Τείνουμε συχνά να θεωρούμε ότι τα ψυχοσωματικά είναι άσπρο ή μαύρο. Είτε ανήκουμε σε αυτούς που ό,τι μας απασχολεί, κάθε πόνος, ζαλάδα, κούραση, έχει ψυχολογική αιτιολογία, είτε ανήκουμε σε εκείνους που όλα μας τα συμπτώματα ξεκινάνε και τελειώνουν στο σώμα μας και σε κάτι που πιθανόν δεν λειτουργεί καλά ή έχει απορυθμιστεί στον οργανισμό μας.
Όμως στην πραγματικότητα αυτός ο διαχωρισμός δεν ισχύει.
Πώς το μυαλό επηρεάζει το σώμα
Ίσως να μην το συνειδητοποιούμε αλλά όπως εξηγούν οι ειδικοί υπάρχουν πάρα πολλά, ξεκάθαρα και καθημερινά παραδείγματα σχετικά με το πώς το μυαλό επηρεάζει το σώμα. Μάλιστα, κάποια είναι τόσο συνηθισμένα που τα θεωρούμε απολύτως φυσικά και ποτέ δεν κάνουμε δεύτερες σκέψεις σε σχέση με αυτά.
Για παράδειγμα τα δάκρυα είναι η σωματική αντίδραση σε ένα συναίσθημα, αρνητικό ή και θετικό, στον θυμό ή στο γέλιο, σε μία ανάμνηση, στο άκουσμα ενός τραγουδιού ή σε έναν πίνακα ζωγραφικής. Δεν είναι όμως μόνο τα δάκρυα ένας άμεσος τρόπος με τον οποίον το μυαλό μας επηρεάζει το σώμα μας.
Το ίδιο συμβαίνει και με το κοκκίνισμα στα μάγουλα (προκύπτει όταν τα αιμοφόρα αγγεία του κεφαλιού και του λαιμού διαστέλλονται και γεμίζουν με αίμα), που αντανακλά ένα συναίσθημα ντροπής ή ευτυχίας που δεν εκδηλώνεται. Και το χαρακτηριστικό κοινό όλων αυτών των αντιδράσεων είναι ότι δεν μπορούμε να τις ελέγξουμε.
Λιποθυμώντας από ενθουσιασμό ή συγκίνηση
Μερικές φορές οι αντιδράσεις του σώματος όμως είναι πιο έντονες από ένα σύντομο κοκκίνισμα στα μάγουλα ή από το περιστασιακό δάκρυ. Ας πάρουμε το παράδειγμα όπου κάποιος λιποθυμάει από… ενθουσιασμό.
Για παράδειγμα, νέα παιδιά που βλέπουν το αγαπημένο τους συγκρότημα σε μία συναυλία. Θεωρητικά οι λιποθυμίες αυτές βέβαια εξηγούνται από τη φυσιολογία του σώματος.
Παρ’ όλα αυτά το 1995, η Επιστημονική επιθεώρηση «New England Journal of Medicine» δημοσίευσε τα αποτελέσματα μίας επιστημονικής έρευνας στο πλαίσιο της οποίας είχαν τεθεί ερωτήσεις σε νέους ανθρώπους που είχαν λιποθυμήσει σε μία συναυλία.
Από τους 400 που χρειάστηκαν και έλαβαν ιατρική φροντίδα, έγιναν συνεντεύξεις στους σαράντα. Δεκαέξι από αυτούς τους σαράντα έχασαν τις αισθήσεις τους σε μία λιποθυμία που θεωρήθηκε ότι εξηγείτο πλήρως από σωματικά ερεθίσματα– η ζέστη και η αφυδάτωση οδήγησαν στην πτώση της αρτηριακής πίεσης, η κυκλοφορία έφυγε από τον εγκέφαλο και κατά συνέπεια κατέρρευσαν.
Άλλοι πανικοβλήθηκαν όταν βρέθηκαν παγιδευμένοι στο πλήθος, γεγονός που τους οδήγησε σε υπεραερισμό και κατά συνέπεια στη σύσπαση των αιμοφόρων αγγείων που πηγαίνουν στον εγκέφαλο και πάλι ακολούθησε μία σύντομη απώλεια συνείδησης.
Αλλά οι γιατροί παρατήρησαν επίσης ότι δεν μπορούσε κάθε λιποθυμία να αποδοθεί στη ζέστη ή την αφυδάτωση ή στον συνωστισμό του πλήθους. Κάποιες είχαν προκύψει στο πλαίσιο ενός μόνου ερεθίσματος: ενός κατακλυσμιαίου κύματος συναισθήματος. Μία συναισθηματική κατάρρευση με καμία σωματική αιτία που να τη δικαιολογεί.
Όταν η φυσιολογική αντίδραση στο συναίσθημα δυσλειτουργεί
Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε εξοικειωμένοι με το τρέμουλο στο χέρι μας καθώς πιάνουμε το στυλό για να υπογράψουμε το πιστοποιητικό γάμου ή την αναστάτωση στο στομάχι μας, ή τον ιδρώτα όταν χρειάζεται να μιλήσουμε σε κοινό και δυσκολευόμαστε.
Πρόκειται για σωματικές αντιδράσεις του οργανισμού μας στο στρες. Εξυπηρετούν έναν σκοπό ακόμα κι αν αυτός ο σκοπός δεν είναι πάντα προφανής.
Είναι ανάλογες με την ενστικτώδη παρόρμηση που έκανε την καρδιά του ανθρώπου των σπηλαίων να χτυπάει γρηγορότερα ώστε να μπορέσει να ξεφύγει από τα ζώα που απειλούσαν τη ζωή του. Αλλά τι γίνεται όταν αυτός ο τύπος της
φυσιολογικής σωματικής αντίδρασης στο συναίσθημα παύει να λειτουργεί σωστά; Εξάλλου, κάθε λειτουργία του οργανισμού μας που μας υποστηρίζει μπορεί να δυσλειτουργήσει. Όταν συμβαίνει αυτό, κάτι που ήταν φυσιολογικό δεν είναι πια και έτσι εμφανίζεται η ασθένεια.
Πότε μιλάμε για ψυχοσωματικές ασθένειες
Η λέξη ψυχοσωματικός αναφέρεται σε σωματικά συμπτώματα που προκύπτουν για ψυχολογικούς λόγους. Τα δάκρυα και το κοκκίνισμα στα μάγουλα είναι τέτοια παραδείγματα, αλλά είναι φυσιολογικές αντιδράσεις που δεν αντιπροσωπεύουν ασθένεια.
Μόνο όταν τα ψυχοσωματικά συμπτώματα υπερβαίνουν το συνηθισμένο και μειώνουν την ικανότητά μας να λειτουργήσουμε ή βάζουν σε κίνδυνο την υγεία μας, τότε προκύπτει η ασθένεια.
Βεβαίως, υπάρχουν διάφορες ιατρικές διαταραχές που είναι ήδη ευρέως συσχετισμένες με το στρες, όπως η αυξημένη αρτηριακή πίεση ή τα έλκη του στομάχου. Αλλά πόσοι γνωρίζουμε τη συχνότητα με την οποία τα συναισθήματά μας μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή αναπηρία χωρίς να υπάρχει κανενός είδους σωματική νόσος για να την εξηγήσει;
Οι ψυχοσωματικές διαταραχές είναι καταστάσεις στις οποίες ένα άτομο πάσχει από σημαντικά σωματικά συμπτώματα – που προκαλούν πραγματική δυσφορία και αναπηρία – δυσανάλογα με αυτά που μπορούν να εξηγηθούν με ιατρικές εξετάσεις ή κλινική εξέταση.
Δεν υπακούουν σε κανέναν κανόνα και μπορούν να επηρεάσουν οποιοδήποτε μέρος του σώματος. Σε κάποιον μπορεί να προκαλέσουν πόνο (όπως το παιδί που πονάει στο στομάχι όταν το εκφοβίζουν στο σχολείο), σε κάποιον άλλον μπορεί να επηρεάσουν την καρδιά (π.χ. όπως οι ταχυπαλμίες που μας επηρεάζουν όταν περνάμε μία περίοδο άγχους).
Αυτού του είδους τα συμπτώματα είναι αρκετά συνηθισμένα, αλλά η ψυχοσωματική ασθένεια μπορεί επίσης να εκδηλωθεί με πιο ακραίους τρόπους: ως παράλυση ή επιληπτικές κρίσεις ή σχεδόν οποιοδήποτε είδος αναπηρίας.
Πρόκειται για διαταραχές της φαντασίας που περιορίζονται μόνο από τα όρια της φαντασίας. Μπορούμε να σκεφτούμε οποιοδήποτε σωματικό σύμπτωμα και, κάποια στιγμή, σε κάποιο άτομο, το μυαλό το έχει αναπαράγει.
Βιβλιογραφία
SUZANNE O’SULLIVAN, It’s all in your head, True stories of imaginary illness, 2015, Chatto & Windus LONDON.
