Πώς θα ταξιδεύουμε το καλοκαίρι – Διχασμός για το πιστοποιητικό εμβολιασμού

Αθλος ακατόρθωτος θεωρείτο στην αρχή της πανδημίας η παρασκευή εμβολίου κατά ενός νέου, και μάλιστα τόσο επιθετικού, ιού σε διάστημα λίγων μηνών. Κι όμως, ένα χρόνο μετά το θαυματουργό φιαλίδιο όχι μόνο βρίσκεται στα χέρια των επιστημόνων, αλλά το περιεχόμενό του έχει αρχίσει να ρέει στον οργανισμό εκατομμυρίων ανθρώπων δίνοντας τους ισχυρό όπλο κατά του κοροναϊού και ελπίδα για επιστροφή σε μια κανονική ζωή.

Η πορεία προς την έξοδο αυτού του τόσο σκοτεινού, γεμάτο τάφους, τούνελ έχει αρχίσει μέσω των εμβολιαστικών προγραμμάτων που υλοποιούνται -αν και με πολύ αργούς ρυθμούς- στην πλειονότητα των χωρών.

Με την Κομισιόν να εκτιμά ότι η επονομαζόμενη «ανοσία της αγέλης» θα έχει επιτευχθεί σε σημαντικό βαθμό μέχρι το τέλος του καλοκαιριού -μια πρόβλεψη βέβαια που η ασφάλειά της εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων η επάρκεια των εμβολίων- η συζήτηση στρέφεται στον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να επανεκιννήσουν, έστω και σταδιακά, κρίσιμες για την οικονομία δραστηριότητες.

Μία από αυτές είναι τα ταξίδια. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιθυμεί διακαώς την επανεκκίνηση των ταξιδιών εντός της ΕΕ και σχεδιάζει ένα «Ψηφιακό Πράσινο Πιστοποιητικό», το οποίο θα αποδεικνύει ότι κάποιος έχει κάνει το εμβόλιο για τον κοροναϊό. Μια ιδέα που έχει υποστηρικτές, αλλά προκαλεί αντιδράσεις, με τα εμπόδια που ίσως χρειαστεί να ξεπεράσει -προκειμένου να υλοποιηθεί- να είναι πολλά.

Στις 17 Μαρτίου η πρόταση για ψηφιακό πιστοποιητικό

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έστειλε στους ευρωπαίους ηγέτες επιστολή με την οποία τους ενημερώνει ότι η σχετική νομοθετική πρόταση της Κομισιόν για το πιστοποιητικό εμβολιασμού αναμένεται στις 17 Μαρτίου.

«Το ψηφιακό πράσινο πιστοποιητικό θα είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να διευκολύνει την ελεύθερη μετακίνηση και για να διασφαλίσει ότι, ενώ συγκεκριμένοι περιορισμοί παραμένουν σε ισχύ, αυτοί θα χρησιμοποιούνται μόνο όπου είναι δικαιολογημένο και στην απαραίτητη έκταση» αναφέρει στην επιστολή της η πρόεδρος της Κομισιόν.

Όμως, για να φτάσουμε στο σημείο αυτό η Επιτροπή θα πρέπει να ξεπεράσει τις δικαιολογημένες αμφιβολίες των κυβερνήσεων της ΕΕ, τις πολύ διαφορετικές στρατηγικές εμβολιασμού, τις τεχνικές επιπλοκές, τις ανησυχίες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και τα ηθικά διλήμματα, επισημαίνει το Politico σε εκτενές δημοσίευμά του.

Ποιο είναι το σχέδιο

Η νομοθετική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναμένεται να παρουσιαστεί στις 17 Μαρτίου, αλλά περισσότερες λεπτομέρειες δεν έχουν ακόμη γίνει γνωστές.

Η Επιτροπή εξέτασε τις πρώτες σκέψεις των χωρών της ΕΕ την Τετάρτη, σε μια συζήτηση που πολλοί διπλωμάτες χαρακτήρισαν ως ακατάστατοι. «Υπάρχει μια βαθιά έλλειψη σαφήνειας ως προς το τι είναι πραγματικά το πιστοποιητικό αυτό», δήλωσε ένας εξ αυτών.

Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι η ΕΕ θέλει το «πράσινο πιστοποιητικό» να μην περιλαμβάνει μόνο αποδεικτικά στοιχεία εμβολιασμού αλλά και πληροφορίες σχετικά με την ανάρρωση των πολιτών από τον ιό.

Οι υποστηρικτές

Το σχέδιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις χώρες της νότιας Ευρώπης που εξαρτώνται από τον τουρισμό, όπως η Ισπανία, η Κύπρος, η Ελλάδα και η Μάλτα, επισημαίνει το Politico, σημειώνοντας ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης ήταν ο πρώτος που έθεσε αυτό το ζήτημα.

Πάντως, οι χώρες δεν έχουν διάθεση να περιμένουν, παρατηρεί το Polito. Η Κύπρος ανακοίνωσε ότι θα υποδέχεται τους εμβολιασμένους Βρετανούς τουρίστες από τον Μάιο. Η Ελλάδα κάνει ανάλογες κινήσεις- ενώ υπάρχει σχετική συμφωνία με τουρίστες από το Ισραήλ- ενώ «πράσινο διάδρομο» αναζητά και η Ισπανία.

Η Αυστρία είναι επίσης ανάμεσα στις χώρες που έχουν ταχθεί υπέρ. Ο καγκελάριος Σεμπάστιαν Κουρτς πίεσε για ένα ψηφιακό πράσινο πιστοποιητικό στην τηλεδιάσκεψη των ηγετών την προηγούμενη εβδομάδα.

Η Δανία και η Σουηδία έχουν ανακοινώσει σχέδιο για την ανάπτυξη ενός πιστοποιητικού για την επανεκκίνηση των ταξιδιών. Η Εσθονία εργάζεται σε ένα πιλοτικό πρότζεκτ για παγκόσμια πιστοποιητικά εμβολιασμού, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Ποιοι διαφωνούν

Οι ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν ότι πρέπει να συνεχιστεί η δουλειά για «κοινή προσέγγιση για τα πιστοποιητικά εμβολιασμού», αλλά αυτή η χλιαρή στήριξη αφήνει μεγάλο περιθώριο ελιγμών, επισημαίνει το Politico.

«Δεν θα αποδεχθώ ένα σύστημα που θέτει ένα πιστοποιητικό ως όρο για την πρόσβαση στη μία ή την άλλη χώρα» δήλωσε ο γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, την Πέμπτη. Η ΕΕ πρέπει να αποφύγει ένα σενάριο στο οποίο η κάθε χώρα αναπτύσσει το δικό της σύστημα, σημείωσε, αλλά «ένα τέτοιο έγγραφο δεν πρέπει να δίνει συγκεκριμένα δικαιώματα σε ανθρώπους που έχουν εμβολιαστεί», πρόσθεσε.

Η υπουργός Εξωτερικών του Βελγίου, Σοφί Βιλμές, εξέφρασε παρόμοια άποψη, τονίζοντας ότι η αρχή της μη διάκρισης είναι «πιο θεμελιώδης από ποτέ».

Επίσης, η Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε την προηγούμενη εβδομάδα ότι ένα πιστοποιητικό εμβολιασμού δεν μπορεί να είναι η «μόνη» λύση για να επιτραπούν τα ταξίδια καθώς, για παράδειγμα, ακόμη δεν υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο για τους ανήλικους. «Δεν θα επιτρέπεται μόνο σε εκείνους που έχουν ένα πιστοποιητικό εμβολιασμού να ταξιδέψουν» τόνισε η Μέρκελ και πρόσθεσε ότι ένα αρνητικό στον κορωνοϊό PCR τεστ θα συνεχίσει να είναι μια εναλλακτική λύση.

Αν και κανείς δεν αντιτίθεται στην ιδέα στη θεωρία, υπάρχουν πρακτικές και ηθικές ανησυχίες, επεσήμανε από την άλλη ο Ολλανδός πρωθυπουργός, Μαρκ Ρούτε. «Η βασική ερώτηση» είναι το αν οι εμβολιασμένοι ταξιδιώτες θα μπορούσαν να μεταδώσουν την ασθένεια. «Οι αρχικές αναφορές δεν είναι δυσμενείς, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι οριστικές» πρόσθεσε.

Θα είναι έτοιμο το καλοκαίρι;

Οι ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν σε ένα «ενιαίο» και «διαλειτουργικό» πιστοποιητικό εμβολιασμού για ιατρικούς λόγους, τον Ιανουάριο. Η εισερχόμενη πρόταση για τη χρήση του για τα ταξίδια είναι κάτι επιπλέον.

Αλλά, αν η ΕΕ θέλει να είναι έτοιμο ένα πιστοποιητικό εμβολιασμού έως το καλοκαίρι, θα πρέπει να στρωθεί στη δουλειά, επισημαίνει το Politico. Οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να εφαρμόσουν το ενιαίο πιστοποιητικό στα συστήματα για την υγεία και τα σύνορα, ενώ η Κομισιόν θα πρέπει να δημιουργήσει μια πύλη για να συνδέσει τα εθνικά συστήματα. Κάτι που η Φον ντερ Λάιεν προειδοποίησε ότι θα απαιτήσει τουλάχιστον τρεις μήνες.

Αν η προηγούμενη εμπειρία αποτελεί ένδειξη, θα είναι δύσκολη αποστολή η δημιουργία μιας τέτοιας πύλης που θα επιτρέπει σε διαφορετικά εθνικά συστήματα για τον εμβολιασμό να ανταλλάσσουν πληροφορίες. Όταν χώρες της ΕΕ ανέπτυξαν ξεχωριστές εφαρμογές ιχνηλάτησης μολύνσεων κοροναϊού πέρυσι, κάποια κράτη επέλεξαν πολύ διαφορετικές τεχνολογικές λύσεις, κάτι που έκανε την ανταλλαγή δεδομένων δύσκολη, αν όχι αδύνατη.

«Ένα ευρωπαϊκό σύστημα μπορεί να λειτουργήσει μόνο αν τα αντίστοιχα εθνικά συστήματα είναι έτοιμα εγκαίρως» σημείωσε η Φον ντερ λάιεν στην επιστολή της, ζητώντας να εφαρμοστούν γρήγορα προηγούμενες αποφάσεις και να υιοθετηθεί γρήγορα η επικείμενη πρόταση.

Τα προσωπικά δεδομένα

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν διαμήνυσε πως το πράσινο πιστοποιητικό θα σέβεται την προστασία δεδομένων και την ασφάλεια. Όμως, οι ευρωπαϊκές αρχές προστασίας δεδομένων δεν ενθουσιάζονται με την ιδέα.

Ειδικότερα, η βελγική ρυθμιστική αρχή επεσήμανε ότι είναι ασαφής η δηλωμένη πρόθεση για την αποθήκευση των στοιχείων των εμβολιασμένων πολιτών και οι λεπτομέρειες για το πώς αυτά θα μοιράζονται. Επίσης, ανησυχία προκαλεί ότι οι αρχές θα κρατούν τα στοιχεία αυτά για υπερβολικά πολύ καιρό.

Ο ευρωπαίος επόπτης Προστασίας Δεδομένων, Βόιτσεκ Βιεβιορόφσκι, αποκάλεσε ακραία την ιδέα για διαβατήριο ανοσίας, λέγοντας ότι «ακόμη και το όνομα με αηδιάζει λίγο».

Τι θα γίνει με τα διαφορετικά εμβόλια που δεν έχουν πάρει την έγκριση της ΕΕ;

Με όλο και περισσότερες χώρες να κατατάσσονται στην κοινή στρατηγική εμβολίων της ΕΕ, αυτό που προκαλεί πονοκέφαλο για την προγραμματισμένη διάθεση του πιστοποιητικού εμβολίου είναι:

Τι θα γίνει με τους Σλοβάκους ή τους Ούγγρους πολίτες που έχουν λάβει το ρωσικό εμβόλιο Sputnik ή την περίπτωση της Ουγγαρίας με το Κινεζικό εμβόλιο Sinovac;

Μπορούν να γίνουν δεκτοί αυτοί οι εμβολιασμοί για το πιστοποιητικό σε επίπεδο ΕΕ, παρόλο που τα εμβόλια δεν έχουν ακόμη εγκριθεί από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων;

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν φαίνεται να έχει ακόμη απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα, καθώς ένας εκπρόσωπος είπε ότι ήταν πολύ νωρίς για να απαντηθούν. Υπάρχουν όμως σαφείς αμφιβολίες ακόμη και στις χώρες που διαχειρίζονται τα εμβόλια αυτά.

Υπάρχουν ζητήματα δικαιοσύνης με τα διαβατήρια εμβολίων;

Σύμφωνα με το Politico, η τρέχουσα περιορισμένη προμήθεια εμβολίων – όχι μόνο σε ολόκληρη την Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως – είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προτρέπει να μην είναι ο εμβολιασμός προϋπόθεση για τα ταξίδια.

Η Κοινοβουλευτική Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης σχεδίασε επίσης μια (μη δεσμευτική) κόκκινη γραμμή γύρω από τα πιστοποιητικά εμβολίων τον Ιανουάριο, λέγοντας ότι είναι κατάλληλα μόνο για την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας και των ανεπιθύμητων ενεργειών.

Οι μη εμβολιασμένοι δεν θα αντιμετώπιζαν διακρίσεις, έσπευσε να πει ένας ανώτερος ερευνητής στο Κέντρο Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης εξηγώντας πως θα εξακολουθούν να μπορούν να ταξιδεύουν υπό περιορισμένες συνθήκες αλλά θα ήταν ευκολότερο για όσους έχουν ακολουθήσει το πλάνο που είναι στα σκαριά.

Θα λειτουργήσει πραγματικά για να μειώσει τους ρυθμούς μετάδοσης της νόσου;

Δεν ξέρουμε. Αυτός είναι ο άλλος λόγος που ο ΠΟΥ κρατά αποστάσεις από την συγκεκριμένη ιδέα.

Υπάρχουν ακόμη «κρίσιμα άγνωστα στοιχεία σχετικά με την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού στη μείωση της μετάδοσης» δήλωσε ο οργανισμός υγείας. Ενώ οι εμβολιασμοί αποτρέπουν σαφώς τα συμπτώματα, δεν υπάρχει ακόμη βεβαιότητα σχετικά με το εάν άτομα χωρίς συμπτώματα μπορούν να μεταδώσουν τον ιό.

Επίσης, δεν γνωρίζουμε πόσο καιρό πριν ταξιδέψουν πρέπει να έχουν εμβολιαστεί τα άτομα, ούτε εάν όσοι έχουν αναπτύξει αντισώματα μετά την ανάρρωση από την COVID-19 πρέπει να εξαιρούνται από τις απαιτήσεις.

Μπορούν τα εμβόλια να σώσουν το ευρωπαϊκό καλοκαίρι;

Με το ίδιο θέμα καταπιάνεται και το BBC, το οποίο διερωτάται αν θα καταφέρει η Ευρώπη να ζήσει ένα καλοκαίρι όπως τα παλιά ή θα είναι ο τουρισμός το μεγάλο θύμα που για άλλη μία χρονιά θα συμπαρασύρει τις οικονομίες.

Η διάσωση του καλοκαιριού, όπως επισημαίνει το βρετανικό δίκτυο, εξαρτάται πλέον από δύο πανευρωπαϊκά προβλήματα: Το ένα είναι να εμβολιαστούν αρκετοί και το δεύτερο να υπάρξει κάποια συμφωνία για το αν το δικαίωμα στο ταξίδι θα (πρέπει να) συνδέεται με την εμβολιαστική κατάσταση των πολιτών.

Ο Ιούνιος φαίνεται να είναι σημείο καμπής. Αν μέχρι τότε έχει εμβολιαστεί υψηλό ποσοστό πολιτών, η τουριστική σεζόν μπορεί να σωθεί· αν όχι, θα υποφέρει και πάλι. Παρά ταύτα, οι καθυστερήσεις στον εμβολιασμό, όπως και η βραδύτητα στην παράδοση των δόσεων που έχουν συμφωνήσει οι φαρμακευτικές εταιρείες, κρατούν τα ποσοστά σε χαμηλά επίπεδα, κάπου μεταξύ 5% και 10% για τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.

Με αυτούς τους ρυθμούς ο εμβολιασμός του 70% του γενικού πληθυσμού, που θα ήταν αρκετός για να μιλάμε για τείχος ανοσίας στην ΕΕ, δεν θα ολοκληρωθεί πριν από το 2022 – και αυτό στην καλύτερη περίπτωση. Κανένας δεν μπορεί και δεν θέλει να περιμένει τόσο πολύ, πόσο μάλλον οι επιχειρηματίες του τουρισμού και των συναφών κλάδων.

Ολα αυτά τα συνειδητοποιούν οι κορυφαίοι αξιωματούχοι της Επιτροπής αλλά και αυτοί των κρατών-μελών της Ενωσης. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η επικεφαλής της Κομισιόν, παραδέχθηκε εξάλλου ότι η Ένωση έχει μείνει πίσω σε εμβολιασμούς, ένα πρόγραμμα που έτρεξε και με δική της ευθύνη. Δεν θα ήθελε όμως να φορτωθεί  μία αποτυχία και για τα διαβατήρια εμβολιασμού, χωρίς να είναι όμως βέβαιο ότι θα την αποφύγει.

Το ζήτημα δεν είναι μόνο τεχνικό, είναι πολύ περισσότερο πολιτικό και ηθικό, με το BBC να επισημαίνει πως η Ευρώπη βρίσκεται ξανά μπροστά σε ένα δίλημμα από αυτά που κατά καιρούς αντιμετωπίζει και επιλύει όπως – όπως, μόλις την τελευταία στιγμή. Αυτή τη φορά το δίλημμα αγγίζει μία από τις θεμελιώδεις ιδρυτικές αρχές της  και η τελική απόφαση είναι ένας δυσεπίλυτος γρίφος.