Η πανδημία που ζούμε θα αποτελέσει σίγουρα μια μαύρη σελίδα στην ιστορία της ανθρωπότητας, όμως το παράπλευρο όφελος που βιώνει ο πλανήτης μας είναι κι αυτό αξιοσημείωτο και δεν μπορεί παρά να μας χαροποιήσει. Σύμφωνα με όλους τους ειδικούς η πανδημία έκανε το αδύνατο ορατό. Καθώς οι άνθρωποι μειώσαμε τις μετακινήσεις μας και την παραγωγή, η φύση μπόρεσε να αναπνεύσει. Οι αλλαγές που επήλθαν στη Γη έγιναν ορατές από το Διάστημα, τις βλέπουμε όταν σηκώνουμε τα μάτια μας στον ουρανό, στις εικόνες στα μέσα μαζικής ενημέρωσης που δείχνουν την άγρια ζωή να εξαπλώνεται σε πάρκα, θάλασσες, δάση, ακόμα και σε άδειους δρόμους στις πόλεις, στην ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε και στο χώμα που πατάμε.
Προφανώς και δεν είναι το lockdown η λύση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Θα έχει όμως αξία να πάρουμε ένα μάθημα βλέποντας πώς είναι να ζούμε σε έναν καθαρότερο πλανήτη αλλά και όταν ξαναγυρίσουμε στην πρότερη κατάσταση να κρατήσουμε κάποιες από τις καλές συνήθειες της εποχής του κορωνοϊού, όπως είναι η τηλεργασία ή οι περισσότερες μετακινήσεις με τα πόδια ή με ποδήλατο.
Μειώθηκε το αποτύπωμά μας στον πλανήτη
Μέχρι πριν από λίγους μήνες η κλιματική κρίση ήταν ένα από τα πιο hot θέματα της ειδησεογραφίας και των ενδιαφερόντων των ΜΜΕ. Ξαφνικά – από όταν ξεκίνησε η επιδημία του κορωνοϊού και εξελίχθηκε σε πανδημία – το περιβάλλον και η κλιματική κρίση ξεχάστηκαν. Ταυτόχρονα όμως φαίνεται ότι ο πλανήτης – σε όλο αυτό το διάστημα που εμείς όλοι βρισκόμαστε σε lockdown – βρήκε την ευκαιρία και ξεκουράστηκε και άνθησε… Μετά την κρίση του 2008-2009 είναι η πρώτη φορά που το ανθρώπινο αποτύπωμα μειώνεται λίγο. Οι περισσότερες πτήσεις σταμάτησαν (ίσως και κατά 90% σε πολλές περιπτώσεις), η κυκλοφορία των οχημάτων μειώθηκε (κατά 70% στο Ηνωμένο Βασίλειο και κατά 40% στις ΗΠΑ, όπου η μετακίνηση των πολιτών με αυτοκίνητο είναι η μεγαλύτερη πηγή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα), πολλά εργοστάσια και εταιρείες έκλεισαν προσωρινά, η τιμή του πετρελαίου, που είναι ο μεγαλύτερος παράγοντας εκπομπών διοξειδίου στην ατμόσφαιρα, πέφτει υπερβολικά επειδή δεν υπάρχει ζήτηση.
Μέχρι και 40% μείωση στις εκπομπές
Σύμφωνα με μετρήσεις οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα και του διοξειδίου του αζώτου έχουν μειωθεί κατά 40% αυτή την περίοδο. Στην Κίνα, που είναι η μεγαλύτερη πηγή εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα, μειώθηκαν οι εκπομπές κατά 18% από τις αρχές Φεβρουαρίου μέχρι τα μέσα Μαΐου, που υπήρχε το lockdown. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατά κάποιον τρόπο παίρνουμε μια γεύση για το πώς θα ήταν τα πράγματα αν χρησιμοποιούσαμε εναλλακτικές και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Η άγρια ζωή καλύπτει το κενό που αφήνουν οι άνθρωποι
Καθώς οι άνθρωποι μένουμε περισσότερο μέσα στα σπίτια μας, τα ζώα βγαίνουν έξω. Είδαμε άλλωστε εικόνες από διάφορα μέρη του κόσμου όπου ελάφια, αρκούδες, κατσίκες, χήνες, αλεπούδες εμφανίστηκαν στους δρόμους των πόλεων και στα πάρκα αλλά και δελφίνια που κολυμπάνε στα καθαρότερα πλέον νερά των διαφόρων θαλασσών, ακόμα και της χώρας μας. Σύμφωνα βέβαια με κάποιες περιβαλλοντικές οργανώσεις αυτό γίνεται τόσο προφανές σε πλούσιες και αναπτυγμένες χώρες όπου η άγρια ζωή είναι υπερβολικά περιορισμένη και έτσι μόλις έχει την ευκαιρία εμφανίζεται.
Αντίθετα, οι οργανώσεις αυτές εκφράζουν φόβους ότι σε φτωχότερες χώρες, π.χ. του νότιου ημισφαιρίου, όπου χρειάζονται χρήματα για την υποστήριξη της άγριας ζωής, καθώς λόγω της πανδημίας τα κονδύλια είναι μικρότερα τα άγρια ζώα κινδυνεύουν περισσότερο αφού δεν έχουν τη φροντίδα και την προστασία που χρειάζονται, η οποία απαιτεί πολλά χρήματα.
Επίσης, οι ειδικοί τονίζουν ότι η έλλειψη τουριστών βοηθά μεν στο να παραμένει το περιβάλλον καθαρό αλλά στερεί από τις διάφορες φτωχότερες οικονομίες τα έσοδα που έχουν ανάγκη ώστε να συντηρούν μέρη ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς που υπό κανονικές συνθήκες προσελκύουν τουρίστες.
Το επικοινωνιακό μας μάθημα
Ο τρόπος που κατάφεραν και επικοινώνησαν οι διάφορες κυβερνήσεις το μήνυμα για την επικινδυνότητα του κορωνοϊού και το πώς συμμορφώθηκαν προς όλες τις υποδείξεις οι πολίτες θα μπορούσε ίσως να αποτελέσει ένα επικοινωνιακό μάθημα για την κλιματική κρίση. Το μήνυμα ήταν απλό και σαφές: «Μείνετε στο σπίτι. Σώστε ζωές». Αντίστοιχα όσον αφορά το περιβάλλον θα μπορούσαμε να πούμε: «Προσέξτε το αποτύπωμά σας. Σώστε τον πλανήτη».
Από την άλλη πλευρά, γίνεται σαφές σε όλους μας τι συμβαίνει όταν αγνοούμε τους ειδικούς (π.χ. τους επιστήμονες που προειδοποιούσαν για τους κινδύνους από τον κορωνοϊό και το ενδεχόμενο της πανδημίας ή όλους εκείνους που διαμαρτύρονταν ενάντια στις αγορές με ζωντανά εκτρεφόμενα και άγρια ζώα, από όπου και εικάζεται ότι ξεκίνησε και η πανδημία) και πώς τελικά το «πληρώνουμε».
Αυτό που χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι και στην περίπτωση της πανδημίας του κορωνοϊού η απληστία και η αδιαφορία με την οποία αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον μας και τον πλανήτη επηρεάζουν και αυτή τη συνθήκη. Ας πάρουμε για παράδειγμα την επιδημία του SARS το 2003 στην Κίνα, όπου σημειώθηκαν περισσότεροι θάνατοι στις ρυπασμένες περιοχές, σχεδόν διπλάσιοι απ’ ό,τι σε περιοχές με λιγότερη αέρια ρύπανση, φανερώνοντας τη σαφή συσχέτιση της ρύπανσης με τη θνησιμότητα ακόμα και στη διάρκεια μιας πανδημίας.
Πώς θα είναι η κατάσταση από εδώ και πέρα;
Οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και μας θυμίζουν ότι αν γυρίσουμε πίσω στο «business as usual», όπως συνηθίζουν να λένε οι Αγγλοσάξονες, τότε είναι πολύ πιθανό και το κλίμα πολύ γρήγορα να επιστρέψει εκεί που ήταν ή και χειρότερα. Γνωρίζουμε από περασμένες κρίσεις ότι οι εκπομπές έχουν την τάση να επανέρχονται σε ίδια ή και υψηλότερα επίπεδα μετά το τέλος της κρίσης, καθώς οι άνθρωποι τρέχουμε να προλάβουμε και πάλι την παραγωγή, τη μετακίνηση, την κίνηση της οικονομίας.
Το βλέπουμε άλλωστε ήδη στην Κίνα που επιστρέφει στην παραγωγή και στη ζωή όπως ήταν περίπου προτού ξεσπάσει η επιδημία.
Σχολιάζει ο κ. Χρήστος Ζερεφός, ακαδημαϊκός, εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας για την κλιματική αλλαγή
Ο κορωνοϊός μάς δίνει ένα μόνο ελπιδοφόρο μήνυμα κι αυτό είναι η εικόνα που βλέπουμε γύρω μας: Ζούμε σε ένα καθαρότερο περιβάλλον. Η φύση έχει μηχανισμούς ώστε να αυτοκαθαρίζεται και τα οικοσυστήματα να εξαπλώνονται. Αν χρησιμοποιούσαμε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το περιβάλλον μας θα ήταν περίπου όπως το βλέπουμε τώρα που έχουμε μειώσει τις εκπομπές μας σε πάσης φύσεως αέριους ρύπους. Με περισσότερο φως και λιγότερα αιωρούμενα σωματίδια. Η μόνη διαφορά; Οι άνθρωποι δεν θα ήταν κλεισμένοι στα σπίτια τους, τα μαγαζιά κλειστά και οι δρόμοι άδειοι όπως είναι τώρα. Μπορούμε κατά κάποιον τρόπο να δούμε πώς θα ήταν τα πράγματα αν λαμβάνονταν τα μέτρα που ζητούν οι περισσότερες χώρες ενάντια στην επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής. Η Ελλάδα ανήκει στις χώρες που υποστηρίζουν τις προτάσεις που έγιναν στο Παρίσι, καθώς και το περίφημο Green Deal, τη συμφωνία του περασμένου Δεκεμβρίου, που έχει ως στόχο να απαλλαγούμε από την καύση ορυκτών καυσίμων.
Κάθε κρίση έχει ένα παρόμοιο αποτέλεσμα στη φύση. Στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, για παράδειγμα, είχαμε δημοσιεύσει εργασία που έδειχνε ότι – λόγω της μείωσης της παραγωγής αλλά και της μείωσης των αγροτικών εργασιών (π.χ. η χρήση αζωτούχων λιπασμάτων) – είχαν υποχωρήσει τα επίπεδα του διοξειδίου του αζώτου – κυρίως στην Κεντρική Ελλάδα – περισσότερο από 30%. Ετσι και τώρα. Σε παγκόσμιο επίπεδο βλέπουμε αλλαγές παντού. Εχει μειωθεί η ρύπανση στην ατμόσφαιρα, έχουν μειωθεί τα αιωρούμενα σωματίδια αλλά και άλλες οξειδωτικές ουσίες (σε ορισμένες περιπτώσεις μέχρι και κατά 50%).
Πολλοί θεωρούν, ίσως μερικοί ακόμα και να ελπίζουν, ότι η εξευτελιστική μείωση των τιμών του πετρελαίου να το κάνει τόσο ανταγωνιστικό απέναντι στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ώστε οι διεθνείς συμφωνίες για την κλιματική αλλαγή θα ετίθεντο σε κίνδυνο. Πιστεύω ότι το μάθημα με την πρόσφατη πανδημία το πήραμε, είδαμε πως η φύση με τα μέτρα που ελήφθησαν σιγά σιγά επανήλθε αλλά αυτό που δεν είδαμε ακόμα, φαίνεται, είναι ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα, το οικονομικό κόστος εκ των οποίων έχει εκατονταπλασιαστεί τα τελευταία 50 χρόνια, θα γυρίσουν δριμύτερα και συχνότερα. Για να το καταλάβουμε καλύτερα, τη δεκαετία του ’50 οι ασφαλιστικές εταιρείες πλήρωσαν 10 δισ. δολάρια ως αποζημιώσεις για καταστροφές από καιρικά φαινόμενα, ενώ την προηγούμενη δεκαετία οι αποζημιώσεις αυτές έφτασαν τα 1.000 δισ. δολάρια. Αυτή θα είναι και μία από τις κύριες αιτίες ώστε να συνεχίσουμε τον δρόμο προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι οποίες θα εξακολουθήσουν να είναι οικονομικά προσφορότερες ακόμα και με τις χαμηλότερες τιμές πετρελαίου.
