«Ποτέ μην αφήνεις για αύριο αυτό που μπορείς να κάνεις σήμερα». Το έχουμε ακούσει όλοι, καθώς μεγαλώναμε, από γονείς, δασκάλους και μεγαλύτερους, που η πείρα τούς έχει διδάξει ότι είναι καλύτερα να μην αναβάλλουμε τις υποχρεώσεις μας, γιατί μόνο στρες και αναστάτωση θα κερδίσουμε από κάτι που αφήνουμε για αργότερα, ενώ θα μπορούσαμε να το τακτοποιήσουμε αμέσως. Γιατί όμως οι άνθρωποι επιμένουμε να αναβάλλουμε; Ποιοι λόγοι μάς κάνουν αναβλητικούς; Και πώς μπορούμε να μάθουμε την αξία της έγκαιρης διεκπεραίωσης των υποχρεώσεών μας και να τη διδάξουμε και στα παιδιά μας;
3 λόγοι καθυστέρησης
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν τρεις λόγοι για τους οποίους τείνουμε να αναβάλλουμε κάτι που έχουμε να κάνουμε.
α) Μπορεί να αφήνουμε κάτι για αργότερα από τεμπελιά, επειδή βαριόμαστε δηλαδή και δεν έχουμε όρεξη να το ξεκινήσουμε.
β) Μπορεί να το αναβάλλουμε επειδή φοβόμαστε ότι δεν θα τα καταφέρουμε, δηλαδή από ανασφάλεια ότι είμαστε ανεπαρκείς.
γ) Και, τέλος, μπορεί να μεταθέτουμε μια εργασία διαρκώς για αργότερα επειδή θέλουμε, όταν την κάνουμε, να είναι τέλεια, ακριβώς επειδή είμαστε από τη φύση μας τελειοθηρικοί.
Ίσως οι πιθανές αυτές αιτίες να μας φαίνονται αντιφατικές, αλλά είναι οι κύριοι λόγοι που ωθούν στην αναβλητικότητα. Βέβαια, όλα τα παραπάνω αφορούν ενηλίκους που είναι υπεύθυνοι και σε θέση να αντιληφθούν τις συνέπειες της καθυστέρησής τους και οι οποίοι αναβάλλουν τα όσα έχουν να κάνουν συνειδητά. Ωστόσο, όταν μιλάμε για παιδιά, η αναβλητικότητα μπορεί να οφείλεται στη διάσπαση προσοχής, δηλαδή στο ότι δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν και να ξεκινήσουν κάτι, γι’ αυτό και οι γονείς καλό είναι να ζητήσουν σε μια τέτοια περίπτωση τη βοήθεια ενός ειδικού.
Σημαντικά vs ασήμαντα
Αν και εκ πρώτης όψεως θα λέγαμε το αντίθετο, η αλήθεια είναι ότι τείνουμε να μεταθέτουμε για αργότερα τα σημαντικά και όχι τα ασήμαντα πράγματα, όσα δηλαδή μας προκαλούν άγχος
και φόβο, ακριβώς επειδή τα θεωρούμε κρίσιμα και αποφασιστικά για την υγεία και την ποιότητα της ζωής μας. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, μια γυναίκα 50 χρονών που δεν έχει κάνει ποτέ μαστογραφία. Συνήθως ο λόγος πίσω από την αναβλητικότητά της είναι ο φόβος για το αποτέλεσμα της εξέτασης και όχι το γεγονός ότι δεν αναγνωρίζει τη σημασία της εξέτασης αυτής ή ότι αγνοεί την αξία της πρόληψης. Βέβαια, όσον αφορά στην αναβλητικότητα, σημαντικό ρόλο παίζουν και οι πεποιθήσεις μας. Αν δηλαδή θεωρούμε ή νιώθουμε ότι κάτι θα μας κουράσει, θα μας δυσκολέψει ή θα μας στενοχωρήσει, τείνουμε να το αναβάλλουμε, γιατί έχουμε ήδη πειστεί ότι αυτό θα συμβεί κιόλας. Επιστρέφοντας στο παράδειγμα με τις ιατρικές εξετάσεις, αξίζει να επισημάνουμε ότι αν αποτελεί πεποίθησή μας ότι τα ζητήματα υγείας πρέπει να τα προλαμβάνουμε και να τα αντιμετωπίζουμε νωρίς, είναι πιο πιθανό να μην αναβάλλουμε τις εξετάσεις μας, ενώ αν από την άλλη πλευρά φοβόμαστε τα πιθανά αποτελέσματα ή έχουμε την πεποίθηση ότι σίγουρα θα είναι αρνητικά, μπορεί να αποφεύγουμε διαρκώς τις εξετάσεις.
Η παγίδα της αναβλητικότητας
Γνωρίζουμε όλοι -από την πείρα μας- ότι όσο αφήνουμε κάτι για αργότερα τόσο πιο δύσκολο είναι μετά να το ξεκινήσουμε, αλλά και να το ολοκληρώσουμε. Όσο περνάει ο καιρός, μεγεθύνονται τόσο οι φόβοι όσο και οι ανασφάλειες, ενώ συχνά μεγιστοποιείται και ο φόρτος της εργασίας που έχουμε αναλάβει. Αν καταλήγουμε μάλιστα να αναβάλλουμε διαρκώς μια υποχρέωσή μας, μπορεί στο τέλος πια να μην είναι δυνατόν να την ολοκληρώσουμε καν (π.χ. να έχει περάσει η χρονική προθεσμία). Το πρόβλημα είναι ότι όσο αναβάλλουμε ή καθυστερούμε κάτι τόσο αγχωνόμαστε και φθειρόμαστε από το άγχος μας, με αποτέλεσμα τελικά να χάνουμε αντί να κερδίζουμε. Η μόνη περίπτωση κατά την οποία δεν αγχωνόμαστε τόσο είναι όταν θεωρούμε ότι η εν λόγω υποχρέωση δεν είναι και τόσο σημαντική, αλλά στην περίπτωση αυτή η αναβολή εξαρχής δεν μας προβληματίζει.
Βάζουμε φρένο
Είτε η αναβλητικότητα αφορά εμάς τους ίδιους είτε έναν δικό μας άνθρωπο, πρέπει πρώτα να παρατηρήσουμε τι ακριβώς συμβαίνει. Αν διαπιστώσουμε ότι υπάρχει πράγματι πρόβλημα αναβλητικότητας, θα πρέπει να παρατηρήσουμε ποια χαρακτηριστικά ή ποιες πεποιθήσεις είναι αυτά που οδηγούν στην υιοθέτηση μιας τέτοιας συμπεριφοράς. Εφόσον εντοπίσουμε τον λόγο της αναβλητικότητας και τον τρόπο με τον οποίο αυτή εκδηλώνεται, θα πρέπει μετά να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα στην πράξη. Είναι σημαντικό να οργανωθούμε, να βάλουμε ένα χρονοδιάγραμμα για τη διεκπεραίωση των υποχρεώσεών μας και να επιβραβεύουμε τον εαυτό μας ή τον άλλον άνθρωπο που θέλουμε να σταματήσει να είναι αναβλητικός κάθε φορά που τα καταφέρνουμε ή τα καταφέρνει (αν η αναβλητικότητα αφορά κάποιον άλλον, τον σύντροφο ή τα παιδιά μας για παράδειγμα).
Τα 3 βήματα
Υπάρχουν τρία βασικά βήματα που θα μας βοηθήσουν, σύμφωνα με τους ειδικούς, να αντιμετωπίσουμε την αναβλητικότητα:
Βήμα 1ο: Οργανώνω
Βήμα 2ο: Δίνω κίνητρο
Βήμα 3ο: Επιβραβεύω
Tip Όταν πρόκειται για μικρά παιδιά, είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να τους εξηγήσουμε την αξία και τη σημασία του χρόνου και της οργάνωσής του, καθώς και να τους δείξουμε τι κερδίζουμε όταν ξεκινάμε κάτι γρήγορα χωρίς να καθυστερούμε (π.χ. επιβράβευση, λιγότερο στρες, περισσότερο ελεύθερο χρόνο), αλλά και τι χάνουμε (π.χ. πρόστιμο, τιμωρία) όταν αργούμε.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗ δρ. ΝΑΤΑΛΙΑ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ, MSc, ψυχολόγο υγείας, με εκπαίδευση στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και τη Συμβουλευτική, διευθύντρια στο Κέντρο Εφαρμοσμένης Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής.
