Εχετε ακούσει για το σύνδρομο του Παρισιού; Επηρεάζει ιάπωνες τουρίστες που μόλις φτάνουν στο Παρίσι παθαίνουν ακόμα και νευρικό κλονισμό όταν δεν αντικρίζουν τη ιδανική εικόνα που έχουν πλάσει στο μυαλό τους για την πόλη του φωτός. Μα υπάρχει τέτοιο σύνδρομο; Ναι και δεν είναι το μόνο, υπάρχει ακόμα το αμόκ, το κόρο, το ghost sickness, το sangue dormido και πολλά άλλα. Πιθανώς έχουμε σκεφτεί κάποια στιγμή ότι το αν θα εμφανίσει κάποιος ψυχολογικά ή ψυχιατρικά συμπτώματα ή κάποια ψυχιατρική ασθένεια γενικότερα, σχετίζεται με τις συνθήκες στις οποίες θα βρεθεί, με την προσωπικότητά του, ίσως και με τη γενετική του προδιάθεση.
Τι θα λέγαμε όμως αν μας εξηγούσαν ότι μπορεί κάποιος να παρουσιάσει ψυχιατρικά σε συνδυασμό με σωματικά συμπτώματα εξαιτίας της κουλτούρας του, της εθνικότητάς του, του πολιτισμού, του κλίματος και της χώρας στην οποία έχει μεγαλώσει ή ζει; Θα μας φαινόταν περίεργο, ίσως και εξωπραγματικό, αλλά τόσο η ιατρική όσο και η ιατρική ανθρωπολογία θα μας διαβεβαιώσουν ότι αυτό συμβαίνει.
Οι επιστήμες αυτές, και όχι μόνο, ασχολούνται και μελετούν κάποια σύνδρομα που στα ελληνικά ονομάζονται πολιτισμικά προσδιοριζόμενα σύνδρομα (culture bound syndromes) και τα οποία αποτελούν ασθένειες που απαντώνται σε άτομα που ανήκουν κάθε φορά σε συγκεκριμένη κουλτούρα και χώρα. Συνήθως οι «ασθενείς» και οι κοινότητες από τις οποίες προέρχονται ρίχνουν το φταίξιμο σε πνεύματα και φαντάσματα αλλά όπως καταλαβαίνετε οι ειδικοί δεν συμμερίζονται αυτές τις δοξασίες.
Sangue dormido: Ενα άλυτο μυστήριο
Συναντάται μόνο στους κατοίκους του Πράσινου Ακρωτηρίου (γηγενείς και μετανάστες) και μάλιστα κατά καιρούς έχουν αναφερθεί και «επιδημίες» του συνδρόμου που θα μεταφράζαμε ως «το αίμα που κοιμάται» και για το οποίο δεν έχει βρεθεί ακόμα καμία εξήγηση. Τα συμπτώματα που το χαρακτηρίζουν είναι πόνος, τρέμουλο, μουδιάσματα, σπασμοί, τύφλωση, αποβολές, καρδιακά επεισόδια, λοιμώξεις κ.ά.
Susto: Ο φόβος ότι η ψυχή θα εγκαταλείψει το σώμα
Περιγράφει τον φόβο για την απώλεια της ψυχής, εξαιτίας της επίθεσης κάποιους πνεύματος –σύμφωνα με τα όσα πιστεύουν οι πληθυσμοί που τους αφορά το σύνδρομο. Αλλωστε και το όνομα του συνδρόμου προέρχεται από τις λέξεις soul και lost: χαμένη ψυχή. Συνήθως εμφανίζεται ως μετατραυματικό σοκ, μετά τον θάνατο κάποιου αγαπημένου, μετά από ένα ατύχημα ή κάποιο άλλο επικίνδυνο γεγονός.
Τα συμπτώματά του είναι η ανορεξία, η αϋπνία, η διάρροια και οι ακούσιες συσπάσεις των μυών. Συναντάται σε κοινότητες όπως εκείνες των Λατίνων της Νότιας Αμερικής και των γηγενών Ινδιάνων της Αμερικής που πιστεύουν πολύ στα πνεύματα και γενικά σε τέτοιου τύπου δοξασίες.
Ghost sickness: Μία εμμονική ενασχόληση με τον θάνατο
Συναντάται σε αυτόχθονες Ινδιάνους της Αμερικής, που σε μία προσπάθειά τους να κατανοήσουν και να αποδεχθούν τον θάνατο καταφεύγουν σε μυστικιστικές πρακτικές μαγείας που περιλαμβάνουν ειδικά τελετουργικά, προσπάθεια επικοινωνίας με τους νεκρούς και τα φαντάσματα κ.ά. Τα συμπτώματά τους όταν υποφέρουν από το σύνδρομο περιλαμβάνουν γενικευμένη αδυναμία, απώλεια όρεξης, στρες, δυσκολία στην αναπνοή / ασφυξία, εφιάλτες, ζαλάδες, ψευδαισθήσεις κ.ά.
Αμόκ: Ενα σύνδρομο που όλοι γνωρίζουμε
Πόσοι από εμάς άραγε φανταζόμαστε ότι το γνωστό σε όλους μας αμόκ προέρχεται από μία λέξη (από Μαλαισία / Ινδονησία / Φιλιππίνες) που σημαίνει ότι κάποιος είναι τρελός από οργή, περίπου ό,τι σημαίνει και στα ελληνικά δηλαδή, και αναφέρεται σε ένα σύνδρομο που περιγράφεται ως εξής: Ενας άνθρωπος που δεν έχει δείξει ποτέ προηγουμένως σημάδια βίας διακατέχεται ξαφνικά από μία ανεξήγητη μανία και με κάποιο φονικό όπλο σκοτώνει ή τραυματίζει οποιονδήποτε βρεθεί στον δρόμο του.
Μετά το τέλος του επεισοδίου το άτομο καταλήγει να νιώθει απόλυτη εξάντληση και να μη θυμάται τίποτα.
Το σύνδρομο αυτό θεωρείται ότι έχει τις ρίζες του στην πολεμική εκπαίδευση που δινόταν κάποτε στους άνδρες της Ινδονησίας και της Μαλαισίας ώστε όταν έρχονταν αντιμέτωποι με τον εχθρό, εκείνος να πίστευε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να γλιτώσει από τη μανία τους και ότι θα σωζόταν μόνο όταν το έβαζε στα πόδια. Το αμόκ βέβαια δεν συναντάται μόνο στην εν λόγω περιοχή και είναι πιθανό να πλήξει και ανθρώπους σε άλλα μήκη και πλάτη της Γης.
Ενα παρόμοιο σύνδρομο είναι το Latah, που αφορά και πάλι ανθρώπους σε αυτές τις χώρες (Μαλαισία, Ινδονησία) και έχει κυρίως να κάνει με την αντίδρασή τους σε ένα τρομακτικό-ξαφνικό γεγονός, που περιλαμβάνει συνήθως μία ξαφνική και υπερβολική αναπήδηση, το πέταγμα όποιου αντικειμένου τυχόν κρατούν, το να ξεστομίζουν βρισιές κ.ά.
Pibloktoq: Η υστερία του Βορρά
Πρόκειται για ένα σύνδρομο που αφορά Εσκιμώους εξαιτίας του συνεχούς και μονότονου χειμώνα στον οποίο ζουν και των καταθλιπτικών συναισθημάτων που αυτός τους δημιουργεί. Μοιάζει με μία κρίση μανίας-υστερίας, όπου το άτομο συχνά χάνει τη μνήμη και τη συναίσθησή του, μπορεί να βγάλει τα ρούχα του, να μιλάει ακατάπαυστα και να κυλιέται στο χιόνι.
Ataque de nervios: Ενα σύνδρομο που θυμίζει τις κρίσεις πανικού
Είναι ένα από τα πιο γνωστά πολιτισμικά προσδιοριζόμενα σύνδρομα και παρατηρείται σε πληθυσμούς της Λατινικής Αμερικής και σε πολλές περιπτώσεις προσομοιάζει στις κρίσεις πανικού. Το άτομο που παρουσιάζει αυτό το σύνδρομο κλαίει ασταμάτητα, ουρλιάζει, τρέμει, είναι επιθετικό, νιώθει το κεφάλι του να καίει, χωρίς να μπορεί να ελέγξει καμία από τις παραπάνω αντιδράσεις του. Μπορεί επίσης να έχει επιληπτικές κρίσεις ψυχογενούς αιτιολογίας αλλά και λιποθυμίες. Πολλοί ειδικοί θεωρούν ότι η αιτία του βρίσκεται στο οικογενειακό στρες.
Grisi siknis: Ενα σύνδρομο γένους θηλυκού
Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν μεγάλες περιόδους όπου το άτομο βρίσκεται σε κώμα και ξυπνά μόνο για να συμπεριφέρεται με έναν φρενήρη τρόπο. Επίσης τα άτομα αυτά προσπαθούν να φύγουν από τις κοινότητες στις οποίες ζουν και ανήκουν κρατώντας τα μάτια τους κλειστά και έχοντας στα χέρια τους κάποιο όπλο με το οποίο θα «προστατευτούν» από έναν αόρατο εχθρό.
Συνήθως πρόκειται για νέα κορίτσια στη Λατινική Αμερική (Νικαράγουα) που στη διάρκεια αυτής της κρίσης φαίνεται να έχουν τρομερή δύναμη και χρειάζονται πολλά άτομα για να τις συγκρατήσουν. Οι ντόπιοι αποδίδουν τα συμπτώματα σε κάποια κατάρα ενώ οι επιστήμονες προφανώς δεν συμφωνούν και ψάχνουν την πιθανή αιτία σε μολυσμένο νερό.
Κόρο: Ενα σύνδρομο γένους αρσενικού
Ενα αρκετά σύνηθες σύνδρομο που αφορά Κινέζους ή και άλλης νοτιοανατολικής ασιατικής καταγωγής άνδρες, που βιώνουν έναν ξαφνικό φόβο και στρες – με χαρακτηριστικά ψύχωσης – ότι τα γεννητικά τους όργανα θα συρρικνωθούν και θα μπουν μέσα στο σώμα τους με καταστροφικά αποτελέσματα. Το ίδιο σύνδρομο μπορεί να απασχολήσει και γυναίκες κατ’ αντιστοιχία (το αιδοίο και οι θηλές είναι τα όργανα που φοβούνται ότι μπορεί να χαθούν) αλλά στους άνδρες είναι πολύ πιο συχνό.
Παρόμοιο σύνδρομο έχει εμφανιστεί και στην Ινδία, όπου ο φόβος σχετίζεται με την απώλεια του σπέρματος (λόγω πρόωρης εκσπερμάτισης ή απώλειάς του στα ούρα) και κατ’ επέκταση της δύναμης των ανδρών. Το σύνδρομο έχει αναφερθεί και σε άλλα μέρη του κόσμου, όπως για παράδειγμα στην Αφρική.
