Ολα αυτά που σήμερα ονομάζουμε καλούς τρόπους, κανόνες καλής συμπεριφοράς, το savoir vivre και το savoir faire ή πρωτόκολλο προέκυψαν από διάφορες ανάγκες, που οι περισσότερες από αυτές είχαν να κάνουν με την υγεία μας. Οι ρίζες τους βρίσκονται σε κοινωνικά και ταξικά κριτήρια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. H υγεία έπαιζε σημαντικό ρόλο στην αρχική διαμόρφωση του πρωτοκόλλου, που τροποποιημένο πια φτάνει έως τις μέρες μας.
Απόσταση ευγενείας Ή ασφαλείας;
Η απόσταση που τηρούμε ενστικτωδώς ο ένας από τον άλλον ποικίλλει. Είναι μεγάλη στους βόρειους λαούς και μικρότερη στους Αραβες. Ομως, κατά μέσο όρο στις περισσότερες χώρες του κόσμου, από την αρχαιότητα, είναι γύρω στα 70-80 εκατοστά.
Χθες
Σύμφωνα με κοινωνικούς ψυχολόγους και ανθρωπολόγους, η απόσταση αυτή δεν καθιερώθηκε μόνο για λόγους ευγενείας, αλλά και για λόγους ασφαλείας. Με μέτρο αυτήν, ο άλλος δεν σε έφτανε με το χέρι του ούτε να σε ακουμπήσει, ούτε να σε σπρώξει, ούτε να σε χτυπήσει και έτσι δεν ένιωθες καμία απειλή στον ζωτικό σου χώρο. Η απόσταση άλλαζε άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο, ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες. Για παράδειγμα, τον Μεσαίωνα οι χωρικοί, από άγνοια και φόβο, όταν έβλεπαν άρρωστο έτρεχαν δεκάδες μέτρα μακριά. Και η άρχουσα τάξη, όμως, τηρούσε μεγάλες αποστάσεις από τους άλλους, καθώς θεωρούσε απρέπεια τα χάδια, τα φιλιά και την άσκοπη σωματική επαφή. Οι αποστάσεις όμως τηρούνταν και για έναν επιπλέον λόγο, και αυτός δεν ήταν άλλος από τον φόβο των επιδημιών, τα αίτια των οποίων τους ήταν άγνωστα, αλλά παρ’ όλα αυτά τα συσχέτιζαν με την ανθρώπινη επαφή και με το νερό.
Σήμερα
Οσον αφορά τις ιώσεις, μια σχετική απόσταση από έναν ασθενή μειώνει την πιθανότητα να κολλήσουμε, όταν αυτός μάλιστα φωνάζει και εξακοντίζει πιο μακριά σταγονίδια.
Για καλό και για κακό: Είτε πρόκειται για έναν συνάδελφο στο γραφείο που βήχει και είναι συναχωμένος είτε για τον σύντροφό μας, εμείς πρέπει να κρατήσουμε τις αποστάσεις μας κυριολεκτικά, δεδομένου ότι τα σταγονίδια που εκτοξεύονται με τον βήχα ή το φτέρνισμα φτάνουν σε μια απόσταση άνω των 4,5 μέτρων μέσα σε ένα δευτερόλεπτο. Καλό είναι λοιπόν να τηρούμε την απόσταση ασφαλείας.
Χαίρω πολύ…
Η χειραψία οφείλει τη γέννησή της σε λόγους ασφαλείας και, κατ’ επέκταση, υγείας.
Χθες
Οταν ένας άνδρας προέκτεινε σε κάποιον το χέρι του για να τον χαιρετήσει, έδειχνε ότι (τουλάχιστον στο δεξί) δεν κρατούσε όπλο. Για αυτό και με το πέρασμα των χρόνων επικράτησε να δίνουμε το δεξί μας χέρι όταν χαιρετάμε (είναι το «δυνατό» χέρι, που άλλοτε κρατούσε συνήθως και το όπλο).
Σήμερα
Πολλοί ειδικοί σήμερα συνιστούν να καταργήσουμε τη χειραψία για λόγους υγείας. Αυτό βέβαια μπορεί να είναι κάπως υπερβολικό, εννοείται όμως ότι δεν κάνουμε χειραψίες ούτε αγκαλιάζουμε όποιον είναι εμφανώς συναχωμένος. Μέσα σε 4 ώρες ένας συναχωμένος συνάδελφος θα μεταδώσει τον ιό του κοινού κρυολογήματος σε αρκετές από τις επιφάνειες του χώρου εργασίας του. Σε σχετικό πείραμα που έγινε οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Αριζόνας παρατήρησαν ότι οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες επιφάνειες του γραφείου, όπως τα τηλέφωνα, το φωτοτυπικό, το φαξ, τα κουμπιά του ασανσέρ και τα χερούλια στις πόρτες, είχαν μολυνθεί από την ώρα προσέλευσης του άρρωστου συναδέλφου μέχρι το μεσημέρι. Σύμφωνα μάλιστα με τους ερευνητές, στη διασπορά των ιών συνέβαλλαν κατά κύριο λόγο τα χέρια των συναδέλφων και όχι τα σταγονίδια που εκτοξεύονταν με τον βήχα ή το φτέρνισμα. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι υγιείς εργαζόμενοι σε έναν χώρο έχουν 40-90% πιθανότητες να «κολλήσουν» στον χώρο εργασίας.
Για καλό και για κακό: Το σημαντικότερο ίσως μέτρο για την αποφυγή της μετάδοσης των ιών είναι το καλό πλύσιμο των χεριών για τουλάχιστον 20’’ με σαπούνι και νερό. Επίσης, δεν πρέπει να ακουμπάμε με τα χέρια το πρόσωπό μας, γιατί όσο πιο συχνά το ακουμπάμε τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες μετάδοσης ιών από τα χέρια στη μύτη και στο στόμα, στις «πύλες εισόδου» δηλαδή των ιών.
Στην υγειά μας!
Πώς προέκυψε η συνήθεια να τσουγκρίζουμε τα ποτήρια μας αναμεταξύ μας, να τρώμε και να πίνουμε σε κοινό τραπέζι;
Χθες
Το τσούγκρισμα των κρασοπότηρων εδραιώθηκε ως συνήθεια στους περισσότερους ευρωπαϊκούς πολιτισμούς τον 15ο αιώνα, επειδή τότε ο πιο διαδεδομένος τρόπος να δολοφονείς τον εχθρό σου ήταν το δηλητήριο. Καθώς, λοιπόν, υπήρχε η έγνοια ότι κάποιος συνδαιτυμόνας μπορεί να είχε στάξει δηλητήριο σε ένα ποτήρι, καθιερώθηκε να τσουγκρίζουν όλοι τα ποτήρια τους με δύναμη στο κέντρο, ώστε στάλες από το ένα ποτήρι να πέφτουν στων υπολοίπων – άρα και στου πιθανού δολοφόνου. Παράλληλα, όμως, θεσπίστηκε άλλη μια δικλίδα ασφαλείας: Επινε οπωσδήποτε πρώτος ο οικοδεσπότης ώστε έτσι να «εγγυάται» πως το κρασί δεν περιείχε δηλητήριο.
Σήμερα
Σταδιακά καθιερώθηκε να μην τσουγκρίζουμε τα ποτήρια μας δυνατά, γιατί καθώς είναι κατασκευασμένα από πολύ εύθραυστο υλικό μπορεί εύκολα να σπάσουν. Για τον λόγο αυτόν θεωρείται πιο «καθωσπρέπει», αντί να τα τσουγκρίζουμε, να υψώνουμε απλώς το ποτήρι και να λέμε «στην υγειά μας».
Για καλό και για κακό: Πίνουμε από το δικό μας ποτήρι και μόνο. Οταν καθόμαστε σε ένα τραπέζι με άλλους, για να μην… πάρουμε το ποτήρι του διπλανού μας πρέπει να θυμόμαστε ότι τα δικά μας ποτήρια βρίσκονται στα δεξιά.
Σερβίτσιο από πορσελάνη
Τα πορσελάνινα σερβίτσια ήταν «επιβεβλημένα» στα σπίτια των αριστοκρατών, γιατί η αμέσως επόμενη επιλογή ήταν τα χοντροκομμένα και θαμπά πήλινα σκεύη. Αυτά έδειχναν βρώμικα – και όντως ήταν.
Χθες
Οι άνθρωποι τότε δεν γνώριζαν περί μικροβίων και προφυλάσσονταν από ό,τι ήταν ορατό με γυμνό μάτι. Αφού λοιπόν το πορσελάνινο πιάτο έλαμπε μετά το πλύσιμο, άρα ήταν και καθαρό.
Σήμερα
Ξέρουμε πια ότι η λεία και μη πορώδης επιφάνεια της πορσελάνης και του γυαλιού συγκρατεί ελάχιστα μικρόβια σε σύγκριση με τα πορώδη σκεύη – ειδικά στα παλιά πήλινα οι μικροοργανισμοί επιβίωναν για μέρες ολόκληρες. Επιπλέον, το γυαλί είναι ασφαλές υλικό καθώς δεν μεταναστεύουν στο ρόφημά μας βλαβερές ουσίες, ειδικά όταν δέχεται ζεστά υγρά. Βέβαια, ιδανικά θα ήταν να χρησιμοποιούμε γυάλινα ή πορσελάνινα σκεύη μίας χρήσης, καθώς έρευνες δείχνουν ότι ακόμα και ένα καλά πλυμένο πιάτο έχει πολλαπλάσιες αποικίες μικροβίων σε σύγκριση με το μίας χρήσης. Σύμφωνα όμως με τους ειδικούς, τα βακτήρια που βρίσκουμε στα πιατικά μετά το πλύσιμο είναι κατά κανόνα αθώα και μη επικίνδυνα.
Για καλό και για κακό: Πλένουμε τα πιάτα, τα μαχαιροπίρουνα και τα ποτήρια με ζεστό νερό. Για καλύτερη αποστείρωση προτιμούμε το πλύσιμο στο πλυντήριο πιάτων.
«Με χρυσά κουτάλια»
Η αντίστοιχη αγγλική φράση για τους αριστοκράτες ή τους πλούσιους ήταν «με ασημένια κουτάλια». Το συγκεκριμένο μέταλλο πράγματι χρησιμοποιούνταν από την άρχουσα τάξη για το φαγητό, κυρίως για την επίδειξη πλούτου, άρα δύναμης και εξουσίας. Ηταν όμως και ένας τρόπος για να είναι υγιείς, γιατί από την αρχαιότητα οι άνθρωποι πίστευαν ότι «το ασήμι κάνει καλό». Οι Φοίνικες έριχναν ένα ασημένιο νόμισμα στο νερό γιατί πίστευαν ότι το εξυγίαινε, ενώ τον Μεσαίωνα κατάπιναν λίγο ασήμι «για να βρουν την υγειά τους». Επίσης, πίστευαν ότι τα μωρά που ταΐζονταν με ασημένιο κουτάλι είχαν καλύτερη υγεία. Στην πραγματικότητα όμως, πέρα από το γεγονός ότι ορισμένα μέταλλα έχουν αντιβακτηριδιακές ιδιότητες, όσοι μπορούσαν να έχουν ασημένια κουτάλια ήταν και σε θέση να φροντίζουν περισσότερο την υγεία των βρεφών τους.
Συνήθειες που έγιναν αγένειες
Μην ακουμπάτε τους αγκώνες στο τραπέζι.Οι παλιοί δεν ήξερα περί μικροβίων, αλλά έβλεπαν τους αγκώνες “μαύρους” από τη βρώμα και αυτό αρκούσε για να τους θεωρούν επικίνδυνους δίπλα στο πιάτο τους. Σήμερα, ξέρουμε ότι οι αγκώνες είναι ένα από τα πιο βρώμικα σημεία του σώματος ή του ρούχου.
Μην καπνίζετε μπροστά σε κυρίες. Κάποτε θεωρούνταν αγένεια να ενοχλούν οι άντρες τις κυρίες με τον καπνό τους. Σήμερα, ξέρουμε ότι το παθητικό κάπνισμα βλάπτει εξίσου και τους άντρες και τις γυναίκες και φυσικά κυρίως τα παιδιά. Έστω και μία ώρα έκθεσης σε παθητικό κάπνισμα είναι αρκετή για να συμβάλλει στη δημιουργία και επιδείνωση βλαβών στα αγγεία της καρδιάς, καθώς μόρια καπνού και άλλων βλαβερών ουσιών μπορούν να προσβάλουν άμεσα τα αιμοφόρα αγγεία.
Μη φυσάτε τη μύτη σας σε μαντίλι. Κάποτε το μεταξωτό μαντίλι που χρησιμοποιούσαν για να φυσάνε τη μύτη τους οι ευγενείς ήταν δείγμα πολιτισμού. Σήμερα το πάνινο μαντίλι είναι “έλλειψη πολιτισμού” και πρέπει να χρησιμοποιείται αυστηρά και μόνο για το πέτο.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. Ματθαίο Φαλάγγα, αναπληρωτή καθηγητή Παθολογίας – Λοιμωξιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Tufts (Βοστώνη, ΗΠΑ) και διευθυντή του Δ/ Παθολογικού Τμήματος στο Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center.
