Είναι μια ασθένεια που τη φοβόμαστε πολύ. Ο καρκίνος όμως σήμερα χάρη στην πολύτιμη γνώση που έχουμε και στις διαθέσιμες θεραπείες και μηχανήματα μπορεί και να προληφθεί και να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Πολύτιμη γνώση για όλα εκείνα που πρέπει και δεν πρέπει να κάνουμε μας δίνει η διακεκριμένη παθολόγος, καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ κ. Θεοδώρα Ψαλτοπούλου-Δημοπούλου.
Πού βρισκόμαστε σήμερα σε ό,τι αφορά τον καρκίνο;
«Στον δυτικό κόσμο, μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα (στεφανιαία νόσο και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο), ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου, ακόμη και τώρα στην πανδημία του κορωνοϊού. Στη χώρα μας έχουμε περίπου 120.000 θανάτους ετησίως, από τους οποίους το 20% περίπου οφείλεται σε κακοήθειες.
Πιο συχνή κακοήθεια σε σειρά εμφάνισης είναι ο καρκίνος του μαστού, μετά τον καρκίνο του δέρματος. Στη συνέχεια έχουμε τον καρκίνο του παχέος εντέρου, του προστάτη και του πνεύμονα. Το 10% περίπου των καρκίνων περιλαμβάνει τις αιματολογικές κακοήθειες».
Η εξατομίκευση είναι το μυστικό και στην περίπτωση του καρκίνου;
«Πράγματι, η εξατομικευμένη Ιατρική είναι σημαντική στην περίπτωση του καρκίνου. Το διαφορετικό γενετικό προφίλ μας, μας οδηγεί και σε διαφορετική αποτελεσματικότητα των διαθέσιμων φαρμάκων.
Αντίστοιχα, οι συστάσεις για την πρόληψη κάθε καρκίνου, ώστε να μειώσουμε τον κίνδυνο νόσησης, εξαρτώνται από τα χαρακτηριστικά και τις συνήθειές μας. Το ατομικό και το οικογενειακό ιστορικό μας, μας οδηγούν να ακολουθήσουμε κάποιες διαγνωστικές εξετάσεις πιο συχνά.
Για παράδειγμα, κάποια γυναίκα που έχει μητέρα και θεία που έχουν νοσήσει από καρκίνο του μαστού, πρέπει να αρχίσει μαστογραφία σε μικρότερη ηλικία από τον γενικό πληθυσμό».
Ο καρκίνος γίνεται σιγά-σιγά ένα χρόνιο νόσημα;
«Ναι, είναι πολύ θετική εξέλιξη: ο καρκίνος γίνεται σταδιακά χρόνιο νόσημα!
Αυτό οφείλεται κατ’ αρχάς στην εξέλιξη της χημειοθεραπείας, της ανοσοθεραπείας και των κλινικών πρωτοκόλλων που έχουμε διαθέσιμα που (μαζί με την ακτινοθεραπεία και τις χειρουργικές επεμβάσεις) μπορεί να είναι αποτελεσματικά για να μειώσουν τη νόσο, έστω και προσωρινά, σε κάθε στάδιο.
Επίσης, με τις προηγμένες διαγνωστικές μεθόδους που διαθέτουμε, μπορούμε να βρούμε ότι το άτομο πάσχει από καρκίνο σε πιο αρχικό στάδιο, αντί να περιμένουμε για την εμφάνιση συμπτωμάτων.
Και ισχύει ότι όσο πιο αρχικό στάδιο διάγνωσης τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα πλήρους εξάλειψής του».
Το βάρος δεν σχετίζεται μόνο με αισθητικά και καρδιαγγειακά προβλήματα, παίζει ρόλο και στον καρκίνο, ειδικά στις γυναίκες;
«Ναι, η παχυσαρκία σχετίζεται με την εμφάνιση καρκίνου στις γυναίκες μέσης και τρίτης ηλικίας. Τι είναι παχυσαρκία; Είναι περισσότερο λίπος στον οργανισμό. Γενικά μπορούμε να τη μετρήσουμε με έναν δείκτη, τον δείκτη μάζας σώματος (βάρος σε κιλά διαιρεμένο με το ύψος σε μέτρα στο τετράγωνο).
Αν αυτός είναι πάνω από 25, τότε είμαστε υπέρβαροι, αν είναι πάνω από 30, είμαστε παχύσαρκοι.
Εχει βρεθεί ότι το να είμαστε υπέρβαροι ή παχύσαρκοι κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής μας, αυξάνει τον κίνδυνο να αναπτύξουμε μετεμμηνοπαυσιακό καρκίνο του μαστού, καρκίνο του ενδομητρίου και της ωοθήκης, νεφρών, καρκίνο του παγκρέατος, του ήπατος και της χοληδόχου κύστης, όπως επίσης και καρκίνο στόματος, φάρυγγα, λάρυγγα, οισοφάγου και στομάχου.
Επομένως, η διατήρηση του σωματικού βάρους στα φυσιολογικά όρια αποτελεί μία ασπίδα και μειώνει την πιθανότητα ανάπτυξης των νεοπλασμάτων αυτών».
Η καλή φυσική κατάσταση συμβάλλει στην πρόληψή του;
«Βέβαια με την καλή φυσική κατάσταση εννοούμε κυρίως τη σωματική δραστηριότητα. Οι συστάσεις από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι για τους ενηλίκους πάνω από μισή ώρα ημερησίως μέτριας έντασης αερόβια και αναερόβια δραστηριότητα.
Είναι πολύ σημαντική η σωματική δραστηριότητα για την πρόληψη του καρκίνου.
Τι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα; Από το World Cancer Research Fund International, που έχουν αναλύσει όλες τις μέχρι τώρα διαθέσιμες μελέτες, γνωρίζουμε ότι όταν είμαστε σωματικά δραστήριοι και σε καλή φυσική κατάσταση μειώνουμε τον κίνδυνο εμφάνισης στο παχύ έντερο, μετεμμηνοπαυσιακού καρκίνου του μαστού και καρκίνου του ενδομητρίου.
Επιπρόσθετα, η έντονη σωματική δραστηριότητα, όπως για παράδειγμα τρέξιμο ή γρήγορο ποδήλατο, μειώνει σε σημαντικό βαθμό την εμφάνιση προεμμηνοπαυσιακού ή μετεμμηνοπαυσιακού καρκίνου του μαστού».
Η διατροφή κρατά ρόλο-κλειδί στην πρόληψη της εν λόγω νόσου;
«Η διατροφή μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη του καρκίνου. Γενικά έχει εκτιμηθεί ότι περίπου το 30% όλων των καρκίνων μπορεί να προληφθεί από τη διατροφή και γενικότερα τον τρόπο ζωής.
Ποια διατροφή είναι η κατάλληλη; Κατ’ αρχάς όσον αφορά τα διατροφικά πρότυπα, η μεσογειακή διατροφή έχει βρεθεί ότι μειώνει το ρίσκο ως προς την εμφάνιση καρκίνου. Αλλά και οι ομάδες τροφίμων έχουν σημασία.
Είναι θετικό να έχουμε στην καθημερινή μας διατροφή φρούτα, λαχανικά, όσπρια και δημητριακά ολικής άλεσης. Καλό είναι να μειώσουμε την κατανάλωση του κόκκινου και του επεξεργασμένου κρέατος, του αλκοόλ, του ζαχαρούχων ποτών και των τροφών από “fast foods” (ταχυφαγεία)».
Γάλα τελικά να πίνουμε μεγαλώνοντας ή να το αποφεύγουμε; Σχετίζεται με κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου;
«Οχι, το γάλα δεν σχετίζεται με τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Είναι απαραίτητο στη βρεφική, νηπιακή, παιδική και εφηβική ηλικία το γάλα. Αυτό που δεν θέλουμε να καταναλώνουμε σε αυξημένες ποσότητες είναι τα γαλακτοκομικά, που ειδικά το τυρί έχει αυξημένα κορεσμένα λιπαρά.
Και εδώ ισχύει το “παν μέτρον άριστον”».
Πολυάριθμες μελέτες εδώ και χρόνια συνηγορούν υπέρ της μέτριας κατανάλωσης αλκοόλ, επειδή προστατεύει την καρδιά και τα αγγεία. Στον αντίποδα όμως αυτών των ερευνών έρχονται άλλες, οι οποίες συνδέουν την κατανάλωση αλκοόλ με υψηλό κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού σε εμμηνοπαυσιακές γυναίκες, αλλά και άλλων μορφών.
Τι κάνουμε;
«Ναι, τα δεδομένα είναι όπως ακριβώς τα παρουσιάζετε, κυρία Βασιλοπούλου. Το αλκοόλ προσφέρει προστατευτική σχέση στην καρδιά και στα αγγεία σε μικρές ποσότητες.
Οι ποσότητες αυτές διαφέρουν ανάμεσα στα δύο φύλα: στους άνδρες παρέχουν προστασία στο καρδιαγγειακό σύστημα τα 2 ποτηράκια αλκοόλ και στις γυναίκες παρέχει προστασία το 1 ποτηράκι αλκοόλ περίπου ημερησίως.
Ομως η σχέση αλκοόλ με την εμφάνιση του καρκίνου είναι γραμμική (αν την αποτυπώσουμε σε ένα διάγραμμα) και αρχίζει από το 0. Αυτό σημαίνει ότι όσο αυξάνουμε την πρόσληψη αλκοόλ τόσο αυξάνεται και η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου.
Η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου στα όργανα του γαστρεντερικού σωλήνα (στόμα, φάρυγγας, οισοφάγος, στομάχι, παχύ έντερο, όπως και στο ήπαρ), καθώς και στον μαστό».
Η έλλειψη βιταμίνης D στο αίμα μπορεί να επηρεάσει και την εμφάνιση καρκίνου;
«Ενας μεγάλος αριθμός επιδημιολογικών δεδομένων δείχνει ότι υψηλότερα επίπεδα βιταμίνης D σχετίζονται με μικρότερη πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου. Σύμφωνα όμως με το World Cancer Research Fund του Αmerican Institute for Cancer Research, η σχέση αυτή δεν έχει αποδειχθεί ακόμη ότι είναι αιτιολογική.
Επίσης, και τα συμπληρώματα βιταμινών δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα να μειώνουν την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου».
Οι φλεγμονές τι ρόλο παίζουν;
«Οι φλεγμονές φαίνεται ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καρκίνου σε ορισμένα μέρη του σώματός μας. Περίπου το 15% των καρκίνων σχετίζεται με λοιμογόνους παράγοντες. Για παράδειγμα, υπάρχει ένα βακτήριο, το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (helicobacter pylori), το οποίο έχει ενοχοποιηθεί για την ανάπτυξη καρκίνου του στομάχου.
Επίσης, ιοί, όπως ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV, human papillomavirus), σχετίζεται άμεσα με την ανάπτυξη καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, ενώ οι ιοί, όπως ο ιός της Ηπατίτιδας Β και C, αποτελούν τη βασικότερη αιτία ανάπτυξης καρκίνου του ήπατος».
Το οικογενειακό μας ιστορικό πώς πρέπει να μας κινητοποιεί;
«Το οικογενειακό ιστορικό εμφάνισης καρκίνου πρέπει να μας κινητοποιεί, ειδικά αν υπάρχουν περισσότερα από ένα μέλη της οικογένειάς μας που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο, όσο πιο κοντά είναι με εμάς τα περιστατικά αυτά στο γενεαλογικό μας δέντρο και όσο μικρότερη ηλικία έχουν διαγνωστεί.
Αφού συζητήσουμε το οικογενειακό ιστορικό μας με τον παθολόγο/οικογενειακό γιατρό μας, πιθανόν θα μας συσταθεί να κάνουμε κάποιες διαγνωστικές εξετάσεις σε μικρότερη ηλικία ή περισσότερο συχνά, όπως για παράδειγμα στον καρκίνο του μαστού ή στον καρκίνο του παχέος εντέρου».
Η μοναξιά και η απομόνωση μπορεί να καθιστούν τον καρκίνο πιο πιθανό ή πιο επιθετικό; Τι δείχνουν οι έρευνες;
«Ψυχολογικοί παράγοντες, όπως η μοναξιά, η κατάθλιψη, η αίσθηση απομόνωσης ή το άγχος, δεν φαίνεται να επηρεάζουν την εμφάνιση καρκίνου ή να τον καθιστούν πιο επιθετικό.
Από την άλλη πλευρά, είναι πιθανό άτομα με ψυχολογικά προβλήματα να καταφεύγουν περισσότερο συχνά στο αλκοόλ ή στο κάπνισμα, ή να αμελούν τη διενέργεια προσυμπτωματικού ελέγχου, όπως μαστογραφίας στον καρκίνο του μαστού, και κολονοσκόπησης στον καρκίνο του παχέος εντέρου ή το τεστ Παπανικολάου στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας».
Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης έχει συνδεθεί με διάφορες μορφές καρκίνου, μεταξύ αυτών και του μαστού, να την αποφεύγουμε;
«Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης δίνεται με ιατρική συνταγογράφηση και αφορά τη θεραπευτική χρήση των ορμονών που φυσιολογικά παράγουν οι ωοθήκες (οιστρογόνα και προγεστερόνη) για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης.
Ταυτόχρονα συντελεί προστατευτικά στην εμφάνιση της οστεοπόρωσης. Από την άλλη πλευρά, ερωτήματα έχουν τεθεί αναφορικά με τη σχέση της με την εμφάνιση καρκίνου του μαστού, ειδικά για παλαιότερα χορηγούμενα σκευάσματα που περιείχαν αυξημένες ποσότητες οιστρογόνων.
Εφόσον δίνονται μετά από ιατρική σύσταση, είναι καλύτερα η κάθε γυναίκα να συζητεί το εξατομικευμένο ιατρικό, ατομικό και οικογενειακό της ιστορικό με τον γιατρό, ώστε να αποφασίσουν αν χρειάζεται θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, ποια και για πόσο χρονικό διάστημα».
Ποιοι είναι οι πιο επιβαρυντικοί καρκινογόνοι παράγοντες στους οποίους εκτίθενται οι άνθρωποι, π.χ. κάπνισμα, κατάχρηση οινοπνεύματος, παχυσαρκία, ρύπανση του περιβάλλοντος, ιογενείς λοιμώξεις κ.λπ.;
«Από όλους αυτούς τους παράγοντες, το κάπνισμα θεωρείται ο πιο σημαντικός.
Ομως στην ουσία, ο τρόπος ζωής μας θα πρέπει να περιλαμβάνει τόσο την αποχή από τις καπνισματικές συνήθειες όσο και την υγιεινή διατροφή, την αποφυγή παχυσαρκίας και υπερκατανάλωσης αλκοόλ, την πρόληψη και την έγκαιρη αντιμετώπιση των βακτηριακών και ιογενών λοιμώξεων που συνδέονται με την ογκογένεση, και την τακτική σωματική δραστηριότητα
Ταυτόχρονα, με τον ετήσιο ιατρικό έλεγχο (check-up), και τις εξετάσεις προσυμπτωματικής διάγνωσης (μαστογραφία, κολονοσκόπηση, τεστ Παπανικολάου), προσπαθούμε να θωρακίσουμε τον οργανισμό μας από την εμφάνιση οποιουδήποτε καρκίνου.
Η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι ένα δραματικό γεγονός που η πολιτεία και η κοινωνία οφείλουν να αγωνιστούν για την αποτελεσματική αντιμετώπισή της».
Η συμβουλή σας; Τι θα συμβουλεύατε τους υγιείς και τι τους ασθενείς;
«H συμβουλή μου για τους υγιείς και για τους επιβιώσαντες από καρκίνο (breast cancer survivors) είναι να ακολουθήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής, όπως αναφέρθηκε αναλυτικά στην προηγούμενη ερώτηση.
Οσον αφορά τους πάσχοντες από καρκίνο, είναι πολύ σημαντική η στενή συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό, για να περάσει αυτό το δύσκολο χρονικό διάστημα της χημειοθεραπείας, της ακτινοθεραπείας και του πιθανού χειρουργείου.
Με επιμονή, με υπομονή και προσήλωση στην τεκμηριωμένη ιατρική (evidence- based medicine) και στις συνεχείς εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα, στοχεύουμε στην αντιμετώπιση της νόσου και ταυτοχρόνως στην άμεση αντιμετώπιση πιθανών σπάνιων επιπλοκών που σχετίζονται με τις θεραπευτικές αυτές επιλογές».
