Οι συνέπειες από την πανδημία του κορωνοϊού ήταν καταστροφικές όχι μόνο για την υγεία των ανθρώπων και τα εθνικά συστήματα υγείας, αλλά και για την παγκόσμια οικονομία που ήδη έχει πληγωθεί σοβαρά. Μήνες μετά το πρώτο σοκ, η επιστημονική κοινότητα επιχειρεί να ρίξει… φως στους αδιόρατους δεσμούς που πιθανόν να ενώνουν την επίπτωση του SARS-CoV-2 με την περιβαλλοντική ρύπανση και την κλιματική αλλαγή.
Το παράδειγμα: Οι νυχτερίδες, ο φολιδωτός μυρμηγκοφάγος και η μοσχογαλή θεωρούνται ως οι πιθανοί αρχικοί ξενιστές του ιού, μέσω των οποίων ο κορωνοϊός μεταφέρθηκε στον άνθρωπο, ενώ έχει ενοχοποιηθεί και η εκτροφή άλλων άγριων ζώων. Παράλληλα όμως παρατηρήθηκε ότι οι πυκνοκατοικημένες μεγαλουπόλεις με υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης ήταν αυτές που παρουσίασαν τον μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων.
Πρόκληση
«Η ελληνική λέξη «κρίση» μοιάζει να έχει στιγματίσει τη νέα γενιά αποδεκατίζοντας τα όνειρα για ένα καλύτερο μέλλον. Πρώτα ηθική, έπειτα κοινωνική, οικονομική, πολιτική, μεταναστευτική, εθνική… Και τώρα, κρίση υγείας. Οι επιθετικοί προσδιορισμοί όμως δεν σταματούν εδώ. Η γενιά μας θα έρθει αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη πρόκληση του αιώνα μας. Η κλιματική κρίση μοιάζει να είναι προ των πυλών» σημειώνει η ειδικός παθολόγος και μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβαλλοντικής και Κλιματικής Ιατρικής Χαραλαμπία Β. Γελαδάρη, η οποία παραθέτει πλούσια στοιχεία και παραδείγματα.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Παθολογίας και Διευθυντή της Β’ Παθολογικής Κλινικής και του Ομώνυμου Εργαστηρίου της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και του ΓΝΑ «Ιπποκράτειο» Σπυρίδωνα Π. Ντουράκη, «εγκαινιάστηκε μία νέα εποχή για την Ιατρική Επιστήμη. Η Εποχή της Κλιματικής Ιατρικής (Climate Medicine) που θα αλλάξει τα δεδομένα και μαζί με την Ιατρική τη βασιζόμενη στις απoδείξεις (Evidence-Based Medicine, ΕΒΜ) και την τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence, AI) θα αποτελέσουν τον ακρογωνιαίο λίθο για την άσκηση της Ιατρικής του 21ου αιώνα».
Πιο συγκεκριμένα και σύμφωνα με τους ειδικούς της Εταιρείας, τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί ραγδαία αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας, η τιμή της οποίας το 2019 ήταν κατά 0,98 °C υψηλότερη από τον μέσο όρο. Η αύξηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα που πυροδοτείται από τις ολοένα και επεκτεινόμενες ανθρώπινες δραστηριότητες είναι ο κυριότερος παράγοντας για την υπερθέρμανση του πλανήτη.
«Πνεύμονες» της Γης
Οι φονικές πυρκαγιές του προηγούμενου έτους και οι αποψιλώσεις των δασών στον Αμαζόνιο, τη Σιβηρία και την Αυστραλία που τροφοδοτήθηκαν περαιτέρω από την ακραία εκδήλωση του Ελ Νίνιο (El Nino – το ωκεάνιο φαινόμενο κατά το οποίο τα κεντρικά και ανατολικά νερά του Ειρηνικού Ωκεανού κοντά στον Ισημερινό είναι θερμότερα σε σχέση με άλλες περιοχές) κατέστρεψαν τους «πνεύμονες» της Γης και επιτάχυναν την κλιματική αλλαγή.
«Η κατάρρευση των φυσικών οικοσυστημάτων κατέστησε αναγκαία τη μετακίνηση ζώων από την ξηρά και τη θάλασσα προς ψυχρότερες περιοχές για να επιβιώσουν. Ετσι, αυξήθηκε ο κίνδυνος έκθεσής μας σε νέα λοιμώδη νοσήματα δεδομένου ότι οι μη φυσιολογικές περιστάσεις αποτέλεσαν το έναυσμα για ζώα να έρθουν σε επαφή με άλλα ζώα, που δεν θα συναντούσαν κανονικά, και να δημιουργηθούν έτσι οι συνθήκες για την εισαγωγή νέων παθογόνων σε ξενιστές που μόλυναν ακολούθως τον άνθρωπο» υπογραμμίζει η Γελαδάρη.
Η ίδια συνεχίζει δίνοντας ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα: Ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Harvard (Xiao και οι συνεργάτες, 2020) έδειξε ότι άνθρωποι που ζούσαν σε μεγαλουπόλεις με υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και αυξημένη συγκέντρωση αιωρούμενων σωματιδίων με διάμετρο μικρότερη των 2,5 μm, είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να προσβληθούν από τον SARS-CoV-2 και να καταλήξουν τελικά, ανεξάρτητα από τη συνύπαρξη άλλων παραγόντων κινδύνου.
«Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής ήταν συμβατά με αυτά προηγούμενων μελετών που διεξήχθησαν στην Κίνα και στην Ευρώπη. Μέτρα πρόληψης σε μέρη όπου τα επίπεδα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι ιδιαίτερα αυξημένα είναι αναγκαίο να ληφθούν άμεσα. Οι ευπαθείς ομάδες (άστεγοι, φτωχοί, ηλικιωμένοι, έγκυοι, παιδιά) χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής».
Επιπρόσθετα, προσφάτως, ερευνητική ομάδα από την Ευρώπη (στην οποία συμμετέχει ο καρδιολόγος Κωνσταντίνος Βλάχος) προσπάθησε να εξηγήσει το πώς η έκθεση σε αιωρούμενα σωματίδια διαμέτρου μικρότερης των 2,5 μm αύξησε την πιθανότητα σοβαρής COVID-19. Στο πλαίσιο αυτό, προτάθηκε η «υπόθεση του διπλού χτυπήματος».
Σύμφωνα με αυτήν, η χρόνια έκθεση σε αιωρούμενα σωματίδια διαμέτρου μικρότερης των 2,5 μm προκαλεί υπερέκφραση του κυψελιδικού υποδοχέα των πνευμόνων ACE-2 στον οποίο προσκολλάται ο SARS-CoV-2 για να εισέλθει στον οργανισμό του ανθρώπου. «Αυτό έχει ως συνέπεια να διευκολυνθεί η είσοδος του ιού και να αυξηθεί το ιικό φορτίο σε ασθενείς που εκτίθενται σε ρύπους. Παράλληλα, η υψηλή συγκέντρωση οξειδίου του αζώτου (NO2) στον ατμοσφαιρικό αέρα συνιστά ένα «δεύτερο χτύπημα» προκαλώντας σοβαρή μορφή της νόσου σε ασθενείς με ήδη εξαντλημένα επίπεδα του εν λόγω υποδοχέα με αποτελέσματα καταστροφικά για την υγεία (Frontera και οι συνεργάτες, 2020)».
«Αδιαμφισβήτητα, η κλιματική αλλαγή θα επιφέρει καταστροφικές συνέπειες για τον πλανήτη μας και τα οικοσυστήματα. Μοιραία, η ανθρώπινη υγεία θα κινδυνεύσει ακόμη και για την επιβίωση του είδους μας. Το μέλλον μοιάζει αβέβαιο» καταλήγει η Γελαδάρη.
Ευάλωτοι οι ασθενείς
Η Ελληνική Εταιρεία Περιβαλλοντικής και Κλιματικής Ιατρικής (www.climatemed.com) ιδρύθηκε τον Φεβρουάριο του 2020 από μία ομάδα γιατρών και έχει σκοπό να μελετήσει και να κάνει γνωστές τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία των ανθρώπων.
Η κλιματική αλλαγή δεν θα αρκεστεί στην εμφάνιση και εξάπλωση νέων, επιθετικών λοιμώξεων, υπογραμμίζουν τα μέλη της Εταιρείας. Είναι σημαντικό δε να σημειωθεί ότι η ερευνητική δραστηριότητά της έχει ήδη ξεκινήσει με τη μελέτη της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής σε υπερτασικούς ασθενείς με επικεφαλής τον Εμμανουήλ Α. Ανδρεάδη, διευθυντή Παθολογικής Κλινικής και του Κέντρου Υπέρτασης και Καρδιαγγειακής Προστασίας του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών, Κλινικής Ψυχικού. Παράλληλα μελετάται ένα νέο πεδίο – η Γεωδιαβητολογία – με επικεφαλής τη Ναταλία Βαλλιάνου, διευθύντρια στην Α’ Παθολογική Κλινική του ΓΝΑ «Ο Ευαγγελισμός».
«Οραματιζόμαστε η προσπάθειά μας να αποτελέσει ορόσημο για τον καθένα από εμάς ώστε να υιοθετήσουμε τρόπους που θα στοχεύουν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής (πράσινη ανάπτυξη κ.λπ.), με επακόλουθη τη μείωση του αριθμού των εκτιμώμενων θανάτων που θα σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή στο μέλλον. Επιπλέον, υποστηρίζουμε την εισαγωγή της Κλιματικής Ιατρικής ως σημαντικού μαθήματος σε όλα τα Κλινικά και Ακαδημαϊκά Ινστιτούτα της χώρας από τα οποία σήμερα απουσιάζει εντελώς» σημειώνει η Γελαδάρη.
