Πριν καλά-καλά προλάβουμε να πάρουμε μια μικρή «ανάσα» από την πανδημία της COVID-19 κι εν μέσω μυστηριώδους αύξησης των περιστατικών οξείας ηπατίτιδας σε παιδιά, μια ιογενής ζωονόσος από την Αφρική -όπου είναι ενδημική- άρχισε να εξαπλώνεται στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική.
Η ονομασία της «ευλογιά των πιθήκων» προέρχεται από τις πρώτες τεκμηριωμένες περιπτώσεις της ασθένειας σε ζώα, το 1958, όταν ο τότε άγνωστος ιός εντοπίστηκε σε πιθήκους σε εργαστήριο της Δανίας.
Επιστημονικά αυτός ανήκει σε ένα υποσύνολο της οικογένειας ιών Poxviridae, το Orthopoxvirus, που συμπεριλαμβάνει τους ιούς της δαμαλίτιδας και της ευλογιάς.
Παρά το όνομά της, η ευλογιά των πιθήκων δεν προέρχεται αποκλειστικά από τους… μακρινούς μας συγγενείς. Φορείς της μπορεί να είναι διάφορα είδη ζώων, κυρίως θηλαστικά και δη τρωκτικά.
Η αρχική προέλευση του συγκεκριμένου ιού παραμένει ασαφής.
Το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα σε άνθρωπο καταγράφηκε σε ένα παιδί το 1970 στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.
Εκτιμάται ότι η μετάδοση από τα ζώα στο ανθρώπινο είδος μπορεί να γίνει μέσω στενής επαφής με μολυσμένο ξενιστή ή μέσω μολυσμένης επιφάνειας και αμυχής στο δέρμα.
Ως πιθανός παράγοντας κινδύνου θεωρείται επίσης η κατανάλωση ανεπαρκώς μαγειρεμένου κρέατος και άλλων προϊόντων από μολυσμένα ζώα.
Παλιά ασθένεια, νέα σύνορα
Από το πρώτο αναφερόμενο κρούσμα στον άνθρωπο και εντεύθεν, η ευλογιά των πιθήκων έχει εντοπιστεί σε 11 χώρες της κεντρικής και δυτικής Αφρικής, με την πλειονότητα πάντως μολύνσεων και θανάτων να καταγράφονται στο Κονγκό.
Η εξήγηση σύμφωνα με τους ειδικούς είναι στα δύο στελέχη του ιού: της Δυτικής Αφρικής και της (κεντροαφρικανικής) λεκάνης του Κονγκό.
Το δεύτερο είναι πιο παθογόνο, με υψηλότερη νοσηρότητα και με θνησιμότητα κοντά στο 10-13%, σε σύγκριση με 1% του δυτικο-αφρικανικού στελέχους.
Προσώρας, οι ενδείξεις συγκλίνουν ότι για τα κρούσματα στην Ευρώπη ευθύνεται το ήπιο στέλεχος του ιού.
Κρούσματα εκτός Αφρικής σε μη ενδημικές χώρες έχουν αναφερθεί και στο παρελθόν και έχουν συνδεθεί με διεθνή ταξίδια και επαφές με φορείς ή με εισαγωγές άγριων και εξωτικών κατοικίδιων ζώων, κυρίως θηλαστικών.
Στις ΗΠΑ, η πρώτη φορά που αναφέρθηκαν κρούσματα της ευλογιάς των πιθήκων ήταν το 2003.
Καταστράφηκαν τότε 71 επιβεβαιωμένες και ύποπτες μολύνσεις, σε συνολικά έξι πολιτείες.
Έρευνες κατέδειξαν ως αρχική εστία το Τέξας και την εκεί εισαγωγή μικρών θηλαστικών από την Γκάνα.
Είχαν επίσης αναφερθεί κρούσματα τον Ιούλιο και τον Νοέμβριο του 2021, στο Τέξας και στο Μέριλαντ αντίστοιχα, σε άτομα που είχαν ταξιδέψει στη Νιγηρία.
Σήμερα, κρούσματα της ευλογιάς των πιθήκων εκτός της ενδημικής ζώνης καταγράφονται κυρίως στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και στον Καναδά, ενώ έχουν αναφερθεί μολύνσεις ή ύποπτες περιπτώσεις στο Ισραήλ και στην Αυστραλία.
Ειδικοί τονίζουν ότι η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο μπορεί να γίνει μέσω στενής επαφής με συμπτωματικό φορέα.
Είτε άμεσα με σωματικά υγρά, αναπνευστικά σταγονίδια ή μέσω αμυχών στο δέρμα.
Είτε έμμεσα μέσω μολυσμένων επιφανειών, όπως κλινοσκεπάσματα.
Χαρακτηριζόμενη πάντως ως αυτοπεριοριζόμενη -και με βάσει τα έως τώρα δεδομένα- η νόσος δεν θεωρείται πιθανό να προκαλέσει πανδημία όπως αυτή της COVID-19.
Ειδικοί προειδοποιούν ωστόσο ότι η νόσηση από την ευλογιά των πιθήκων μπορεί να είναι σοβαρή σε ορισμένα άτομα, όπως παιδιά, έγκυες γυναίκες ή άτομα με ανοσοκαταστολή.
Η συνεχής αύξηση των κρουσμάτων προκαλεί εν τω μεταξύ ανησυχία.
Πολλώ δε μάλλον όταν αναμένεται κλιμάκωση των μετακινήσεων εν μέσω θέρους και άρσης των περιοριστικών μέτρων για την COVID-19 κι ενόσω παραμένει επί της ουσίας εκκρεμές το ερώτημα εάν η υφιστάμενη έξαρση μπορεί να οφείλεται σε μετάλλαξη του ιού.
Γεωγραφική κατανομή επιβεβαιωμένων και ύποπτων κρουσμάτων της ευλογιάς των πιθήκων σε μη ενδημικά κράτη (13-21 Μαΐου)
Πηγή: Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
Η εμβολιαστική «κληρονομιά» της ευλογιάς
Προσώρας, η θεραπεία για την ευλογιά των πιθήκων επικεντρώνεται κυρίως στην ανακούφιση των συμπτωμάτων (πυρετός, μυαλγίες, εξανθήματα, διόγκωση λεμφαδένων).
Η μια μετά την άλλη, αρμόδιες αρχές τώρα προσανατολίζονται σε καραντίνες τριών εβδομάδων για τους νοσούντες, καθώς η εκτιμώμενη περίοδος επώασης του ιού κυμαίνεται μεταξύ 5-21 ημερών.
Καθώς πάντως η ευλογιά των πιθήκων είναι… «ξαδελφάκι» της ευλογιάς, το εμβόλιο κατά της παλιάς ξεχασμένης μολυσματικής ασθένειας -που έχει εκλείψει εδώ και 42 χρόνια- θεωρείται ότι παρέχει προστασία έναντι της μόλυνσης και από τους δύο συγγενείς ιούς.
Δεδομένου ωστόσο ότι η ευλογιά εξαλείφθηκε επίσημα το 1980, η σχετική εμβολιαστική εκστρατεία έχει σταματήσει έκτοτε παγκοσμίως.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ευάλωτες στην ευλογιά των πιθήκων είναι σήμερα οι νεότερες ηλικιακές ομάδες κάτω των 40-50 χρόνων, που δεν εμβολιάστηκαν κατά της ευλογιάς. Και δη στις μη ενδημικές χώρες όπου ο ιός δεν ήταν μέχρι σήμερα παρών.
Τώρα αποτελεί κοινή πεποίθηση στην επιστημονική κοινότητα ότι το εμβόλιο της ευλογιάς μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη των λοιμώξεων από την ευλογιά των πιθήκων και στη μείωση του κινδύνου σοβαρής νόσησης.
Το συγκεκριμένο εμβόλιο ήταν το πρώτο που αναπτύχθηκε κατά μεταδοτικής νόσου.
Από το 1958 έως το 1977, ο ΠΟΥ διεξήγαγε παγκόσμια εκστρατεία εμβολιασμού κατά της νόσου, καθιστώντας την μόνη μολυσματική ασθένεια του ανθρώπινου είδους που εξαλείφθηκε με αυτή την πρακτική.
Σενάρια και… ασκήσεις επί χάρτου
Η παραγωγή του εμβολίου κατά της ευλογιάς πάντως συνεχίστηκε σε περιορισμένη έκταση και μετά την εξάλειψη της νόσου, εν μέσω φόβων ότι αποθέματα του ιού μπορεί να έχουν φυλαχτεί σε εργαστήρια πέραν αυτών του ΠΟΥ, για πιθανή μελλοντική χρήση τους σε βιοτρομοκρατία και βιολογικό πόλεμο.
Σχετικό σενάριο, εν προκειμένω μάλιστα με «ένα ασυνήθιστο στέλεχος του ιού της ευλογιάς των πιθήκων» είχε βρεθεί προ έτους στο επίκεντρο ασκήσεων επί χάρτου της οργάνωσης NTI (Πρωτοβουλία Πυρηνικών Απειλών), σε συνεργασία με τη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου.
Βάσει του σεναρίου, το στέλεχος εντοπίζεται στη φανταστική χώρα Μπρίνια και «επεκτείνεται παγκοσμίως μέσα σε 18 μήνες» ως αποτέλεσμα «τρομοκρατικής επίθεσης».
Στην εικονική άσκηση, που έγινε τον Μάρτιο του 2021, συμμετείχαν 19 ανώτεροι αξιωματούχοι και ειδικοί από την Αφρική, την αμερικανική ήπειρο, την Ασία και την Ευρώπη.
Ζητούμενο ήταν να εντοπιστούν και εξεταστούν κενά στις εθνικές και διεθνείς στρατηγικές βιοασφάλειας και στην ετοιμότητα των αρχών στην αντιμετώπιση νέων πανδημιών.
Σύμφωνα με την εξέλιξη της άσκησης, η υποθετική πανδημία είχε ως αποτέλεσμα περισσότερα από τρία δισεκατομμύρια κρούσματα και 270 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως.
