«Ετσι θα πάει τώρα; Θα κάνουμε ένα εμβόλιο κάθε τρεις μήνες;». «Πώς γίνεται να έφτιαξαν εμβόλια τόσο γρήγορα και να μη φτιάχνουν φάρμακα;». «Γιατί να εμβολιαστούμε αφού και οι εμβολιασμένοι νοσούν και μεταδίδουν τον ιό;». «Μήπως από τα πολλά εμβόλια ο ιός γίνεται πιο έξυπνος και μεταλλάσσεται;». «Γιατί δεν δίνουν μονοκλωνικά σε όλους όσοι νοσούν;». Ολες τις παραπάνω ερωτήσεις-απορίες-επιχειρήματα τις έχουμε ακούσει τελευταία αρκετά συχνά, τόσο σε ιδιωτικές όσο και σε δημόσιες συζητήσεις.
Οι απαντήσεις είναι απλές και ξεκάθαρες για τους ειδικούς, σε έναν εκ των οποίων – στον κ. Αχιλλέα Γραβάνη, καθηγητή φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, ερευνητή στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ και συνεργαζόμενο καθηγητή Ερευνας στο Κέντρο Ανάπτυξης Φαρμάκων στο Πανεπιστήμιο Northeastern (Βοστώνη) – απευθυνθήκαμε και εμείς για να πάρουμε τις διευκρινίσεις που χρειαζόμασταν και κυρίως για να μάθουμε τι μέλλει γενέσθαι όσον αφορά τα εμβόλια αλλά και τα αντι-ιικά φάρμακα κατά του κορωνοϊού.
Οι ενήλικοι έχουμε κάνει τρεις δόσεις εμβολίου κατά του κορωνοϊού. Θα κάνουμε και τέταρτη;
«Πολύ πρόσφατα δεδομένα, από το έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Science, δείχνουν ότι η τρίτη αναμνηστική δόση του εμβολίου αυξάνει κατά 20 φορές την παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων κατά του στελέχους Ομικρον.
Επίσης, αυξάνει ισχυρά και την κυτταρική ανοσία μνήμης (λεμφοκύτταρα “φονείς” των μολυσμένων μας κυττάρων). Τα δεδομένα πλέον στην κοινότητα δείχνουν ότι η τρίτη δόση προφυλάσσει κατά 90% από τη βαριά λοίμωξη με το στέλεχος Ομικρον και κατά τα 96% από την απώλεια ζωής από το ίδιο στέλεχος.
Τώρα μένει να μάθουμε για πόσο χρόνο διατηρείται αυτή η ισχυρή ανοσοποίηση μετά την τρίτη δόση, ακόμα και για το στέλεχος Ομικρον. Τα πρώτα δεδομένα δείχνουν ότι είναι δραστική για πάνω από 3 μήνες.
Ετσι, μπορούμε να πούμε ότι για τους μη ανοσοκατασταλμένους δεν χρειάζεται προς το παρόν τέταρτη δόση. Από την άλλη πλευρά, στους ανοσοκατασταλμένους που δεν απαντούν ισχυρά η τέταρτη δόση δίνεται ήδη δύο με τρεις μήνες μετά την τρίτη».
Πότε θα κάνουμε την τέταρτη δόση του εμβολίου;
«Οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, που έχουν αναπτύξει τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού, έχουν προχωρήσει ήδη στη δημιουργία και κλινική αξιολόγηση επικαιροποιημένων εμβολίων, που θα είναι ειδικά αποτελεσματικά τόσο κατά του Δέλτα όσο και κατά του Ομικρον στελέχους του ιού.
Υπολογίζεται ότι μέχρι το τέλος του Μαρτίου θα έχουν ολοκληρωθεί οι κλινικές δοκιμές σε περιοχές του κόσμου όπου η συχνότητα των μολύνσεων με αυτά τα στελέχη είναι πολύ αυξημένη. Οπότε ο επόμενος εμβολιασμός μάλλον θα γίνει με τα επικαιροποιημένα εμβόλια, πιθανότατα το φθινόπωρο με επόμενο χειμώνα».
Σε παλαιότερη συνέντευξη μας είχατε μιλήσει για συνδυασμένα εμβόλια. Να περιμένουμε κάτι τέτοιο;
«Ναι. Το επόμενο βήμα – ίσως ξεκινώντας και τον επόμενο χειμώνα – θα είναι να κάνουμε κάθε χρόνο ένα συνδυασμένο/πολυδύναμο εμβόλιο τόσο κατά του κορωνοϊού (όλων των πρόσφατων στελεχών του) όσο και κατά της γρίπης (συμπεριλαμβανομένων και των καινούργιων στελεχών της κάθε χρονιά).
Τα εμβόλια αυτά μάλλον θα είναι σύγχρονης τεχνολογίας, δηλαδή mRNA ή cDNA εμβόλια ή πρωτεϊνικά νανοσωματίδια εμβόλια. Επίσης, αναπτύσσονται νέα εμβόλια ανθεκτικά και για τα πιθανά μελλοντικά στελέχη του ιού, αλλά και εμβόλια που επιτυγχάνουν ανοσία στα σημεία εισόδου του ιού στον οργανισμό, δηλαδή στους βλεννογόνους, που θα εμποδίζουν αποτελεσματικότερα τη μετάδοσή του (βελτιωμένη εξουδετερωτική ανοσία)».
Αυτό θα συμβεί επειδή ο κορωνοϊός θα γίνει ενδημικός και έτσι θα εμβολιαζόμαστε κάθε χρόνο όπως για τη γρίπη;
«Ο κορωνοϊός θα γίνει με βεβαιότητα ενδημικός, δεν ξέρουμε όμως πότε ακριβώς. Θα πρέπει να μάθουμε να συμβιώνουμε μαζί του όπως κάνουμε και τα τελευταία 80 χρόνια με τη γρίπη. Θα μας βοηθήσει ο εμβολιασμός κάθε χρόνο, σε όλες τις ηλικίες, όπως γίνεται τόσα χρόνια και με τη γρίπη αλλά και με άλλες λοιμώδεις νόσους (κυρίως στην παιδική ηλικία).
Ο ιός θα είναι παρών, θα μολύνει, αλλά θα νοσούμε πολύ πιο ήπια, θα πηγαίνουν πολύ λιγότεροι άνθρωποι στο νοσοκομείο και θα χάνονται τελικά εξαιρετικά λιγότεροι ασθενείς από τον ιό. Ο γενικός εμβολιασμός θα μετατρέψει τη λοίμωξη σε μία γριπώδη νόσο».
Κάποιοι που αντιτίθενται στην ιδέα των εμβολίων ρωτούν γιατί να εμβολιαστούμε αφού και οι εμβολιασμένοι νοσούν.
«Εχουμε ανοσοποιήσει 4,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο κατά του κορωνοϊού αλλά υπάρχουν και άλλα 3 δισεκατομμύρια που είναι ανεμβολίαστα, “αφελή” ανοσολογικά. Οταν κάποιος εμβολιασμένος μολύνεται, με τα αντισώματα και την κυτταρική ανοσία (που διαρκεί περισσότερο) που έχει, αναπτύσσει πολύ περιορισμένο ιικό φορτίο στον οργανισμό του, οπότε νοσεί ήπια ή και ασυμπτωματικά και αν μεταδώσει, μεταδίδει και πάλι ελάχιστα τον ιό.
Θα πρέπει όλοι όσοι επιχειρηματολογούν αρνητικά κατά του εμβολίου να θυμηθούν ότι από μωρά έχουν κάνει πάρα πολλά εμβόλια, που τους προστάτεψαν από πολύ σοβαρές νόσους. Εχουν μια παραγωγική ζωή χάριν ακριβώς του εμβολιασμού τους».
Μία άλλη ερώτηση είναι γιατί δεν έφτιαξαν φάρμακα και έφτιαξαν τόσο γρήγορα εμβόλια.
«Κατ’ αρχάς θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η μεγάλη προσπάθεια των επιστημόνων εστιάζει στην πρόληψη και στη συνέχεια στη θεραπεία. Η έρευνα για τα mRNA εμβόλια δεν ξεκίνησε με τον κορωνοϊό, είχε ξεκινήσει ήδη από εικοσαετίας, και με την έλευση της επικίνδυνης πανδημίας ενισχύθηκε η έρευνα και κινητοποιήθηκαν πολλοί επιστήμονες, επενδύθηκαν πολλά χρήματα και γι’ αυτό φτιάχτηκαν τα εμβόλια ουσιαστικά σε χρόνο ρεκόρ, δίχως όμως την παραμικρή έκπτωση στην αξιολόγησή τους.
Ηδη χορηγήσαμε μέσα σε μόλις έναν χρόνο 10 δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων σε 4,2 δισεκατομμύρια συνανθρώπων μας.
Επιστημονικός και πανανθρώπινος άθλος. Ετσι γίνεται πάντα στην ιατρική, στην έρευνα και στη φαρμακολογία, υπάρχουν χρόνια δουλειάς που στο τέλος αποδίδουν, μερικές φορές χωρίς καν να το περιμένουμε, σώζοντας εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές και τη δημόσια υγεία.
Οσον αφορά τα αντι-ιικά φάρμακα, έχουμε ήδη παράλληλα με τα εμβόλια 4 αντι-ιικά φάρμακα (δύο που δίνονται από το στόμα όπως η μολνουπιραβίρη και ο συνδυασμός ριτοναβίρης – νιρματρελιβίρης και δύο ενδοφλέβια όπως η ρεμδεσιβίρη και το μονοκλωνικό αντίσωμα σοτροβιμάμπη) που χορηγούνται σε ανθρώπους που έχουν ήδη μολυνθεί, τις πρώτες 1-3 μέρες της λοίμωξης, με προτεραιότητα σε αυτούς που έχουν επιβαρυμένη υγεία και μεγάλη πιθανότητα να νοσήσουν βαριά.
Τα αντι-ιικά φάρμακα παράγονται μαζικά πολύ πιο δύσκολα από τα εμβόλια και όχι στις μεγάλες ποσότητες για τη γενική τους χρήση όπως τα εμβόλια. Δεν είναι δηλαδή δυνατόν να παραχθούν σε τόσο μεγάλες ποσότητες ώστε να καλύψουν τα 7 δισεκατομμύρια ανθρώπων που ζουν στον πλανήτη μας.
Αντίθετα, τα εμβόλια παράγονται μαζικά πολύ ευκολότερα και εξαιρετικά φθηνότερα.
Επιπλέον, ας υπογραμμίσουμε ότι με τα αντι-ιικά φάρμακα ελλοχεύει ένας κίνδυνος που ήδη αντιμετωπίσαμε με τα αντιβιοτικά, η πιθανή πρόκληση ανθεκτικότητας των ιών στα αντι-ιικά φάρμακα αν τα χορηγήσουμε σε μεγάλες ποσότητες ή/και αλόγιστα, όπως έχει γίνει κατά κόρον με τα αντιβιοτικά. Εχουμε λοιπόν γίνει ως επιστημονική-ιατρική κοινότητα και ως κοινωνία πιο σοφοί μετά από αυτό που πάθαμε με τα αντιβιοτικά και οφείλουμε να χρησιμοποιήσουμε τα αντι-ιικά με φειδώ.
Επιπλέον, νέες τεχνολογίες (DARPin) δίνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης μεγαλομοριακών αντι-ιικών φαρμάκων που είναι πολυδύναμα, δηλαδή συνδέονται και αδρανοποιούν ταυτόχρονα τρεις ή περισσότερες περιοχές της πρωτεΐνης-ακίδας του ιού, εκμηδενίζοντας τη δυνατότητα διαφυγής του ιού με μεταλλάξεις.
Ενα νέο τέτοιο πολυδύναμο αντι-ιικό (Ensovibep), πιθανώς δραστικό κατά όλων των στελεχών του κορωνοϊού, βρίσκεται σήμερα σε προχωρημένη κλινική δοκιμή φάσης 2 στον άνθρωπο».
Με τα μονοκλωνικά αντισώματα τι γίνεται; Γιατί δεν υπάρχουν αρκετά για όλους;
«Τα περισσότερα μονοκλωνικά φαίνεται ότι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν ικανοποιητικά τα νέα στελέχη του κορωνοϊού και ειδικά τα στελέχη Δέλτα και Ομικρον. Ετσι οι εταιρείες που παρήγαγαν τα μονοκλωνικά επικαιροποιούν τώρα τα αντισώματά τους κατά των νέων στελεχών. Βέβαια, ένα εξ αυτών, η σοτροβιμάμπη, έχει αποδειχθεί δραστικό και κατά των πρόσφατων στελεχών και χρησιμοποιείται ήδη κλινικά».
Πότε θα έρθουν τα αντι-ιικά στην αγορά;
«Εχουν πάρει άδεια επείγουσας χρήσης και τα έχουν ήδη παραγγείλει οι διάφορες χώρες, μεταξύ άλλων και η Ελλάδα, ειδικά το ένα (συνδυασμός ριτοναβίρης – νιρματρελιβίρης) που είναι 90% αποτελεσματικό στο να περιορίζει τη βαριά λοίμωξη. Χορηγείται μία μέχρι τρεις ημέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων για πέντε μέρες. Επειδή όμως η ποσότητα των φαρμάκων αυτών είναι περιορισμένη θα χορηγούνται κατά προτεραιότητα στους ασθενείς που έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να νοσήσουν σοβαρά (π.χ. ηλικιωμένοι, καρκινοπαθείς, μεταμοσχευμένοι κ.ά.)».
Πώς θεωρείτε ότι τα έχουμε πάει με τον κορωνοϊό μέχρι σήμερα;
«Γνωρίζουμε πλέον πώς λειτουργεί ο ιός, όσον αφορά την παθοφυσιολογία του. Γνωρίζουμε ότι δεν προσβάλλει μόνο το αναπνευστικό αλλά σχεδόν όλα τα συστήματα. Μάθαμε να προστατεύουμε καλύτερα τους βαρέως πάσχοντες μέσα στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας. Εχουμε ήδη αποτελεσματικά αντι-ιικά φάρμακα (μόλις μέσα σε έναν χρόνο) και σύντομα θα έχουμε περισσότερα. Εχουμε εμβόλια ασφαλέστατα, δοκιμασμένα και αποτελεσματικά κατά 85-95% κατά της βαριάς νόσησης και του θανάτου, που χορηγούνται δωρεάν.
Είναι ύβρις να τα αρνούμαστε όταν υπάρχουν χώρες που θέλουν τόσο πολύ να εμβολιαστούν και δεν έχουν τη δυνατότητα, χάνοντας πολλές χιλιάδες ανθρώπων. Χρειαζόμαστε βέβαια και άλλες σημαντικές παρεμβάσεις ενίσχυσης του Εθνικού Συστήματος Υγείας σε εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό (ιδιαίτερα στις ΜΕΘ αλλά και στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην κοινότητα) και σύγχρονο εξοπλισμό ώστε να περιορίσουμε στο ελάχιστο τις όποιες απώλειες.
Οι 100 περίπου θάνατοι κάθε μέρα την τελευταία περίοδο είναι μια ήττα μας, έστω κι αν το 90% αφορά σε ανεμβολίαστους, άνω των 60 χρόνων, συνανθρώπους μας».
Τελικά οι μεταλλάξεις προκύπτουν από τους εμβολιασμένους ή από τους ανεμβολίαστους;
«Στο σώμα του ανεμβολίαστου ξενιστή, ιδιαίτερα του ανοσοκατεσταλμένου, ο ιός κάνει πάρτι! Αναπαράγεται δίχως σχεδόν καμία ανοσολογική αντίσταση, σε απίστευτα υψηλές ποσότητες, αυξάνοντας έτσι κατακόρυφα την πιθανότητα να γίνει πιο σοφός και να δημιουργήσει καινούργια, πιο ανθεκτικά και πιο μολυσματικά στελέχη.
Γι’ αυτό και όλα τα επικίνδυνα καινούργια στελέχη προήλθαν από χώρες του Τρίτου Κόσμου με μικρό ποσοστό εμβολιασμού, το Δέλτα από την Ινδία με 38% εμβολιασμένους, ενώ το Βήτα και το Ομικρον από τη Νότιο Αφρική με μόλις 28% εμβολιασμένους».
