Γνωρίζουμε ότι η ομαλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την καλή υγεία του οργανισμού. Η διαδικασία της πέψης και απορρόφησης των ουσιών της τροφής γίνεται μέσω του γαστρεντερικού μας συστήματος. Παράλληλα, ο γαστρεντερικός σωλήνας συμβάλλει μέσω κυρίως του εντέρου στη δημιουργία μιας ασπίδας, ενός φυσικού φραγμού που εμποδίζει παράγοντες που είναι ενδεχομένως επιβλαβείς για τον οργανισμό να εισέλθουν από το έντερο προς τα υπόλοιπα συστήματα. Ο φραγμός αυτός είναι η εντερική μας χλωρίδα.
Ο σκοπός της χλωρίδας
Λίγες ώρες μετά τη γέννηση, ο γαστρεντερικός σωλήνας στους ανθρώπους αποικείται από διάφορα μικρόβια, τα οποία διαμορφώνουν την εντερική χλωρίδα μας. Η χλωρίδα του παχέος εντέρου διευκολύνει την πέψη και την απορρόφηση διαφόρων θρεπτικών ουσιών. Παράλληλα, εξασφαλίζει προστασία έναντι των λοιμώξεων και της μόλυνσης του πεπτικού συστήματος από παθογόνους οργανισμούς που εισέρχονται στο έντερο μέσω των τροφών. Γενικότερα, θα λέγαμε ότι μια ισορροπημένη χλωρίδα βοηθά ώστε να εξασφαλιστεί η βέλτιστη λειτουργία του εντέρου, διευκολύνει την πέψη στο παχύ έντερο και την απορρόφηση ορισμένων θρεπτικών ουσιών και βοηθά στην αποβολή τοξικών άχρηστων ουσιών, ενώ προστατεύει τον οργανισμό από τα παθογόνα βακτήρια.
Τι την επηρεάζει
Η εντερική χλωρίδα επηρεάζεται σημαντικά από ποικίλους παράγοντες, όπως η ηλικία, το άγχος και το στρες, η λήψη φαρμάκων και – ίσως το πιο σημαντικό – η καθημερινή μας διατροφή. Στοιχεία δείχνουν ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής με το έντονο στρες, το άγχος της καθημερινότητας και την κακή διατροφή αλλοιώνει σημαντικά την ποιότητά της. Ωστόσο, υπάρχει τρόπος και να προστατέψουμε αλλά και να αποκαταστήσουμε τη χλωρίδα του εντέρου, κυρίως μέσω της πρόσληψης των λεγόμενων προβιοτικών και πρεβιοτικών συστατικών.
Τα συστατικά που την προστατεύουν
Προβιοτικά συστατικά
Με τον όρο «προβιοτικά» αναφερόμαστε σε ειδικούς ζωντανούς μικροοργανισμούς αντίστοιχους με αυτούς που αναφέρθηκε παραπάνω ότι αποτελούν την εντερική χλωρίδα. Πρόκειται δηλαδή για ζωντανά μικροβιακά πρόσθετα που δρουν ευεργετικά στον ξενιστή, βελτιώνοντας τη μικροβιακή ισορροπία της εντερικής χλωρίδας.
Χαρακτηριστικοί αντιπρόσωποι είναι οι γαλακτοβάκιλλοι, τα bifido-βακτηριοειδή, οι εντερόκοκκοι και οι στρεπτόκοκκοι και ανευρίσκονται στο γιαούρτι και σε άλλα γαλακτοκομικά που υφίστανται ζύμωση. Οι μικροοργανισμοί αυτοί επιζούν κατά τη διαδικασία της πέψης και περνούν στο έντερο, όπου και ασκούν την ευεργετική τους δράση, συμβάλλουν στη βελτίωση της υγείας βοηθώντας την ισορροπία της εντερικής χλωρίδας. Με άλλα λόγια, κατά αυτόν τον τρόπο, με την κατανάλωση τροφών που περιέχουν προβιοτικά, ενισχύουμε και αποκαθιστούμε όπου χρειάζεται την εντερική χλωρίδα. Σε κάθε γένος μικροβίων περιλαμβάνονται αρκετά διαφορετικά είδη, ενώ κάθε είδος περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό στελεχών. Κάθε στέλεχος έχει διαφορετικές ιδιότητες, ενώ επιλεγμένα στελέχη επιφέρουν οφέλη στην υγεία.
Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να σημειωθεί ότι σήμερα, λόγω ακριβώς της σημαντικότατης επίδρασης που έχουν τα προβιοτικά προϊόντα στην καλή υγεία του οργανισμού, πολλά προϊόντα, κυρίως γαλακτοκομικά, επικαλούνται τις ιδιότητες ενός προβιοτικού, χωρίς ωστόσο κάτι τέτοιο να τεκμηριώνεται επιστημονικά. Ολα, για παράδειγμα, τα γιαούρτια δεν είναι προβιοτικά και όταν λόγου χάριν ένα γιαούρτι γράφει ότι είναι «ζωντανό», λόγω της παρουσίας μικροοργανισμών οι οποίοι είναι απαραίτητοι για να φτιαχτεί το γιαούρτι, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι απαραίτητα και προβιοτικό.
Για να είναι ένα τρόφιμο προβιοτικό, πρέπει το προβιοτικό του συστατικό να διαθέτει τα ακόλουθα κύρια χαρακτηριστικά:
• Πρέπει να είναι κατάλληλο για τρόφιμο.
• Πρέπει να είναι παρόν με τη μορφή ζωντανών κυττάρων, σε μεγάλες ποσότητες πριν από την πρόσληψη (περίπου 100.000.000/γραμμάριο προϊόντος στο οποίο βρίσκεται).
• Πρέπει να είναι σταθερό και να παραμένει «ζωντανό» μέχρι την ημερομηνία λήξης του προϊόντος στο οποίο βρίσκεται.
• Πρέπει να ασκεί ευεργετική δράση στην υγεία και μέσα στο ίδιο το τρόφιμο.
Το γάλα πολύ συχνά χρησιμοποιείται για την παραγωγή ζυμωμένων προβιοτικών γαλακτοκομικών προϊόντων, όπως τα προβιοτικά γιαούρτια. Τέτοια προϊόντα συγκεντρώνουν μάλιστα την προτίμηση των καταναλωτών, γιατί στη συνείδησή τους το γιαούρτι αποτελεί προϊόν ούτως ή άλλως ωφέλιμο για την υγεία. Εκτός από τα γιαούρτια, άλλα προβιοτικά γαλακτοκομικά προϊόντα που υπάρχουν στο εμπόριο είναι ρευστά όξινα γάλατα με ή χωρίς φρούτα και, πρόσφατα, τυριά κ.ά. Τα προβιοτικά προϊόντα μπορεί να έχουν αντιμικροβιακές, ανοσορρυθμιστικές, αντιδιαρροϊκές, αντιαλλεργικές και αντιοξειδωτικές δράσεις.
Η αντιμικροβιακή δράση τους οφείλεται, στο μεγαλύτερο μέρος της, στην ικανότητα των προβιοτικών μικροοργανισμών που περιέχουν να εγκαθίστανται στο παχύ έντερο και να ενδυναμώνουν το προστατευτικό «τείχος» του εντέρου, ώστε να εμποδίζουν τη διέλευση παθογόνων μικροοργανισμών που μπορούν να προκαλέσουν ανεπιθύμητες δράσεις (π.χ. διάρροιες).
Επιπλέον, ορισμένα προβιοτικά εκκρίνουν αντιμικροβιακά συστατικά που είναι γνωστά ως βακτηριοσίνες, οι οποίες επηρεάζουν την ανάπτυξη μικροοργανισμών στο έντερο. Γι’ αυτούς τους λόγους τα προβιοτικά προϊόντα βελτιώνουν την ισορροπία της εντερικής μικροχλωρίδας. Ο ανοσορρυθμιστικός τους ρόλος συνίσταται σε πολλαπλές δράσεις με στόχο την ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού. Η αντιαλλεργική δράση τους οφείλεται στην ενδυνάμωση του εντερικού τοιχώματος και, επομένως, στη μείωση της επίδρασης των αλλεργιογόνων από την τροφή.
Πρεβιοτικά συστατικά
Πρεβιοτικά είναι στοιχεία της τροφής που δεν διασπώνται επαρκώς στο ανώτερο πεπτικό και φτάνουν στο έντερό μας αδιάσπαστα, έχοντας ως στόχο την εκλεκτική ανάπτυξη αλλά και την αύξηση της δραστικότητας ενός ή περιορισμένου αριθμού μικροβίων στο παχύ έντερο, με απώτερο σκοπό τη βελτίωση της υγείας. Κυριότερα πρεβιοτικά είναι η ινουλίνη, οι γαλακτο-ολιγοσακχαρίτες (GΟS) και οι φρουκτο-ολιγοσακχαρίτες (FOS). Αποτελούν στοιχεία κυρίως φρούτων και λαχανικών. Τα περισσότερα πρεβιοτικά είναι υδατάνθρακες, αλλά ο ορισμός δεν αποκλείει τη χρήση άλλων συστατικών ως πρεβιοτικών. Τα πρεβιοτικά στοχεύουν να δράσουν συγκεκριμένα στη χλωρίδα του παχέος εντέρου.
Οι θετικές επιδράσεις των πρεβιοτικών για την υγεία φαίνεται να είναι οι εξής:
* Ανακούφιση από τη δυσκοιλιότητα, μείωση του εντερικού pH.
* Αποκατάσταση της βακτηριακής ισορροπίας του εντέρου.
* Επίδραση στα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα.
* Επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα.
* Βελτίωση της εντερικής χλωρίδας των νεογέννητων.
Τα περισσότερα από τα πρεβιοτικά του εμπορίου είναι ολιγοσακχαρίτες και διαιτητικές ίνες. Επιλεγμένοι μη αφομοιώσιμοι ολιγοσακχαρίτες θα αυξήσουν τη ζύμωση των υδατανθράκων και έτσι θα αποδειχθούν αποτελεσματικοί για τους περισσότερους από τους προαναφερθέντες ισχυρισμούς. Παρά ταύτα, θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας ότι δεν έχουν όλοι οι ολιγοσακχαρίτες ευεργετική επίδραση. Για να έχει αποτέλεσμα ένας ολιγοσακχαρίτης ή μείγμα ολιγοσακχαριτών, θα πρέπει να έχει προηγουμένως δοκιμαστεί εκτεταμένα σε ζώα και ανθρώπους. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι από τη στιγμή που οι ολιγοσακχαρίτες του εμπορίου αυξάνουν τη ζύμωση των υδατανθράκων, αυξάνουν επίσης τον σχηματισμό αερίων. Οι παρενέργειες εξαρτώνται από το είδος του ολιγοσακχαρίτη και την ανεκτικότητα του καταναλωτή.
Πέρα από τα προβιοτικά, λοιπόν, στην αγορά κυκλοφορούν σήμερα και προϊόντα που περιέχουν τα λεγόμενα πρεβιοτικά. Τα πρεβιοτικά προϊόντα έχουν αντίστοιχες δράσεις με τα προβιοτικά, ωστόσο όχι στον ίδιο βαθμό και με την ίδια αμεσότητα. Και αυτό καθώς τα πρεβιοτικά δρουν έμμεσα, ενισχύοντας ουσιαστικά τη συγκέντρωση των προβιοτικών. Τα πλέον γνωστά πρεβιοτικά γαλακτοκομικά προϊόντα είναι γιαούρτια και ρευστά όξινα γάλατα.
Ποια από τα δύο να επιλέξουμε
Υστερα από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω γεννάται εύλογα το ερώτημα «τελικά ποια είναι καλύτερα, τα πρεβιοτικά ή τα προβιοτικά;». Η απάντηση είναι ότι και τα δύο έχουν σημαντική επίδραση στην καλή λειτουργία του γαστρεντερικού, του ανοσοποιητικού και την εν γένει καλή υγεία του οργανισμού. Ωστόσο, τα προβιοτικά προϊόντα δρουν πιο άμεσα, παρέχοντας τα συστατικά εκείνα που προστατεύουν, ενώ τα πρεβιοτικά δρουν λίγο πιο έμμεσα, ενισχύοντας τα ήδη υπάρχοντα προστατευτικά συστατικά. Με δεδομένο όμως το γεγονός ότι σήμερα ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει επιβάλει λανθασμένα διατροφικά πρότυπα, γνωρίζουμε ότι ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων σήμερα έχει διαταραγμένη εντερική χλωρίδα. Κατά συνέπεια, δεν είναι εύκολο να ενισχύσεις μια «ελαττωματική εντερική χλωρίδα» με πρεβιοτικά, αν πρώτα δεν την αποκαταστήσεις με προβιοτικά συστατικά.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. Χάρη Γεωργακάκη, κλινικό διαιτολόγο – διατροφολόγο, MSc στην κλινική διατροφή, αντιπρόεδρο του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιαγγειακής Υγείας και Διατροφής.
