Η Αλεξάνδρα ήταν πάντα πολύ καλή και επιμελής μαθήτρια. Ετσι έγινε και μια άριστη φοιτήτρια της Νομικής. Αφού πήρε το πτυχίο της και ξεκίνησε την άσκηση για να αποκτήσει την άδεια ασκήσεως του επαγγέλματος του δικηγόρου άρχισαν να τη ζώνουν οι αμφιβολίες. «Δεν ήμουν καθόλου σίγουρη ότι είχα το δικαίωμα να βρίσκομαι στο δικηγορικό γραφείο» λέει η ίδια και συνεχίζει εξηγώντας ότι δεν ένιωθε απλώς ότι δεν είχε την απαραίτητη εμπειρία ή ότι της έλειπαν κάποιες γνώσεις ή ικανότητες. Θεωρούσε ότι ήταν τελείως ακατάλληλη και ότι δεν είχε καμία δουλειά εκεί. Πώς θα μπορούσε να βρεθεί στο δικαστήριο να εκπροσωπήσει έναν άνθρωπο; Μήπως είχε καταφέρει να τους κοροϊδέψει όλους και δεν της άξιζε εξ αρχής να μπει στη Νομική και να αποφοιτήσει και μάλιστα με άριστα; Ηταν βέβαιη ότι ήταν τελείως άχρηστη και ανίκανη. Η Αλεξάνδρα βίωνε το σύνδρομο ή φαινόμενο του απατεώνα.
Περί τίνος πρόκειται
Πρόκειται για ένα ψυχολογικό σύνδρομο που πρωτοπεριέγραψαν οι ψυχολόγοι δρ Suzanne Imes και δρ Pauline Rose Clance τη δεκαετία του ’70 και που αφορά ανθρώπους που έχουν καταφέρει πολλά αλλά που δυσκολεύονται να εσωτερικέψουν και να αποδεχθούν την επιτυχία τους.
Τείνουν να θεωρούν ότι τα όσα κατάφεραν οφείλονται στην τύχη και όχι στην προσπάθεια και στις ικανότητές τους και φοβούνται ότι αργά ή γρήγορα θα αποκαλυφθεί η «απάτη» τους.
Αν και το «σύνδρομο του απατεώνα» (γνωστό ως imposter syndrome στα αγγλικά) δεν αποτελεί επίσημη διάγνωση, οι ειδικοί αναγνωρίζουν ότι προκαλεί μεγάλη αμφισβήτηση του εαυτού στον άνθρωπο που το βιώνει.
Επίσης, συνοδεύεται από στρες και συχνά ακόμη και κατάθλιψη. Ενα άλλο μεγάλο πρόβλημα είναι ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι υποφέρουν σιωπηλά χωρίς να μοιράζονται τα συναισθήματα και τις ανησυχίες τους, ακριβώς επειδή ο φόβος ότι οι άλλοι θα ανακαλύψουν την υποτιθέμενη απατεωνιά τους κυριαρχεί και τους παραλύει.
Ποιους απασχολεί συχνότερα
Στην αρχή οι ειδικοί θεωρούσαν ότι το σύνδρομο αφορούσε κυρίως γυναίκες, αλλά καθώς προχωρούσαν οι έρευνες φάνηκε ότι και οι άνδρες υπέφεραν από τέτοια συναισθήματα και άγχη.
Οι άνθρωποι αυτοί έχουν συνήθως μεγαλώσει σε οικογένειες που οι απαιτήσεις των γονιών ήταν μεγάλες και οι οποίοι συχνά μπέρδευαν τα μηνύματα που έστελναν στα παιδιά τους, από τη μία πλευρά εκθειάζοντάς τα και από την άλλη κριτικάροντάς τα πολύ αυστηρά.
Φυσικά και η κοινωνική πίεση, ειδικά στην εποχή μας, για επιτυχία μπορεί να κάνει τα πράγματα χειρότερα.
Οι ειδικοί επίσης παρατηρούν συχνά ότι άνθρωποι που ανήκουν σε διάφορες μειονότητες (είτε αυτό έχει να κάνει με τη φυλή, είτε με το φύλο, είτε με κάποιο εξωτερικό χαρακτηριστικό ή αναπηρία, είτε με τον σεξουαλικό προσανατολισμό) φαίνεται να υποφέρουν συχνότερα από αυτό το στρες.
Συχνά επίσης οι ψυχολόγοι παρατηρούν ότι το φαινόμενο του απατεώνα προκύπτει στους ανθρώπους σε μεταβατικές στιγμές της ζωής τους, όπως για παράδειγμα όταν τελειώνουν το πανεπιστήμιο, ξεκινούν μια καινούργια δουλειά ή αναλαμβάνουν μία θέση ευθύνης.
Συχνά πάει χέρι με χέρι με την τελειομανία
Οι άνθρωποι που βιώνουν το σύνδρομο του απατεώνα τείνουν να αποδίδουν όσα έχουν καταφέρει στην τύχη και ταυτόχρονα είναι πολύ συχνά τελειομανείς, ώστε να αποδείξουν στους άλλους και κυρίως στον εαυτό τους ότι αξίζουν και ότι μπορούν πραγματικά να παραγάγουν κάποιο έργο.
Η τελειομανία είναι ένα χαρακτηριστικό που τους κάνει αναβλητικούς μέχρι να ξεκινήσουν κάτι που φοβούνται ότι δεν θα καταφέρουν να παραδώσουν τέλειο ή αντίθετα τους οδηγεί στο να υπερασχολούνται με αυτό που θέλουν να ολοκληρώσουν χωρίς ουσιαστικά ποτέ να το τελειώνουν αφού πάντα βλέπουν ότι υπάρχει το περιθώριο για βελτίωση.
Πώς αντιμετωπίζεται το σύνδρομο του απατεώνα;
Μία πολύ καλή λύση είναι οι άνθρωποι που νιώθουν έτσι να απευθυνθούν σε ειδικούς ψυχικής υγείας που μπορούν πάντα να βοηθήσουν να νιώσει κανείς πιο ήρεμος και ανακουφισμένος αλλά και σε ανθρώπους που εμπιστεύονται και είναι ειδικοί στο πεδίο της δουλειάς ή των σπουδών τους, οι οποίοι θα μπορέσουν να τους καθοδηγήσουν σχετικά με τις δυνατότητες και τις αδυναμίες τους αλλά και την αξία τους ώστε να πειστούν ότι καλώς και δίκαια βρίσκονται εκεί όπου είναι.
Επίσης, πολύ βοηθητικά θα λειτουργήσει το να δουν αντικειμενικά τον εαυτό τους, τα όσα έχουν πετύχει, τις δυνατότητες, τα πτυχία τους. Ετσι, θα συνειδητοποιήσουν ότι πράγματι διαθέτουν συγκεκριμένα προσόντα.
Σκόπιμο είναι και να κάνουν μία λίστα ώστε να αντιληφθούν και να συνειδητοποιήσουν καλύτερα αυτά στα οποία υπερέχουν και είναι καλοί. Τέλος, χρειάζεται να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της τελειομανίας που τους κατατρέχει.
Πώς; Εκπαιδεύοντας τον εαυτό τους στο να μην υπερβάλλουν με τον χρόνο και τον κόπο που αφιερώνουν σε κάθε εγχείρημα και συνειδητοποιώντας ότι κανείς δεν είναι τέλειος.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη δρα Ναταλία Κουτρούλη, ψυχολόγο με εκπαίδευση στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και στη Συμβουλευτική.
