H ανακάλυψη νέων στελεχών του SARS-CoV-2 σε Βρετανία, Νότια Αφρική και Βραζιλία οδήγησε σε ένα τσουνάμι μελετών που προσπαθούν να διαπιστώσουν αν οι νέες ποικιλίες του ιού μεταδίδονται πιο εύκολα ή είναι πιο ανθεκτικές στα εγκεκριμένα εμβόλια.

Οι περισσότερες από τις μελέτες αυτές παρουσιάζονται ως προδημοσιεύσεις, κάτι που σημαίνει ότι δεν έχουν υποβληθεί σε ενδελεχή έλεγχο. Ήδη, όμως, τα ευρήματα εγείρουν ανησυχίες για κύματα επαναμολύνσεων και πτώση της αποτελεσματικότητας των εμβολίων, κάτι που θα σήμαινε ότι η λεγόμενη συλλογική ανοσία θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί.

«Κάποια από τα δεδομένα που είδα το τελευταίο 48ωρο πραγματικά με έχουν τρομάξει» δηλώνει στο Nature ο Ντάνιελ Άλτμαν, ανοσολόγος του Imperial College του Λονδίνου, τονίζοντας ωστόσο ότι διαθέσιμα δεδομένα δεν είναι επαρκή για να εξαχθεί ασφαλές συμπεράσματα.

Έρευνες που δημοσιεύτηκαν αυτή την εβδομάδα έδειξαν ότι τα αντισώματα ανθρώπων που έλαβαν το εμβόλιο ή ανάρρωσαν από Covid-19 είναι λιγότερο αποτελεσματικά στην εξουδετέρωση ορισμένων νέων στελεχών του ιού.

Αυτό πάντως δεν σημαίνει ότι τα εμβόλια δεν λειτουργούν -τουλάχιστον σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε ως τώρα.

Η νοτιοαφρικανική ποικιλία

Στη Νότιο Αφρική, μελέτη του Πανεπιστημίου του Ντέρμπαν απομόνωσε από ασθενείς το νέο στέλεχος 501Y.V2, το οποίο φέρει πολυάριθμες μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη-ακίδα που επιτρέπει στον ιό να εισβάλει στα ανθρώπινα κύτταρα. Στη συνέχεια πρόσθεσαν το μεταλλαγμένο στέλεχος σε δείγματα αίματος από έξι άτομα που είχαν αναρρώσει από το αρχικό πανδημικό στέλεχος, και διαπίστωσαν ότι τα αντισώματα που είχαν αναπτυχθεί δεν εξουδετέρωναν ικανοποιητικά το νέο στέλεχος.

«Είναι εξαιρετικά ανησυχητικό» σχολίασε ο Τούλιο ντε Ολιβέρα, επικεφαλής των πειραμάτων.

Μια δεύτερη μελέτη στο νοτιοαφρικανικό στέλεχος 501Y.V2 πρόσθεσε σε δείγμα αίματος από αναρρώσαντες έναν συνθετικό ιό που έφερε τη μεταλλαγμένη πρωτεΐνη-ακίδα του νέου στελέχους. Όπως διαπιστώθηκε ο συνθετικός ιός ήταν πλήρως ανθεκτικός στα εξουδετερωτικά αντισώματα των 21 από τους 44 αναρρώσαντες που εξετάστηκαν.

Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως το νοτιοαφρικανικό στέλεχος είναι απρόσβλητο, δεδομένου ότι ο εμβολιασμός ή η μόλυνση προκαλούν την παραγωγή μιας μεγάλης ποικιλίας αντισωμάτων, καθώς και κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος που επιτίθενται στον εισβολέα.

Ο ντε Ολιβέρα δηλώνει πάντως ανησυχεί, επισημαίνοντας πως έχουν πλέον επιβεβαιωθεί περιστατικά στα οποία ασθενείς που είχαν αναρρώσει από το αρχικό πανδημικό στέλεχος μολύνθηκαν εκ νέου από τη νέα παραλλαγή του ιού.

Πιο καθησυχαστικά ήταν ωστόσο τα ευρήματα μελέτης που έδειξε ότι η αποτελεσματικότητα των αντισωμάτων που δημιουργεί ο εμβολιασμός με τα εμβόλια της Moderna ή της Pfizer παρουσίαζε μικρή μόνο μείωση έναντι του νέου στελέχους 501Y.v2. Τα ευρήματα, όμως, θα πρέπει να επιβεβαιωθούν με μεγαλύτερες μελέτες.

Τις επόμενες εβδομάδες, εξάλλου, αναμένονται τα αποτελέσματα κλινικών δοκιμών της Johnson & Johnson και της Novivax για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων τους έναντι του νοτιοαφρικανικού στελέχους.

Στη Νότια Αφρική δοκιμάζονται αρκετά ακόμα εμβόλια, και οι κλινικές μελέτες θα δείξουν αν η αποτελεσματικότητα έναντι του 501Y.v2 είναι όντως μειωμένη.

Το μεταλλαγμένο στέλεχος της Βρετανίας

Νέα στοιχεία δημοσιεύονται στο μεταξύ για το βρετανικό στέλεχος B.1.1.7, το οποίο έχει ανιχνευτεί και στην Ελλάδα και σύμφωνα με προκαταρκτικά αποτελέσματα είναι 50 με 70 τοις εκατό πιο μεταδοτικό από το αρχικό πανδημικό στέλεχος.

Η εταιρεία BioNtech, από την οποία αναπτύχθηκε το εμβόλιο της Pfizer, πραγματοποίησε κι αυτή πειράματα με συνθετικούς ιούς και διαπίστωσε ότι το μεταλλαγμένο στέλεχος είναι ευαίσθητο στα αντισώματα εμβολιασμένων εθελοντών, το ίδιο ευαίσθητο με τον αρχικό SARS-CoV-2.

H ποικιλία της Βραζιλίας

Ένα ακόμα στέλεχος του κοροναϊού που ανιχνεύθηκε στη Βραζιλία και ονομάστηκε P1 αποτελεί μια ακόμα πηγή ανησυχίας, καθώς υπάρχουν ανεπιβεβαίωτες ενδείξεις ότι φούντωσε την επιδημία στην πόλη Μαναούς παρά το γεγονός ότι τα δύο τρίτα του πληθυσμού είχαν προσβληθεί από το αρχικό πανδημικό στέλεχος, και επομένως υπήρχε σημαντική συλλογική ανοσία. Μια εξήγηση είναι ότι η νέα ποικιλία είναι ανθεκτική στα αντισώματα της αρχικής λοίμωξης, μια άλλη, πιο καθησυχαστική ερμηνεία, είναι ότι τα αντισώματα του πληθυσμού είχαν απλά μειωθεί στην πάροδο του χρόνου.

Παρόλο που δεν υπάρχουν ακόμα ενδείξεις μειωμένης αποτελεσματικότητας των εμβολίων έναντι των νέων στελεχών, ειδικοί του ΠΟΥ συνεδρίασαν εκτάκτως για το θέμα των μεταλλάξεων στις 12 Ιανουαρίου και κατέστησαν σαφές ότι η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να επιταχύνει τις γενετικές αναλύσεις για εντοπισμό τυχόν νέων στελεχών.

Οι φαρμακοβιομηχανίες, από την πλευρά τους, διαβεβαιώνουν ότι θα μπορούσαν να τροποποιήσουν γρήγορα τα υφιστάμενα εμβόλια ώστε να καλύπτουν και νέα στελέχη, εφόσον αυτό χρειαστεί.