Και τι δεν ακούμε και τι δεν διαβάζουμε κάθε μέρα για τον κορωνοϊό! Η ζωή μας δεν είναι πια όπως την ξέραμε. Και η αλήθεια είναι ότι όσο τα κρούσματα αυξάνονται τόσο η ανησυχία μας μεγαλώνει και οι απορίες μας αυξάνονται. Πότε προβλέπεται το πικ της επιδημίας; Πόσο συχνά συμβαίνει κάποιος να επαναμολυνθεί; Τι αλλαγές παρουσιάζει ο ιός από την άνοιξη μέχρι τώρα; Το επόμενο καλοκαίρι θα είμαστε πιο ξέγνοιαστοι; Πότε θα τον ξεχάσουμε; Στην προσπάθειά μας λοιπόν να ενημερωθούμε όσο καλύτερα γίνεται, απευθυνθήκαμε στον καθηγητή και πρύτανη του ΕΚΠΑ κ. Θάνο Δημόπουλο.

Κύριε Δημόπουλε, τι έχουμε μάθει μέχρι τώρα για την COVID-19;

«Από την αρχή της πανδημίας η παγκόσμια κοινότητα βρέθηκε αντιμέτωπη με μια νέα λοίμωξη, με νέα κλινικά ερωτήματα να αναδύονται συνεχώς. Ωστόσο, η επιστημονική γνώση εμπλουτίζεται με ταχύτατους ρυθμούς, παράλληλα με τη διεθνή κλινική εμπειρία. Είναι σαφές πλέον ότι το εύρος των συμπτωμάτων είναι πολύ εκτεταμένο, καθώς άτομα που έχουν μολυνθεί από τον ιό SARS-CoV-2 μπορεί να έχουν από εντελώς ασυμπτωματική νόσο ή ήπια συμπτώματα έως πολύ σοβαρή κλινική εικόνα και απειλητικές για τη ζωή επιπλοκές. Οι ηλικιωμένοι και άτομα με συννοσηρότητες εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο για σοβαρή νόσο. Η παρουσία πολλών ασυμπτωματικών φορέων που μπορούν όμως να μεταδώσουν τον ιό καθιστά ιδιαίτερα δυσχερή τον περιορισμό της εξάπλωσης της λοίμωξης COVID-19. Ο συνωστισμός και η μη τήρηση των κανόνων ατομικής υγιεινής ευνοούν τη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο, η οποία είναι πολύ ευκολότερη από την κοινή γρίπη. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί η πολυσυστηματική προσβολή σχεδόν όλων των συστημάτων του ανθρωπίνου σώματος. Οι βλάβες στα όργανα μπορεί να οφείλονται είτε στην άμεση προσβολή από τον ίδιο τον ιό είτε στην υπέρμετρη ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού έναντι στον ιό, καθώς και σε απώτερες επιπλοκές της λοίμωξης. Αναφορικά με την ανοσία, γνωρίζουμε ότι ο ανθρώπινος οργανισμός αναπτύσσει ειδικά αντισώματα έναντι του SARS-CoV-2, ωστόσο δεν είναι σαφής η χρονική διάρκεια και ο βαθμός προστασίας από την επαναλοίμωξη».

Διαπιστώνουμε αλλαγές ως προς τη συμπεριφορά του ιού σε σχέση με την άνοιξη;

«Μια από τις βασικές διαφορές της επιδημίας το φθινόπωρο σε σχέση με την άνοιξη είναι το επιδημιολογικό προφίλ των κρουσμάτων. Πλέον, το μεγαλύτερο μέρος αφορά νεότερες ηλικίες και μπορεί να αποδοθεί σε χαλάρωση των μέτρων σωματικής απομάκρυνσης κατά τους θερινούς μήνες. Επιπλέον, με δεδομένο ότι η χώρα μας δεν έχει προχωρήσει εκ νέου σε ένα γενικευμένο lockdown, είναι φυσικό ο καθημερινός αριθμός κρουσμάτων να κινείται σε πολύ υψηλότερα επίπεδα σε σύγκριση με την άνοιξη. Μπορεί η πλειονότητα των νέων να εμφανίζει ασυμπτωματική ή ολιγοσυμπτωματική νόσο, ωστόσο καταγράφονται και περιπτώσεις σοβαρών επιπλοκών σε νέους ασθενείς, το οποίο αποτελεί υπενθύμιση σε όλους ότι κανένας δεν είναι αλώβητος, ανεξαρτήτως ηλικίας».

Πότε προβλέπεται το πικ της επιδημίας;

«Δύο βασικοί παράγοντες θα καθορίσουν την πορεία της επιδημιολογικής καμπύλης. Αφενός είναι η συμμόρφωση των πολιτών στην τήρηση των μέτρων ατομικής υγιεινής, σωματικής απομάκρυνσης και των λοιπών μέτρων περιορισμού της εξάπλωσης της λοίμωξης COVID-19. Εφόσον τα μέτρα τηρηθούν και αποδειχθούν αποτελεσματικά, θα παρατηρηθεί επιπέδωση της επιδημιολογικής καμπύλης περίπου στα σημερινά επίπεδα. Αφετέρου η αποφυγή του συνωστισμού σε κλειστούς χώρους κατά τους χειμερινούς μήνες είναι δυσχερής ιδιαίτερα για τους ανθρώπους που ανήκουν σε μειονοτικές πληθυσμιακές ομάδες. Επιπλέον, οι κλιματικές συνθήκες (ψυχρό και ξηρό κλίμα) μπορεί να διευκολύνουν τη μετάδοση του SARS-CoV-2, ενώ παραμένει ερώτημα η συμπεριφορά του ιού σε συνδυασμό με την εποχική γρίπη. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε χώρες του νότιου ημισφαιρίου η εποχική γρίπη παρουσίασε ηπιότερη δραστηριότητα συγκριτικά με προηγούμενες χρονιές, το οποίο μπορεί να αποδοθεί στην τήρηση μέτρων πρόληψης μετάδοσης της COVID-19».

Πόσο θα καθυστερήσει το εμβόλιο;

«Κατά τη διαδικασία ανάπτυξης ενός νέου εμβολίου διασφαλίζεται πάντα η ασφάλεια παράλληλα με την αποτελεσματικότητα. Γι’ αυτόν τον λόγο και οι ρυθμιστικές αρχές απαιτούν την ύπαρξη ικανών αποδεικτικών στοιχείων προκειμένου να χορηγήσουν άδεια κυκλοφορίας σε ένα νέο εμβόλιο ή άλλον φαρμακευτικό παράγοντα. Είναι λοιπόν απαραίτητη η ολοκλήρωση των μελετών φάσης 3, στις οποίες χορηγούνται τα ερευνητικά εμβόλια σε αρκετά μεγάλο αριθμό εθελοντών, προκειμένου να καθοριστούν με αξιοπιστία η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια. Σύμφωνα με τις σχετικές ανακοινώσεις των χορηγών των εμβολίων, τα προκαταρκτικά αποτελέσματα από αυτές τις μελέτες αναμένονται εντός του Οκτωβρίου 2020, ενώ μέχρι τον Ιανουάριο του 2021 θα έχουμε σαφή συμπεράσματα για τα περισσότερα από τα 11 εμβόλια που βρίσκονται σήμερα υπό αξιολόγηση σε μελέτες φάσης 3. Θα ακολουθήσουν η αξιολόγηση των ευρημάτων από τις εγκριτικές αρχές και η μαζική παραγωγή για διάθεση στην αγορά. Είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν διαθέσιμα παραπάνω από ένα εμβόλια, το οποίο θα είναι απαραίτητο για την κάλυψη των παγκόσμιων αναγκών. Η διάθεση των εμβολίων θα γίνει σταδιακά εντός του 2021, ενώ προτεραιότητα θα δοθεί στις ομάδες του πληθυσμού με μεγαλύτερο κίνδυνο νόσησης και εμφάνισης σοβαρής συμπτωματολογίας, κατά αντιστοιχία με τον ετήσιο εμβολιασμό για την κοινή γρίπη».

Εκτός από το εμβόλιο, υπάρχουν και οι θεραπείες. Πόσο μπορούμε να στηριζόμαστε σε αυτές;

«Η θεραπευτική αντιμετώπιση των ασθενών με λοίμωξη COVID-19 είναι κατά κύριο λόγο υποστηρικτική. Ο αντι-ιικός παράγοντας ρεμδεσιβίρη χορηγείται σε νοσηλευόμενους ασθενείς με συμπτωματική νόσο COVID-19 υπό συγκεκριμένες ενδείξεις και μειώνει σε σημαντικό βαθμό τη διάρκεια των συμπτωμάτων. Επιπλέον, ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα έχουν ανακοινωθεί σχετικά με τη χορήγηση πλάσματος από αναρρώσαντες σε νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19. Μια σχετική κλινική μελέτη βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και στη χώρα μας υπό την αιγίδα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και της Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας».

Κύριε καθηγητά, πρέπει πλέον να μάθουμε σε έναν νέο τρόπο ζωής;

«Με βάση όλα τα ανωτέρω και την εμπειρία των τελευταίων μηνών, έχει καταστεί σαφές ότι θα πρέπει να υιοθετήσουμε για ένα ικανό χρονικό διάστημα μηνών έναν νέο τρόπο ζωής που να συνάδει με την απαρέγκλιτη τήρηση των μέτρων αποτροπής της μετάδοσης της λοίμωξης COVID-19. Η ουσιαστικότερη αντιμετώπιση είναι η πρόληψη, έτσι ώστε να παραμείνουμε όλοι ασφαλείς και να προφυλάξουμε τους εαυτούς μας, τους οικείους μας και τους συμπολίτες μας».

Πότε εκτιμάτε ότι θα ξεμπερδέψουμε εντελώς με αυτή την ιστορία;

«Υπολογίζεται ότι περίπου το 60% έως 70% του πληθυσμού πρέπει να αποκτήσει ανοσία, είτε μέσω φυσικής λοίμωξης είτε μέσω εμβολιασμού, για να επιτύχουμε την ανοσία αγέλης και να τερματίσει η πανδημία COVID-19. Ερώτημα αποτελεί βεβαίως πότε θα καταστεί δυνατή η ανοσοποίηση μεγάλου ποσοστού του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο ακόμα και με διαθέσιμο εμβόλιο, λαμβάνοντας υπόψη μειονοτικές κοινότητες καθώς και χώρες με περιορισμένους πόρους».

Αυτός ο ιός είναι ιδιαίτερα μολυσματικός. Είχαμε ποτέ άλλοτε μολυσματική ασθένεια σε αυτή την κλίμακα;

«Ανατρέχοντας στην ανθρώπινη ιστορία συναντάμε αρκετά παραδείγματα μολυσματικών ασθενειών σε μεγάλη κλίμακα από την αρχαιότητα έως σήμερα, από τον λοιμό των Αθηνών το 430 π.Χ. έως την ισπανική γρίπη το 1918-1920. Αλλά και στη νεότερη ιστορία σημειώνουμε την πανδημία του ιού HIV που προκαλεί το AIDS, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980, την πανδημία της γρίπης των χοίρων H1N1 το 2009-2010, την επιδημία του ιού Ebola στην Αφρική το 2014-2016 και την επιδημία του ιού Zika στην Κεντρική και Νότια Αμερική από το 2015 έως σήμερα».

Το εμβόλιο της γρίπης δεν μας προστατεύει από τον νέο κορωνοϊό, ωστόσο εκτός από τις ευπαθείς ομάδες συμβουλεύετε και τον υπόλοιπο πληθυσμό να το κάνει και γιατί;

«Οπως κάθε χρόνο, η σύσταση για το αντιγριπικό εμβόλιο αφορά όσους ανήκουν στις ομάδες αυξημένου κινδύνου και περιλαμβάνουν τους εργαζομένους σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας (ιατρονοσηλευτικό προσωπικό και λοιποί εργαζόμενοι), άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω, παιδιά και ενηλίκους με χρόνια νοσήματα και επιβαρυντικούς παράγοντες όπως άσθμα και άλλες χρόνιες πνευμονοπάθειες, καρδιακή νόσο με σοβαρή αιμοδυναμική διαταραχή, ανοσοκαταστολή, μεταμόσχευση οργάνων, δρεπανοκυτταρική αναιμία, σακχαρώδη διαβήτη ή άλλο χρόνιο μεταβολικό νόσημα, χρόνια νεφροπάθεια και νευρολογικά-νευρομυικά νοσήματα, έγκυες γυναίκες, άτομα με νοσογόνο παχυσαρκία, παιδιά που λαμβάνουν ασπιρίνη μακροχρόνια, άτομα που βρίσκονται σε στενή επαφή με παιδιά μικρότερα των 6 μηνών ή με άτομα με υποκείμενα νοσήματα, κλειστούς πληθυσμούς όπως το προσωπικό και εσωτερικοί σπουδαστές σχολείων, στρατιωτικών, αστυνομικών σχολών, κέντρων φιλοξενίας, καθώς και τα άτομα που έρχονται σε συστηματική επαφή με πτηνά ή χοίρους».

Οταν κάποιος μολυνθεί από τον κορωνοϊό αποκτά αντισώματα;

«H λοίμωξη COVID-19 ακολουθείται από την ανάπτυξη IgG και IgΜ αντισωμάτων σε διάστημα ημερών ή εβδομάδων από την έναρξη των συμπτωμάτων. Οι μελέτες μέχρι σήμερα έχουν δείξει ότι οι ασθενείς με σοβαρή μορφή της νόσου είχαν υψηλότερους τίτλους αντισωμάτων. Παρ’ όλα αυτά, η παρουσία αντισωμάτων και οι υψηλοί τίτλοι δεν σχετίζονται πάντοτε με την κλινική βελτίωση της νόσου. Επιπλέον, η διάρκεια της παραμονής των εξουδετερωτικών αντισωμάτων κατά του ιού δεν είναι γνωστή. Σε άλλους κορωνοϊούς, όπως για παράδειγμα στη λοίμωξη από τον SARS-CoV-1 (τον ιό που προκαλεί το SARS), η συγκέντρωση των IgG αντισωμάτων παρέμεινε υψηλή για διάστημα τεσσάρων-πέντε μηνών, ενώ στη συνέχεια παρατηρήθηκε σταδιακή πτώση εντός των επόμενων δύο-τριών ετών. Ομοίως εξουδετερωτικά αντισώματα έπειτα από τη λοίμωξη με τον κορωνοϊό MERS παρέμειναν μέχρι και για τρεις-τέσσερις μήνες σε αναρρώσαντες ασθενείς. Καλά σχεδιασμένες προοπτικές μελέτες με μεγάλο αριθμό ασθενών που ανέρρωσαν από COVID-19 και που παρακολουθούνται στην πορεία του χρόνου είναι απαραίτητες για να διερευνηθεί η πιθανότητα μόνιμης ανοσίας και να γνωρίζουμε αν οι άνθρωποι αυτοί μπορεί να νοσήσουν εκ νέου από τον ιό. Τέτοιες μελέτες γίνονται και στη χώρα μας από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών».

Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί κάποιος να επαναμολυνθεί και πόσο συχνά έχετε παρατηρήσει να συμβαίνει αυτό;

«Εχουν αναφερθεί μεμονωμένες περιπτώσεις ασθενών οι οποίοι έχουν επαναμολυνθεί και έχουν εκ νέου θετικό τεστ PCR για τον SARS-CoV-2 μετά την παρέλευση της πρωτολοίμωξης. Ωστόσο, τα έως σήμερα στοιχεία δείχνουν ότι η επαναλοίμωξη τείνει να είναι ηπιότερης μορφής από την αρχική λοίμωξη. Η διαλεύκανση της ανοσιακής απάντησης καθώς και της διακύμανσής της από ασθενή σε ασθενή θα μας βοηθήσει να διαλευκάνουμε τις συνθήκες της επαναλοίμωξης».

Μελέτη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Ντέιβις δείχνει τον κίνδυνο μόλυνσης από τον ιό SARS-CoV-2 ζώων άγριων και οικόσιτων. Μπορεί να είναι πιθανοί ξενιστές οι οποίοι θα μεταδώσουν τον νέο κορωνοϊό στους ανθρώπους;

«Αποτελεί γεγονός ότι ο ιός SARS-CoV-2 μπορεί να ανιχνευθεί σε άγρια και οικόσιτα ζώα, ωστόσο δεν υπάρχουν ενδείξεις μετάδοσης του νέου κορωνοϊού από ζώα-ξενιστές σε ανθρώπους. Η μελέτη της επιδημιολογίας του SARS-CoV-2 στα ζώα μπορεί να μας δώσει χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με την αναμενόμενη συμπεριφορά στους ανθρώπους, και να διαλευκάνει περαιτέρω την αρχική αλυσίδα μεταπήδησης του νέου κορωνοϊού στον άνθρωπο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ιός SARS-CoV-2 μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο κατά κύριο λόγο μέσω αναπνευστικών σταγονιδίων».

Το επόμενο καλοκαίρι, κύριε Δημόπουλε, ενδέχεται να είναι πιο ξέγνοιαστο;

«Θέλουμε να παραμείνουμε αισιόδοξοι ότι με την τήρηση των μέτρων αποτροπής της μετάδοσης του SARS-CoV-2 θα πετύχουμε τον έλεγχο της λοίμωξης COVID-19, στο οποίο θα βοηθήσει περαιτέρω η πιθανή έλευση ενός (ή πολλών) νέων εμβολίων. Η συνεχής επαγρύπνηση θα παραμείνει αναγκαία, αλλά ελπίζουμε να μπορούμε να απολαύσουμε με ασφάλεια το καλοκαίρι του 2021».