Εάν έχετε βρεθεί ποτέ σε μια κατάσταση ή ένα μέρος που αισθάνεστε ιδιαίτερα οικεία, σαν να έχετε βρεθεί εκεί στο παρελθόν, τότε πιθανότατα να βιώνετε déjà vu. Μπορεί να συνοδεύεται από ένα σχεδόν ονειρικό, σουρεαλιστικό συναίσθημα, ειδικά στην περίπτωση που γνωρίζετε με βεβαιότητα ότι δεν έχετε επισκεφθεί ξανά στο παρελθόν το συγκεκριμένο μέρος. Στα γαλλικά, το «déjà vu» σημαίνει κυριολεκτικά «το έχω ήδη δει», με τον όρο προμνησία να χρησιμοποιείται στα ελληνικά για να περιγράψουμε την αίσθηση ότι κάποιος έχει δει ή βιώσει ξανά στο παρελθόν μία κατάσταση. Πολλά είναι τα είδη της προμνησίας, με τα συνηθέστερα να περιλαμβάνουν το «déjà vu», το «déjà senti» που αφορά συναισθηματική κατάσταση και σημαίνει «αυτό το έχω ξανανιώσει» και το «déjà vecu» που σημαίνει «αυτό το έχω ζήσει ξανά». Ορισμένοι άνθρωποι, ειδικά όταν βιώνουν για πρώτη φορά την αίσθηση του «déjà vu», μπορεί να σκεφθούν ότι κάτι δεν πάει καλά, ωστόσο αποτελεί ιδιαίτερα κοινό φαινόμενο, που σχετίζεται με τη λειτουργία του εγκεφάλου.
Μνήμη, αναμνήσεις και ταχύτητα
Το déjà vu φαίνεται να προκύπτει όταν ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί ταυτόχρονα τόσο μια γρήγορη διαδικασία άμεσης αίσθησης και μνήμης όσο και μια πιο αργή διαδικασία ενσωμάτωσης προηγούμενων αναμνήσεων και εμπειριών, σύμφωνα με τον καθηγητή νευρολογίας James Giordano από το Georgetown University Medical Center. Σε αυτές τις δύο ταυτόχρονες διαδικασίες εμπλέκονται ορισμένα δίκτυα του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένων και περιοχών που σχετίζονται με την όραση, την ακοή, την αφή και τη μυρωδιά. Ο συντονισμός αυτών των δικτύων μπορεί να γίνει περίπλοκος και μερικές φορές ο απαραίτητος συγχρονισμός δεν επιτυγχάνεται, με αποτέλεσμα να αισθάνεστε ότι είχατε μια ανάλογη εμπειρία στο παρελθόν, ακόμη και αν πρόκειται για ένα εντελώς νέο γεγονός. Αλλοι λόγοι που μπορεί να βιώνετε déjà vu, σύμφωνα με τους ειδικούς, περιλαμβάνουν:
Εγκέφαλος… «out of sync»
Παρότι που οι προαναφερθείσες δύο διαδικασίες συνήθως λειτουργούν αρμονικά, μπορεί ξαφνικά να σταματήσουν να λειτουργούν, βγαίνοντας εκτός συγχρονισμού. Κατά συνέπεια η γρήγορη διαδικασία μπορεί να είναι έντονη, με την αργή να καταφέρνει να «προφτάσει» κλάσματα του δευτερολέπτου αργότερα. Αν και αποτελεί μια απειροελάχιστη επιβράδυνση, ο εγκέφαλος τη συγκεκριμένη στιγμή δεν μπορεί να προσδιορίσει εάν ένα γεγονός έχει συμβεί στο παρελθόν ή όχι. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται αναντιστοιχία και εξηγεί ακριβώς γιατί έχουμε την αίσθηση ότι έχουμε ζήσει κάτι ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί μια ολοκαίνουργια εμπειρία. Η αίσθηση του déjà vu επιμένει όσο ο εγκέφαλος προσπαθεί να διαπιστώσει αν πρόκειται για πραγματική ανάμνηση ή όχι.
Η ημι-ανάμνηση της οικειότητας
Το déjà vu προκύπτει τη στιγμή που ο εγκέφαλος επεξεργάζεται την ανάμνηση και την περιστασιακή αναντιστοιχία, αποτελώντας την τομή ανάμεσα σε ένα σφάλμα μνήμης και στη «νευρολογική αυθόρμητη δυσλειτουργία». Μπορεί από την άλλη να πρόκειται για μια ημι-ανάμνηση, η οποία τείνει να προκύπτει όταν μια κατάσταση είναι ιδιαίτερα γνώριμη ή ακόμη επειδή μπορεί να είστε πιο εξοικειωμένοι από όσο περιμένατε. Η οικειότητα λοιπόν προσδίδει την αίσθηση της ημι-ανάμνησης, μπορεί δηλαδή να νιώσουμε εσφαλμένα ότι γνωρίζουμε κάτι, κάποιον ή μία τοποθεσία, δίχως ακριβώς να μπορούμε να προσδιορίσουμε άλλες λεπτομέρειες.
Το déjà vu αποτελεί στην πραγματικότητα, όπως αναφέρουν οι ειδικοί, ένα καλό σημάδι καθώς αντικατοπτρίζει την ικανότητα του εγκεφάλου να επεξεργάζεται αναμνήσεις σε διαφορετικά επίπεδα και με διαφορετικές ταχύτητες. Για άλλους αποτελεί την περαιτέρω απόδειξη ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι πραγματικά αξιοσημείωτος, αφού μια απειροελάχιστη επιβράδυνση στις λειτουργίες του ισοδυναμεί με τη σουρεαλιστική αίσθηση των εσφαλμένων αναμνήσεων.
