Τα θεωρούμε και κατά κάποιον τρόπο είναι οι ασθένειες της εποχής μας. Ολοένα και περισσότερο ακούμε για ανθρώπους που ανακαλύπτουν ότι υποφέρουν από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα. Πιθανώς κάποιο ή και περισσότερα από ένα τέτοια νοσήματα να απασχολούν και εμάς. Είναι όμως πράγματι έτσι; Γίνονται τα αυτοάνοσα πιο συχνά όσο περνάνε τα χρόνια; Αυτό που σίγουρα συμβαίνει είναι ότι οι ειδικοί τα μελετάνε περισσότερο, με αποτέλεσμα να τα γνωρίζουν και να τα αναγνωρίζουν καλύτερα, κάνοντας έτσι πιο έγκαιρες και έγκυρες διαγνώσεις. Παρ’ όλα αυτά, οι ειδικοί δεν γνωρίζουν τα πάντα γι’ αυτά τα συχνά νοσήματα, αφού αφορούν 5-8 στα 100 άτομα.

Τι είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα;

Τον όρο αυτοάνοσο νόσημα τον χρησιμοποιούν οι ειδικοί για να περιγράψουν μια ασθένεια ή μια κατάσταση η οποία προκύπτει όταν υγιής ιστός του σώματος δέχεται επίθεση – και τελικά καταστρέφεται – από το ανοσοποιητικό σύστημα του ίδιου του οργανισμού. Για παράδειγμα, μια τέτοια ασθένεια είναι ο διαβήτης τύπου 1, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα, που είναι ουσιαστικά η άμυνα του οργανισμού, μπερδεύει τα β-κύτταρα του παγκρέατος και τα περνάει για ξένους εισβολείς, με αποτέλεσμα να τους επιτίθεται και να τα καταστρέφει. Το αποτέλεσμα στην περίπτωση του διαβήτη τύπου 1 είναι ο οργανισμός να μην μπορεί να παράγει πια την απαραίτητη ινσουλίνη ώστε να ελέγξει το σάκχαρο του αίματος. Εκτός όμως από τον διαβήτη τύπου 1 υπάρχουν και πολλά άλλα αυτοάνοσα, περισσότερα από 80, όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, η λεύκη, ο λύκος, η θυρεοειδίτιδα Hashimoto και η ρευματοειδής αρθρίτιδα.

Ενα αυτοκαταστροφικό ανοσοποιητικό σύστημα

Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι, όπως γνωρίζουμε, η ασπίδα του οργανισμού απέναντι σε ό,τι μπορεί να τον βλάψει, όπως είναι οι τοξικές ουσίες, τα βακτήρια, οι ιοί κ.ά. Το ανοσοποιητικό παράγει αντισώματα τα οποία «στέλνει» να καταστρέψουν τους «εχθρούς» του οργανισμού. Παρ’ όλα αυτά, κάποιες φορές το ανοσοποιητικό δεν μπορεί να ξεχωρίσει τον υγιή – αθώο ιστό από τον επικίνδυνο «εχθρό», με αποτέλεσμα να επιτίθεται και να καταστρέφει τελικά τα υγιή και χρήσιμα κύτταρα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Οι αιτίες που οδηγούν το ανοσοποιητικό να γίνεται αυτοκαταστροφικό δεν είναι ξεκάθαρες, αλλά υπάρχουν ορισμένες θεωρίες που έχουν αναπτύξει οι επιστήμονες. Ετσι πιστεύουν ότι μπορεί να ευθύνονται βακτήρια ή ιοί, χημικοί παράγοντες, φάρμακα, περιβαλλοντικοί παράγοντες.

Ο ρόλος της κληρονομικότητας

Ερευνες έχουν δείξει ότι τα αυτοάνοσα τείνουν να απασχολούν τα μέλη της ίδιας οικογένειας και καθώς είναι επιβεβαιωμένο ότι δεν είναι μεταδοτικά γίνεται προφανές ότι η κληρονομικότητα παίζει σημαντικό ρόλο. Αλλωστε, έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχουν γονίδια που προδιαθέτουν την εκδήλωση των αυτοάνοσων νοσημάτων, τα οποία και συναντάμε συχνά στους ανθρώπους που τα παρουσιάζουν. Γι’ αυτό και βλέπουμε πολλά μέλη της ίδιας οικογένειας να υποφέρουν από αυτοάνοσα, τα οποία μάλιστα είναι συνηθισμένο να είναι διαφορετικά στον καθένα. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί κάποιος στην οικογένεια να έχει θυρεοειδίτιδα Hashimoto, άλλος διαβήτη τύπου 1, άλλος λεύκη και άλλος σκλήρυνση κατά πλάκας.

Τα αυτοάνοσα προτιμούν τις γυναίκες

Οι γυναίκες και μάλιστα οι νέες, αυτές που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία καθώς και όσες βρίσκονται σε περίοδο εγκυμοσύνης ή έχουν γεννήσει το προηγούμενο χρονικό διάστημα είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν κάποιο αυτοάνοσο νόσημα. Ο ακριβής λόγος δεν είναι ξεκαθαρισμένος, αλλά οι γυναικείες ορμόνες, ειδικά όταν υπάρχουν σε πληθώρα (εγκυμοσύνη, αναπαραγωγική ηλικία, λήψη αντισυλληπτικών κ.λπ.), σίγουρα παίζουν επιβαρυντικό ρόλο στην εκδήλωση των συγκεκριμένων νοσημάτων.

Ο ρόλος του στρες

Ολοι έχουμε ακούσει ότι τα αυτοάνοσα σχετίζονται με το στρες. Οι επιστήμονες θέλοντας να το διερευνήσουν έκαναν έρευνες σε ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα του θυρεοειδούς αδένα (π.χ. θυρεοειδίτιδα Hashimoto), καθώς και σε ασθενείς με σύνδρομο Sjögren ή σκληρόδερμα, οι οποίες και έδειξαν ότι πριν από την έναρξη της νόσου όλοι αυτοί οι άνθρωποι είχαν υποστεί έντονο συγκινησιακό κλονισμό, είτε εξαιτίας της απώλειας κάποιου δικού τους ανθρώπου είτε εξαιτίας κάποιου χωρισμού ή απόλυσης ή οικονομικής καταστροφής κ.λπ. Επιπρόσθετα, οι μελέτες κατέληξαν ότι οι άνθρωποι αυτοί τείνουν να μην μπορούν να διαχειριστούν σωστά το στρες σε σχέση με τα φυσιολογικά άτομα.

Προκύπτουν και χωρίς κανέναν προφανή λόγο

Παρ’ όλα αυτά, τα αυτοάνοσα μπορεί να εμφανιστούν χωρίς να συνυπάρχουν όλοι οι προδιαθεσικοί παράγοντες (π.χ. το στρες). Ετσι μπορεί να απασχολήσουν και βρέφη ή μικρά παιδιά, όπως για παράδειγμα ο διαβήτης τύπου 1, που μπορεί να απασχολήσει ακόμα και μωρά μόλις ενός μηνός.

Πόσο σοβαρά είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα;

Εκτός από την καταστροφή υγιούς ιστού, ένα αυτοάνοσο μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία ενός οργάνου ή να το οδηγήσει στο να μεγαλώσει σε μέγεθος. Τα όργανα τα οποία συχνότερα βρίσκονται στο «στόχαστρο» των αυτοάνοσων είναι το πάγκρεας, το δέρμα, οι φλέβες, ο συνδετικός ιστός, οι μύες, τα ερυθρά αιμοσφαίρια, ο θυρεοειδής και οι αρθρώσεις. Επίσης, δεν είναι σπάνιο να νοσούν περισσότερα από ένα όργανα αλλά και να συνυπάρχουν σε έναν άνθρωπο περισσότερα από ένα αυτοάνοσα νοσήματα ταυτόχρονα.

Τα πιο συχνά 

Ανάμεσα στις 80 αυτοάνοσες ασθένειες που υπάρχουν καταγεγραμμένες από τους επιστήμονες κάποιες είναι πιο συνηθισμένες και ως εκ τούτου πιο γνωστές. Αυτές είναι:

* Η νόσος του Αντισον. Το ανοσοποιητικό επιτίθεται στα επινεφρίδια και κατ’ επέκταση επηρεάζεται η παραγωγή των ορμονών στον οργανισμό.

* Η κοιλιοκάκη. Επηρεάζεται το λεπτό έντερο και προκαλείται δυσανεξία στη γλουτένη (πρωτεΐνη που βρίσκεται στα δημητριακά) και παράλληλα ο οργανισμός παρουσιάζει δυσκολία στο να απορροφήσει τα θρεπτικά συστατικά των τροφών.

* Η νόσος Graves, που είναι μια αυτοάνοση μορφή υπερθυρεοειδισμού.

* Η νόσος Hashimoto, που είναι ουσιαστικά το αντίθετο του υπερθυρεοειδισμού, όπου ο θυρεοειδής υπολειτουργεί.

* Η σκλήρυνση κατά πλάκας (πολλαπλή σκλήρυνση), που είναι μια φλεγμονώδης νόσος όπου καταστρέφεται η μυελίνη, της οποίας ο ρόλος είναι να προστατεύει τα νεύρα που μεταφέρουν μηνύματα από και προς τον εγκέφαλο.

* Η αντιδραστική αρθρίτιδα, στην οποία το ανοσοποιητικό παρασύρεται και πιστεύει ότι μια παλαιότερη φλεγμονή υπάρχει ακόμα σε ενεργή μορφή και επιτίθεται σε υγιή ιστό προκαλώντας τελικά φλεγμονή.

* Η ρευματοειδής αρθρίτιδα, στην οποία τα κύτταρα των αρθρώσεων βρίσκονται στο στόχαστρο του ανοσοποιητικού, με αποτέλεσμα οι αρθρώσεις και οι γύρω ιστοί να φλεγμαίνουν, να πονάνε και να παρουσιάζουν δυσκαμψία.

* Ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, όπου το ανοσοποιητικό στοχεύει στον υγιή ιστό προκαλώντας φλεγμονή του δέρματος, των αρθρώσεων και κάποιες φορές και εσωτερικών οργάνων.

* Ο διαβήτης τύπου 1, όπου καταστρέφονται τα β-κύτταρα του παγκρέατος, τα οποία είναι υπεύθυνα για την παραγωγή της ινσουλίνης που ρυθμίζει το σάκχαρο του αίματος. Αλλα γνωστά αυτοάνοσα είναι η λεύκη (όπου παρουσιάζονται λευκές κηλίδες στο δέρμα), η ψωρίαση (που εμφανίζεται με κόκκινες πλάκες στο δέρμα), το σύνδρομο Sjögren (όπου επηρεάζονται οι σιελογόνοι και οι δακρυϊκοί αδένες με αποτέλεσμα την ξηροφθαλμία και την ξηροστομία), η γυροειδής αλωπεκία ή τριχοφάγος (όπου εμφανίζονται κενά στο τριχωτό της κεφαλής), το σκληρόδερμα (που προσβάλλει τις αρθρώσεις αλλά και πολλά όργανα του σώματος), η νόσος του Crohn (μια φλεγμονώδης νόσος του εντέρου) κ.ά.

Τα συμπτώματα που τα χαρακτηρίζουν

Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για συμπτώματα που προκαλούν υποψία για την ύπαρξη κάποιου αυτοάνοσου νοσήματος, αφού καλύπτουν μια πολύ μεγάλη γκάμα. Υπάρχουν όμως κάποια γενικά συμπτώματα που είναι η κούραση, ο πυρετός, τα εξανθήματα, ο πόνος στις αρθρώσεις και μια γενική αίσθηση ότι κάποιος δεν είναι καλά. Επίσης, τα συμπτώματα αυτά τείνουν να είναι πολύ έντονα όταν η ασθένεια – που ουσιαστικά είναι χρόνια – είναι σε έξαρση και να πολύ ελαφρύτερα όταν η ασθένεια είναι σε ύφεση.

Πώς αντιμετωπίζονται;

Για τα αυτοάνοσα νοσήματα ουσιαστικά δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη θεραπεία. Υπάρχουν όμως πολλές θεραπευτικές μέθοδοι και κανόνες που μπορούν να βοηθήσουν στο να τα ελέγξουμε και να ζούμε καλύτερα με αυτά.

Οσον αφορά την αντιμετώπισή τους, οι ειδικοί τονίζουν:

* Να προσπαθήσουμε να διαχειριστούμε το στρες τροποποιώντας τη ζωή μας και ζητώντας και επαγγελματική βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.

* Να ακολουθούμε μια υγιεινή ζωή. Αυτό σημαίνει να μην καπνίζουμε, να τρώμε καλά ακολουθώντας τη μεσογειακή διατροφή και να προτιμάμε φρέσκα τρόφιμα (φρούτα, ελαιόλαδο, ψάρια, λαχανικά κ.ά.), να ασκούμαστε συστηματικά και να ξεκουραζόμαστε όσο περισσότερο μπορούμε.

* Να παίρνουμε τα φάρμακα που έχει βρεθεί ότι βοηθάνε στον έλεγχο των συμπτωμάτων των εν λόγω νοσημάτων σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού που μας παρακολουθεί.

* Να αποφεύγουμε όλα όσα γνωρίζουμε (π.χ. φάρμακα όπως τα αντισυλληπτικά ή το κάπνισμα) ότι προκαλούν έξαρση των συμπτωμάτων. Και όταν χρειάζεται, να κάνουμε φυσικοθεραπεία και άλλες πιο ειδικές θεραπευτικές παρεμβάσεις.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον δρα Αναστάσιο Σπαντιδέα, παθολόγο – κλινικό φαρμακολόγο.