Φανταστείτε την ιδανική εταιρεία. Έχει καταπληκτικές εγκαταστάσεις, ένα πολύ κερδοφόρο αντικείμενο, άφθονα κεφάλαια και ανθρώπινο δυναμικό με πολλά πτυχία και εξαιρετικές επιδόσεις σε IQ και συναισθηματική νοημοσύνη. Όμως, ο διευθυντής δεν είναι και τόσο συνεπής. Άλλα υπόσχεται, άλλα κάνει. Οι συναλλαγές με τους προμηθευτές δεν είναι και τόσο διαφανείς και κανείς δεν ξέρει τι προμήθειες δίνει για να παίρνει δουλειές. Οι προαγωγές και οι αυξήσεις δεν δίνονται σε αυτούς που το αξίζουν αλλά βάσει προσωπικών σχέσεων. Σε όρους μάνατζμεντ η εταιρεία αυτή δεν έχει πολλή ζωή μπροστά της – μπορεί τα κέρδη της να κατακλέβονται από τους διαχειριστές της, μπορεί να έχει προβλήματα με τη δικαιοσύνη ή την εφορία και ένα σωρό άλλα ζητήματα. Αντίστοιχα, τα στελέχη που λειτουργούν έτσι δεν θα μπορέσουν να πάνε πολύ μπροστά στην καριέρα τους. Και οι άνθρωποι που επιβιώνουν με αυτόν τον τρόπο, ποντάροντας στο πώς θα ξεγελάσουν τους γύρω τους και ουσιαστικά τον εαυτό τους, δεν θα είναι ποτέ αληθινά ευτυχισμένοι. Πώς μπορεί κανείς να απολαύσει τη ζωή και τις στιγμές της αν δεν έχει ειλικρινείς σχέσεις με τον εαυτό του και με την πραγματικότητά του;
Αυτό που λείπει από την εικόνα είναι η ηθική νοημοσύνη, ένας καινούργιος όρος που έρχεται να συμπληρώσει το κενό που αφήνει ο δείκτης ευφυΐας και η συναισθηματική νοημοσύνη. Δεν είναι ένα ακόμη προσόν που πρέπει να έχει ένας άνθρωπος, μια οικογένεια ή μια εταιρεία για να πετύχουν. Είναι ο μόνος τρόπος για να προχωρήσουν. Χωρίς την ικανότητα να ξεχωρίζουν το καλό από το κακό, να σέβονται τις ανθρώπινες αξίες και να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεων, δεν έχει νόημα κανένα άλλο είδος νοημοσύνης. Ας πούμε ότι η ηθική νοημοσύνη είναι να γνωρίζει κανείς τους κανόνες του παιχνιδιού και να τους τηρεί. Αν δεν τους ξέρει, δεν μπορεί να παίξει. Αν δεν τους εφαρμόζει, ίσως κερδίσει μερικές παρτίδες, όμως δεν θα είναι στο τέλος ο νικητής.

Λογική και ευαισθησία

Η έννοια παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2005 από δύο επιστήμονες του μάνατζμεντ, τους Doug Lennick και Fred Kiel, στο βιβλίο τους «Moral Intelligence». Σύμφωνα με τη θεωρία τους, πρόκειται για μια ικανότητα που μπορεί να καλλιεργηθεί, είναι εντελώς ανεξάρτητη από τα άλλα είδη εξυπνάδας και αποτελεί την «κεντρική νοημοσύνη» για όλα τα ανθρώπινα όντα. Τα βασικά της στοιχεία: η ακεραιότητα (η αρμονία ανάμεσα σε αυτά που πιστεύει κανείς και αυτά που κάνει, να πράττει αυτό που ξέρει ότι είναι σωστό, πάντα να λέει την αλήθεια), η υπευθυνότητα (να αναλαμβάνει προσωπικά την ευθύνη, να παραδέχεται λάθη και αποτυχίες), η συγχώρεση (να αφήνει στο παρελθόν τα δικά του λάθη και τα λάθη των άλλων), η συμπόνια (να νοιάζεται έμπρακτα για τους άλλους).
«Οι ηγέτες που θα εφαρμόσουν αυτές τις τέσσερις αξίες θα δουν τις επιχειρήσεις τους να ευημερούν και αυτό μπορεί να συμβεί σε όλες τις βαθμίδες της κοινωνικής οργάνωσης, από το άτομο και την οικογένεια μέχρι τις μεγάλες εταιρείες», επισημαίνει ο Lennick. Πρώην στέλεχος και ο ίδιος, είναι συνηθισμένος στην τάση των ηγετών να ξεχνούν τον ηθικό κώδικα μόλις πάρουν στα χέρια τους την εξουσία. Και συνεχίζει ο ειδικός: «Οι άνθρωποι έρχονται στον κόσμο με την ικανότητα να είναι ηθικοί, όπως ακριβώς γεννιούνται με την ικανότητα να μιλάνε. Παρόλο όμως που γεννιούνται με την ικανότητα να μιλάνε, δεν μιλάνε. Οπότε, χρειάζεται εκπαίδευση για να μάθουν τη γλώσσα. Με τον ίδιο τρόπο, έχουμε μια φύση που έχει προδιάθεση να υιοθετεί ηθικές αρχές, αλλά χρειάζεται και το κατάλληλο περιβάλλον για να μπορέσουν αυτές να ευδοκιμήσουν. Η καλλιέργεια της έμφυτης ηθικής νοημοσύνης είναι το ζητούμενο, αλλά και η διαρκής αναζωογόνησή της».

Moral intelligence, το «κλειδί» της ψυχικής ισορροπίας

Με τον ίδιο τρόπο που η ηθική νοημοσύνη είναι απαραίτητη για την επαγγελματική επιτυχία, έχει ζωτική σημασία και για την προσωπική. Ο καθηγητής του Χάρβαρντ Robert Coles, στο βιβλίο του «The Moral Intelligence Of Children» («Η ηθική νοημοσύνη των παιδιών»), διατυπώνει την άποψη ότι οι άνθρωποι χρειάζονται συνείδηση, δηλαδή την ικανότητα να ερμηνεύουν αυτά που νιώθουν και να είναι σίγουροι γι’ αυτά που ξέρουν. Τα άτομα με ανεπτυγμένη την ηθική νοημοσύνη βιώνουν συναισθηματική ασφάλεια επειδή εμπιστεύονται την εσωτερική αίσθηση που διαθέτουν για να διακρίνουν το σωστό από το λάθος, το καλό από το κακό. Αυτό είναι που τα βοηθάει να αισθάνονται ισχυρούς δεσμούς με τους άλλους ανθρώπους, όπως με την οικογένεια, τους φίλους ή τους συνεργάτες τους.
Ένας ισορροπημένος ψυχικός κόσμος που μπορεί να διακρίνει το καλό από το κακό είναι το καλύτερο εφόδιο που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος στη ζωή του. Η Μichele Βorba είναι ειδική σε τεχνικές πρόληψης του μπούλινγκ και στη συμβουλευτική γονέων. Στις ομιλίες της σε όλο τον κόσμο εξηγεί ότι η ηθική νοημοσύνη είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της προσωπικής ισορροπίας, της οικογενειακής ευτυχίας και της κοινωνικής ευημερίας.