Το 1/3 ανδρών και γυναικών στον δυτικό κόσμο αναφέρεται ως υπέρβαρο. Η σκέψη επίσης ότι κάποιος είναι υπέρβαρος είναι περισσότερο κοινή στις γυναίκες με κανονικό βάρος παρά στους άνδρες. Δίαιτα δεν κάνουν μόνο αυτοί που έχουν πολλά παραπάνω κιλά από όσα πρέπει. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η δίαιτα είναι εξαιρετικά κοινή σε ανθρώπους που ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες κιλών και προσπαθούν να χάσουν βάρος.

Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι, ιδιαίτερα γυναίκες, λανθασμένα θεωρούν τους εαυτούς τους υπέρβαρους και τουλάχιστον μία στις δύο γυναίκες που δεν είναι υπέρβαρη έχει δοκιμάσει δίαιτα. Η συνήθεια του να κάνεις δίαιτα ενισχύεται από διάφορους παράγοντες όπως από την αποστροφή των επιπλέον κιλών. Τι γίνεται όμως; Ολες αυτές οι δίαιτες που γίνονται τελικά πετυχαίνουν; Ακόμα και οι επαγγελματίες που προσφέρουν διαιτολόγια πιστεύουν ότι η επιτυχημένη δίαιτα είναι δυνατή – ότι ο καθένας αν προσπαθήσει αρκετά σκληρά μπορεί να τα καταφέρει.

Στην πραγματικότητα όμως δεν υπάρχει απόδειξη για αυτή την υπόθεση. Ακόμα και τα πιο καλά σχεδιασμένα διαιτολόγια να ακολουθήσει κάποιος μπορεί να επιτευχθεί σημαντική απώλεια βάρους, αλλά η αναλογία των ανθρώπων που διατηρούν αυτή την απώλεια για πάνω από 5 έτη είναι σε μονοψήφιο ποσοστό. Λέγεται πως 1 στους 20 φτάνει το βάρος-στόχο. Επίσης, δεν υπάρχει πληροφορία που να δείχνει πόσοι από αυτούς που τα κατάφεραν ξαναγράφονται σε άλλα προγράμματα μετά. Οπως, και ότι οι μισοί από αυτούς που έχασαν βάρος, κάποια στιγμή το ξαναπαίρνουν.

Η δύναμη της θέλησης

Οι άνθρωποι θεωρούν ότι το αν θα χάσουν βάρος ή όχι σχετίζεται και με την αντίληψη που έχει να κάνει με τη δύναμη της θέλησης. Με άλλα λόγια, πιστεύουν ότι όσοι έχουν τη δύναμη της θέλησης θα κάνουν δίαιτα και αυτή θα έχει το αναμενόμενο αποτέλεσμα, ενώ οι άλλοι που δεν την έχουν πιθανόν δεν θα τα καταφέρουν.

Η μία δίαιτα μετά την άλλη

Επιπλέον υπάρχουν αυξανόμενα στοιχεία που δείχνουν ότι οι επαναλαμβανόμενοι κύκλοι δίαιτας μπορούν να κάνουν τα πράγματα χειρότερα, με την έννοια ότι οι άνθρωποι πρέπει να τρώνε λιγότερο και για περισσότερο καιρό και να χάσουν το ίδιο βάρος. Αυτό είναι κάτι που κουράζει, αλλά επηρεάζει αρνητικά και τον μεταβολισμό.

Είναι γνωστό για παράδειγμα από μελέτες σε αθλητές που βρίσκονται σε ένα εύρος βάρους από τη μια σεζόν στην άλλη, παραπονιούνται πως γίνεται πιο δύσκολο να χάσουν το ίδιο βάρος από τη μια σεζόν στην άλλη.

Το σύνδρομο της δίαιτας

Είναι ένα σύστημα αξιών, ιδεών, πεποιθήσεων και συμπεριφορών οι οποίες είναι κοινές σε άτομα που ακολουθούν δίαιτες απώλειας βάρους. Αυτές οι ιδέες μπορεί να επηρεάζουν τη συμπεριφορά των ατόμων οδηγώντας τους σε περιορισμούς, αδηφαγική διαταραχή, ζύγισμα, αποφυγή γευμάτων κ.ά. Οι πεποιθήσεις του συνδρόμου δίαιτας δημιουργούνται συχνά από λανθασμένες πληροφορίες σχετικά με την τροφή, τις θερμίδες, την αύξηση και μείωση του βάρους, την αποτελεσματικότητα των διαιτών γενικότερα και συγκεκριμένων διαιτών ιδιαίτερα, οι οποίες προέρχονται από διάφορες πηγές όπως φίλοι, μέλη της οικογένειας κ.λπ.

Συναισθηματικές συνέπειες της δίαιτας: Τι δείχνουν οι έρευνες

Ο Αncel keys (αμερικανός επιστήμονας που μελέτησε την επίδραση της δίαιτας στην υγεία) πραγματοποίησε μια σειρά από πειράματα σε νεαρούς υγιείς άνδρες που δεν είχαν ξανακάνει δίαιτα, χωρίς ιστορικό προβλημάτων βάρους. Οι συμμετέχοντες λοιπόν έτρωγαν κανονικά κατά τη διάρκεια των πρώτων 3 μηνών του πειράματος, ενώ οι διατροφικές τους συνήθειες και προσωπικότητες μελετούνταν. Μετά υποβλήθηκαν σε αυστηρές δίαιτες, οπού η πρόσληψη τροφής περιοριζόταν στο μισό για περίοδο 3 μηνών. Και στη συνέχεια, έμπαιναν μέσα σε μια 3μηνη περίοδο όπου έτρωγαν φυσιολογικές ποσότητες φαγητού.

Φάνηκε ότι οι επιδράσεις της δίαιτας ήταν αδιαμφισβήτητες. Το φαγητό έγινε το κύριο θέμα συζήτησης. Ανδρες που η μαγειρική και το φαγητό τους ήταν αδιάφορα πριν, ενθουσιάστηκαν από τη μαγειρική και τα μενού. Πολλοί από τους συμμετέχοντες βρήκαν αδύνατον να μείνουν στη δίαιτα, έτρωγαν κρυφά με παρόρμηση και αισθάνονταν άσχημα μετά. Ψυχολογικά έγιναν πιο αγχώδεις και με τάσεις μελαγχολίας. Είχαν δυσκολίες συγκέντρωσης.

Οι άνθρωποι σε δίαιτα στις μετρήσεις συναισθηματικής ταραχής έχουν υψηλότερα σκορ στο στρες από αυτούς που δεν είναι σε δίαιτα και είναι πιο πιθανό να δείξουν διαταραγμένη πνευματική απόδοση.

Η δίαιτα επίσης αλλάζει τον τρόπο που αισθανόμαστε για το σώμα μας. Στο πείραμα παρατηρήθηκε ότι άνδρες που πριν δεν ενδιαφέρονταν για την εμφάνισή τους και το βάρος τους, άρχισαν να αισθάνονται αλλαγές στον τρόπο που αντιλαμβάνονταν το σώμα τους.

Παραδόξως αρκετοί από αυτούς παραπονούνταν ότι αισθάνονταν υπέρβαροι παρότι είχαν χάσει βάρος και άρχισαν να ασκούν κριτική για το σχήμα και το μέγεθος του σώματός τους. Συνέχιζαν να είναι προκατειλημμένοι για το φαγητό και μερικοί ανέφεραν ότι η λαχτάρα τους για το φαγητό ήταν ακόμα εντονότερη από πριν. Αυτοί που κάνουν δίαιτα είναι πιο πιθανόν να στραφούν στο φαγητό όταν είναι συναισθηματικά καταβεβλημένοι ή μελαγχολικοί από αυτούς που δεν είναι σε δίαιτα.

Σε μια άλλη μελέτη γυναίκες εθελόντριες χωρίστηκαν σε 3 ομάδες: Η 1η ομάδα ακολούθησε αυστηρή δίαιτα, η 2η ομάδα ακολούθησε ένα έντονο πρόγραμμα άσκησης και η 3η ομάδα ούτε δίαιτα ούτε άσκηση. Μετά από 5 εβδομάδες οι γυναίκες πήραν μέρος σε ένα πείραμα που υπολόγιζε την πρόσληψη τροφής υπό την παρακολούθηση μιας στρεσογόνου ταινίας. Μπολ με γλυκά και ξηρούς καρπούς τοποθετήθηκαν δίπλα τους και τους είπαν να τρώνε όσο ήθελαν. Οι γυναίκες που είχαν ακολουθήσει το πρόγραμμα δίαιτας έφαγαν πολύ περισσότερο από τις υπόλοιπες.

Από τι εξαρτάται

Η συμμόρφωση σε μια δίαιτα θα επηρεαστεί πάντα μέσα από την ίδια τη διαδικασία, για παράδειγμα αν είναι απλή ή σύνθετη, τον βαθμό της αλλαγής στη συμπεριφορά που απαιτείται και κατά πόσο αυτή ταιριάζει με την προσωπικότητα και τον τρόπο ζωής του ατόμου. Θα επηρεαστεί επίσης και από το αν το άτομο το επιθυμεί πραγματικά. Η επιθυμία για απώλεια βάρους δεν είναι ίδια για όλους. Δεν έχουμε όλοι την ίδια ετοιμότητα ούτε ικανότητα. Κάποιος μπορεί να χρειάζεται εκπαίδευση πριν την απώλεια βάρους, με τον ίδιο τρόπο που κάποιος θα εκπαιδευόταν για άλλα πράγματα, όπως το να σκαρφαλώσει σε ένα βουνό ή να μελετήσει για ένα διαγώνισμα.

Ρεαλιστικές προσδοκίες

Το ιδανικό βάρος καθορίζεται από το ΔΜΣ. Το βάρος μας επηρεάζεται από τα γονίδια, τη διατροφή, την άσκηση, τον τρόπο ζωής, την ηλικία. Δεν είναι ρεαλιστικό να στοχεύουμε να διατηρήσουμε το βάρος της εφηβείας στα 40, κάτι τέτοιο θα ήταν δύσκολο και στενάχωρο διότι θα μπαίναμε σε μια συνεχή προσπάθεια να είμαστε σε κάποια κιλά εκτός του προκαθορισμένου.

Εθισμός στη δίαιτα

Υπάρχουν άνθρωποι που σχεδόν σε όλη τους τη ζωή κάνουν δίαιτα. Για τους περισσότερους από αυτούς, αυτός είναι ο μόνος τρόπος που γνωρίζουν προκειμένου να ελέγχουν την πρόσληψη τροφής. Αυτά τα άτομα χαρακτηρίζονται «εθισμένα στη δίαιτα». Το απότομο σταμάτημα της δίαιτας και ο περιορισμός της τροφής μπορεί να οδηγήσει σε απότομη αύξηση βάρους εάν δεν τους δοθούν οι απαραίτητες οδηγίες για να τους βοηθήσουν μετά από μια μεταβατική περίοδο. Εγκυρα επιστημονικά περιοδικά προτείνουν ότι οι χρόνια διαιτώμενοι θα πρέπει να ξεπεράσουν τη δίαιτα και να υιοθετήσουν μια υγιεινή διατροφή, καθώς εάν μάθεις να τρως φυσιολογικά και πάλι θα τα καταφέρεις να χάσεις βάρος.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κυρία Κλεοπάτρα Αρέστη, κλινική διαιτολόγο-διατροφολόγο, MSc Διατροφή και Ασκηση, Xαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Master Practitioner on Eating Disorders & Obesity.