάρι, καλαμπόκι και κρεμμύδια.
Ακόμα ερεθιστικές μπορεί να είναι οι μεγάλες δόσεις καφεΐνης, η λήψη αλκοόλ και αναψυκτικών με ανθρακικό, η υψηλή κατανάλωση τεχνητών γλυκαντικών.
Η σύσταση συνήθως είναι να γίνεται περιορισμός της συνολικής ποσότητα της τροφής και να γίνεται κατανομή της σε περισσότερα γεύματα (από 4 έως 6).
Αν το άτομο ανακαλύψει με τη μέθοδο αποκλεισμού πως τα λιπαρά τρόφιμα επιδεινώνουν τα συμπτώματα είναι χρήσιμο να γίνει περιορισμός στο λίπος με μείωση τροφίμων όπως: τα κρέατα, τα πλήρη σε λιπαρά γαλακτοκομικά, τα τυριά που έχουν λιπαρά άνω του 10%, η κρέμα γάλακτος, το βούτυρο, οι λιπαρές σάλτσες, η μαγιονέζα, τα γλυκά και ειδικότερα όσα είναι πλούσια σε λιπαρά.
Γενικά στο ΣΕΕ τα τρόφιμα που προκαλούν προβλήματα μπορεί να διαφέρουν κατά πολύ ανάμεσα σε άτομα που παρουσιάζουν το πρόβλημα. Δεν θα πρέπει λοιπόν να αποκλείονται τρόφιμα ή ομάδες τροφίμων από τη διατροφή, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτά τα τρόφιμα επιδεινώνουν την κατάσταση.
Οι τρέχουσες οδηγίες συνιστούν περισσότερο τις παραδοσιακές διαιτητικές συμβουλές (Traditional dietary advice-TDA) που περιλαμβάνουν τη μείωση της λήψης αλκοόλης, τον περιορισμό του καφέ, τον αποκλεισμό των πικάντικων και καυτερών γευμάτων, του λίπους.
Επίσης προτείνουν την αύξηση της πρόσληψης υγρών και την τροποποίηση της πρόσληψης φυτικών ινών.
Πώς ωφελούν το έντερο οι φυτικές ίνες;
Ως προς τις τελευταίες προτείνουν ότι οι υδατοδιαλυτές ίνες (με χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό του ψύλλιου (psyllium) είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές για το σύνολο των συμπτωμάτων και ιδίως στις περιπτώσεις της δυσκοιλιότητας.
Αν το άτομο παρουσιάσει δυσκοιλιότητα συστήνεται η κατανάλωση καθημερινά περισσότερων φυτικών ινών, αυξάνοντας την κατανάλωση τροφών όπως: των φρούτων, των λαχανικών, των οσπρίων και των δημητριακών.
Αντίθετα, οι μη υδατοδιαλυτές φυτικές ίνες (πίτουρο) δεν βελτιώνουν σημαντικά τα συμπτώματα και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να επιδεινώσουν το φούσκωμα και τον πόνο.
Σημαντική είναι και η πρόσληψη υγρών και το άτομο με ΣΕΕ πρέπει να αυξήσει την πρόσληψη υγρών (~ 2 λίτρα/ημέρα) μέσα από τακτική πρόσληψη όπως νερού, χυμών, σουπών, αλλά όχι αλκοολούχων ποτών.
Για τη θεραπεία του ΣΕΕ συχνά προτείνεται και η τήρηση μιας δίαιτας ελεύθερης γλουτένης (GFD) αλλά δεν υπάρχουν πολλά επιστημονικά δεδομένα που να δείχνουν ότι αυτό ισχύει για το σύνολο των ασθενών και επί του παρόντος δεν είναι ξεκάθαρο αν υπάρχει όφελος.
Από την άλλη φαίνεται ότι ένα διαιτολόγιο ελεύθερο λακτόζης είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό και όχι μόνο σε ασθενείς με γνωστή δυσανεξία στη λακτόζη. Ο περιορισμός του γάλακτος κατά κύριο λόγο και λιγότερο του γιαουρτιού ή του τυριού φαίνεται ότι δίνει ανακούφιση και περιορισμό των συμπτωμάτων όπως τα φουσκώματα και ο μετεωρισμός.
Πώς αποκλείουμε τα «ερεθιστικά» τρόφιμα;
Για να βρει το άτομο που πάσχει από ΣΕΕ ποια τρόφιμα το ενοχλούν, ένας τρόπος είναι η μέθοδος «αποκλεισμού».
Ετσι πρέπει να καταγράψει για μία εβδομάδα τα ακόλουθα: τι τρώει κατά τη διάρκεια της ημέρας, με λεπτομέρειες για την ώρα, το είδος της τροφής, καθώς και την ποσότητα, τα συμπτώματα, καθώς και το πότε εμφανίζονται τα συμπτώματα.
Η καταγραφή αυτή θα δείξει ποια τρόφιμα προκαλούν πάντα πρόβλημα και ποια όταν υπάρχει η λεγόμενη φάση έξαρσης.
Τα αποτελέσματα πρέπει να τα συζητήσει με τον διαιτολόγο και τον γιατρό, και να γίνουν λίστες με τρόφιμα που θα πρέπει να αποκλείονται διά βίου, με όσα πρέπει να αποκλείονται όταν υπάρχει έξαρση και όσα μπορούν να καταναλώνονται «άφοβα».
H πιο στοιχειοθετημένη διαιτητική παρέμβαση για μία αποτελεσματική διαχείριση του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου (σπαστική κολίτιδα) είναι αυτή των FODMAPs.
Το ακρωνύμιο FODMAPs (ζυμώσιμοι ολιγοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες) αναφέρεται στους ανεπαρκώς απορροφούμενους υδατάνθρακες βραχείας αλυσίδας, που μπορούν να οδηγήσουν σε υπερβολική συσσώρευση υγρών και αερίων στο έντερο, σε φούσκωμα και μετεωρισμό, κοιλιακό άλγος και διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος γενικότερα.
Τα FODMAPs στη διατροφή είναι η φρουκτόζη (συγκεκριμένα φρούτα, μέλι, σιρόπι καλαμποκιού), η λακτόζη (γάλα, γιαούρτι), οι φρουκτάνες (σιτάρι, κρεμμύδι, σκόρδο), τα γαλακτάνια (φασόλια, φακές, σόγια) και οι πολυόλες (γλυκαντικά με σορβιτόλη, μαννιτόλη, ξυλιτόλη, μαλτιτόλη).
Επιστημονικά δεδομένα συνδέουν ιδιαίτερα το ΣΕΕ με τις φρουκτάνες που ανήκουν στην ομάδα των ολιγοσακχαριτών.
Μια δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAPs αποφεύγει τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε αυτά τα σάκχαρα και τις ίνες επειδή ζυμώνονται εύκολα από τα εντερικά βακτήρια, οδηγώντας σε συμπτώματα ΣΕΕ.
Εάν υποπτεύεστε δυσανεξία στη φρουκτάνη, η καλύτερη προσέγγιση είναι να αποφύγετε τις φρουκτάνες για δύο έως τέσσερις εβδομάδες. Τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτάνες περιλαμβάνουν προϊόντα σιταριού – όπως ψωμί και ζυμαρικά –, κρεμμύδια, σκόρδο, κριθάρι, λάχανο, μπρόκολο, αγκινάρα και σπαράγγια.
Αποτελείται από 3 φάσεις: τη φάση περιορισμού (4-6 εβδομάδες), την προοδευτική επανεισαγωγή των απαγορευμένων τροφίμων και την εξατομίκευση που είναι λιγότερο περιοριστική και όπου αποκλείονται μόνο τα FODMAPs που προκαλούν συμπτώματα.
Η διατροφή φαίνεται να είναι ιδανικότερη στη βελτίωση των συμπτωμάτων και της ποιότητας ζωής ιδίως σε άτομα με διάρροιες (ΣΕΕ-D) και έχει καλύτερη αποτελεσματικότητα και συμμόρφωση όταν γίνεται με την καθοδήγηση διαιτολόγου.
Να επισημάνουμε ότι και η αντιμετώπιση του ΣΕΕ θέλει επιστημονική ομάδα τη στιγμή που στοιχεία δείχνουν ότι μόνο το 20% των γαστρεντερολόγων στις ΗΠΑ παραπέμπουν σε διαιτολόγο.
Τέλος, είναι επίσης σημαντικό να αυξήσει τη σωματική δραστηριότητα, μέσα από τακτική σωματική άσκηση, η οποία μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος.
Η σύσταση είναι για 20-30 λεπτά έντονο περπάτημα καθημερινά ή κάποια παρόμοιας έντασης και διάρκειας άσκηση, αλλά και εναλλακτικές μορφές άσκησης όπως η γιόγκα και το pilates.
