Γράφει ο δρ. Κωνσταντίνος Συρίγος
Τα mRNA εμβόλια αναπτύχθηκαν ταχύτατα και αποδείχθηκαν το πιο αποτελεσματικό όπλο, μέχρι στιγμής, κατά της πανδημίας COVID-19. Οπως συμβαίνει με όλες τις θεωρίες συνωμοσίας, η παραφιλολογία σχετικά με την ασφάλεια της mRNA τεχνολογίας στερείται οποιασδήποτε επιστημονικής βάσης.
Η τεχνολογία mRNA αποτελεί αποτέλεσμα έρευνας πολλών δεκαετιών, ωστόσο μέχρι πρόσφατα η χρήση της ήταν περιορισμένη, καθώς δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία στους τομείς που είχε δοκιμαστεί.
Σε αντίθεση με τα παλαιότερης γενιάς εμβόλια, στα mRNA εμβόλια η γενετική πληροφορία που περικλείεται σε λιπιδικά νανοσωματίδια οδηγεί στη μαζική παραγωγή της πρωτεΐνης-στόχου από τα ίδια τα ανθρώπινα κύτταρα.
Στη συνέχεια η πρωτεΐνη αυτή αναγνωρίζεται από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος ως ξένη και καταστρέφεται.
Τα mRNA εμβόλια της Pfizer-BioNTech και Moderna περιέχουν τη γενετική πληροφορία για την παρασκευή της πρωτεΐνης ακίδας του κορωνοϊού (SARS-CoV-2), ενώ άλλου είδους εμβόλια mRNA, που κωδικοποιούν διαφορετική πρωτεΐνη, δοκιμάζονται για τη θεραπεία και πρόληψη πολλών άλλων χρόνιων και θανατηφόρων ασθενειών, όπως ο καρκίνος και άλλες λοιμώδεις νόσοι.
Τα οφέλη στην Ογκολογία
Οσον αφορά την Ογκολογία, η ανάπτυξη των εμβολίων mRNA είναι για θεραπευτικούς σκοπούς και στηρίζεται στη γενετική μοναδικότητα του κάθε όγκου, που οδηγεί στην έκφραση και παραγωγή διαφορετικών πρωτεϊνών (νεοαντιγόνα) από τα καρκινικά κύτταρα.
Η παρουσία των νεοαντιγόνων διαχωρίζει τα καρκινικά από τα φυσιολογικά κύτταρα του οργανισμού και, παρόλο που υπάρχει κάποιου βαθμού αλληλοεπικάλυψη στην έκφρασή τους, καθιστούν τον όγκο διαφορετικό. Στόχος της επιστημονικής έρευνας είναι πλέον η παρασκευή εμβολίων που να «εκπαιδεύουν» το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενή να στοχεύει τα νεοαντιγόνα του εκάστοτε όγκου και να επιτίθεται στα καρκινικά κύτταρα αποτελώντας μια μορφή πλήρους εξατομικευμένης θεραπείας με όσο το δυνατόν λιγότερη τοξικότητα για τον οργανισμό, ακριβώς λόγω αυτής της εκλεκτικότητας.
Η επιστημονική αρχή είναι καλά τεκμηριωμένη και δοκιμασμένη, τα σχετικά αντινεοπλασματικά εμβόλια έχουν μελετηθεί για την ασφάλειά τους, αλλά η εκτεταμένη χρήση τους έχει καθυστερήσει λόγω της περιορισμένης, μέχρι στιγμής, αποτελεσματικότητάς τους. Μία από τις πιο επιτυχημένες εφαρμογές τους είναι στο μελάνωμα, έναν επιθετικό τύπο καρκίνου του δέρματος. Το μελάνωμα προκαλεί έντονη ανοσιακή απάντηση στον οργανισμό και ήταν ένας από τους πρώτους και πιο επιτυχημένους στόχους της ανοσοθεραπείας. Η ανάπτυξη mRNA εμβολίων για αυτή τη μορφή κακοήθειας βρίσκεται ήδη σε προχωρημένο στάδιο κλινικής έρευνας.
Η φαρμακευτική εταιρεία BioNTech, η οποία πριν από την πανδημία επικεντρωνόταν κυρίως στον τομέα της Ογκολογίας, ετοιμάζει ήδη την επόμενη γενιά αντινεοπλασματικών εμβολίων mRNA, που περιέχει 4 νεοαντιγόνα-στόχους, ένα τουλάχιστον από τα οποία υπάρχει σε πάνω από 90% των ασθενών με προχωρημένο στάδιο μελανώματος.
Το εμβόλιο αυτό μέσω των δενδριτικών κυττάρων προκαλεί ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος κατά των καρκινικών κυττάρων, με μικρή τοξικότητα, κυρίως συμπτώματα τύπου γρίπης, όπως πυρετό, κούραση και καταβολή, παρόμοια με αυτά που αναφέρουν κάποιοι από όσους εμβολιάζονται έναντι του ιού SARS-CoV-2.
Ηδη έχουν ξεκινήσει οι μελέτες για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς του σε μελάνωμα, ενώ η ίδια εταιρεία έχει ξεκινήσει την παρασκευή εξατομικευμένων εμβολίων για ασθενείς με προχωρημένου σταδίου κακοήθειες με ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Τα εξατομικευμένα εμβόλια παρασκευάζονται χρησιμοποιώντας γενετικές πληροφορίες από τον ίδιο τον όγκο του ασθενή για τις πρωτεΐνες που παράγει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο κάθε εμβόλιο έχει μοναδικά μόρια-στόχους, που αντιστοιχούν στα νεοαντιγόνα του όγκου του εκάστοτε ασθενή. Αναμένεται αυτή η μορφή «προσωποποιημένης» θεραπείας να είναι ελάχιστα τοξική και ιδιαίτερα αποτελεσματική. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η Moderna, έχοντας κατασκευάσει παρόμοια εξατομικευμένα εμβόλια που στηρίζονται στα νεοαντιγόνα κάθε όγκου αλλά και με τη δημιουργία ενός mRNA εμβολίου που χορηγείται με έγχυση εντός του καρκινικού όγκου, ώστε να έχει κυρίως τοπική δράση, με ελάχιστες συστηματικές παρενέργειες.
Γρίπη και λοιμώδη νοσήματα
Η ικανότητα της τεχνολογίας mRNA να προκαλεί στοχευμένη ανοσολογική απάντηση και να έχει ταχεία και εύκολη παραγωγή σε μεγάλες ποσότητες την καθιστά ιδιαίτερα ελκυστική και για την αντιμετώπιση άλλων νοσημάτων, όπως η ελονοσία. Το υπάρχον εμβόλιο είναι μειωμένης αποτελεσματικότητας και ένα νέο mRNA εμβόλιο που στοχεύει μία πρωτεΐνη του πλασμωδίου της ελονοσίας βρίσκεται ήδη σε κλινικές δοκιμές. Η τεχνολογία mRNA προβλέπεται στο εγγύς μέλλον να αντικαταστήσει και τα παλαιότερης γενιάς εμβόλια για τον ιό της εποχικής γρίπης, έναν συνεχώς μεταλλασσόμενο ιό, για την πρόληψη του οποίου απαιτείται η παρασκευή νέων εμβολίων, για διαφορετικά στελέχη, κάθε χρόνο. Εντατικές έρευνες γίνονται και για την παρασκευή εμβολίων για λοιμώδη νοσήματα για τα οποία δεν υπάρχει σχετικό εμβόλιο, όπως ο HIV και η φυματίωση. Αλλά και πέραν των λοιμώξεων, προκλινικά μοντέλα σε ποντίκια έδειξαν ότι οι θεραπείες mRNA μπορεί να είναι αποτελεσματικές και στην αντιμετώπιση της σκλήρυνσης κατά πλάκας, ανοίγοντας τον δρόμο για κλινικές δοκιμές σε ασθενείς. Νέες θεραπευτικές προοπτικές ανοίγονται και με τη χρήση των νανοσωματιδίων που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά του mRNA. Η παρασκευή νανοσωματιδίων για τη μεταφορά θεραπευτικών μορίων και γενετικών πληροφοριών, σε όργανα-στόχους που μέχρι σήμερα ήταν αδύνατον, πλέον αποτελούν αντικείμενο εντατικής επιστημονικής έρευνας.
Η τεχνολογία mRNA, αν και έχει μελετηθεί αρκετά, βρίσκεται ακόμη στα αρχικά στάδια της κλινικής εφαρμογής της, έχοντας πολλά να προσφέρει στη θεραπευτική διαφόρων νοσημάτων, και αναμένεται να αλλάξει την επιβίωση και την πορεία σοβαρών και θανατηφόρων χρόνιων νοσημάτων, για τα οποία η επιστήμη έχει κάνει μικρή πρόοδο μέχρι τώρα.
Ο κ. Κωνσταντίνος Νικ. Συρίγος είναι καθηγητής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, διευθυντής Τομέα Παθολογίας.
