«Έχω πολλές φοβίες, δεν μπορώ να μπω στο ασανσέρ και γι’ αυτό ανεβαίνω πάντα από τις σκάλες. Για να μπω στο αεροπλάνο πρέπει να πιω δύο ποτά τουλάχιστον πιο πριν, ενώ αν δω αίμα είναι σίγουρο ότι θα λιποθυμήσω!». Συχνά ακούμε ανθρώπους να αναφέρονται στις φοβίες που βιώνουν και καταδυναστεύουν τη ζωή τους, οδηγώντας τους στην αποφυγή πολλών καταστάσεων και στο αίσθημα της απομόνωσης ή της διαφορετικότητας. Όσο δυσάρεστη και αν είναι η κατάσταση, ευτυχώς υπάρχει τρόπος αποτελεσματικής αντιμετώπισής της. Τα παρακάτω βήματα θα βοηθήσουν στην οργάνωση και την επίλυση αυτής της ψυχικής αναστάτωσης.
1. Ορίστε την κατάσταση: φόβος ή φοβία;
Ο φόβος είναι το αναμενόμενο και φυσιολογικό συναίσθημα που βιώνουμε ως ανταπόκριση σε έναν υπαρκτό ή αντιληπτό κίνδυνο. Όταν ο φόβος έχει διάρκεια και ένταση αντίστοιχη του ερεθίσματος που τον προκάλεσε, όταν υποχωρεί καθώς απομακρυνόμαστε από το ερέθισμα και δεν μας απασχολεί συστηματικά, μπορούμε να θεωρήσουμε πως είναι μια φυσιολογική συναισθηματική αντίδραση με σκοπό να μας προστατεύσει απέναντι σε έναν κίνδυνο. Όταν όμως ο φόβος μας είναι υπερβολικός σε σχέση με το ερέθισμα, εμφανίζεται συχνά, διαρκεί πολύ και μας απασχολεί σε τέτοιο βαθμό που να αποφεύγουμε καταστάσεις που συνδυάζουμε με το φοβογόνο ερέθισμα ή να τις βιώνουμε επώδυνα, τότε αρχίζουμε να θεωρούμε ότι αποτελεί φοβία. Η φοβία (απλή, ειδική ή κοινωνική) αποτελεί μια ψυχοπαθολογική κατάσταση και απαιτείται κλινική αξιολόγηση για να διαγνωστεί έγκυρα. Προτού λοιπόν, θεωρήσουμε ως δεδομένο ότι έχουμε κάποια φοβία ας ορίσουμε πιο συγκεκριμένα τι μας συμβαίνει και αν ανησυχούμε ας απευθυνθούμε σε ένα κλινικό ψυχολόγο ή ψυχίατρο για να αξιολογήσει επίσημα την ψυχική μας αναστάτωση
2. Παρατηρείστε τις αντιδράσεις σας
Προσπαθήστε για μια εβδομάδα να καταγράψετε ακριβώς ποιες καταστάσεις σας φοβίζουν, τι ακριβώς περνάει από το μυαλό σας (ποια σκέψη ή εικόνα) όταν έρχεστε αντιμέτωποι με την κατάσταση αυτή, τι νιώθετε στο σώμα σας και τι ακριβώς κάνετε για να την διαχειριστείτε. Σημειώστε πόσο συχνά ή πόσο έντονα σας φοβίζει η εν λόγω κατάσταση. Με αυτό τον τρόπο θα συλλέξετε τα πραγματικά δεδομένα της κατάστασης που σας απασχολεί. Για παράδειγμα, «κάθε μέρα που πρέπει να πάω στη δουλειά μου, με φοβίζει πάρα πολύ η ιδέα ότι θα πρέπει να μπω στο ασανσέρ, σκέφτομαι ότι θα πέσει το ρεύμα και θα κλειστώ μέσα στο ασανσέρ, με αποτέλεσμα να νιώθω ταχυπαλμία και εφίδρωση και για να αποφύγω όλη αυτή την αναστάτωση τελικά δεν μπαίνω στο ασανσέρ και κατεβαίνω με τις σκάλες».
3. Κατανοήστε τον φαύλο κύκλο που δημιουργεί και παγιώνει τη φοβία σας
Με βάση τα δεδομένα που συλλέξατε, δοκιμάστε να κάνετε τη σύνδεση ανάμεσα στην κατάσταση, τις σκέψεις σας και τις αντιδράσεις σας (συναισθηματικές και συμπεριφορικές). Κατανοώντας πώς προκαλείται και διαιωνίζεται η φοβία μας, ερχόμαστε ένα βήμα πιο κοντά στην αντιμετώπισή της. Για παράδειγμα, κατανοώ ότι δε με φοβίζει το ασανσέρ, αλλά η σκέψη που κάνω ότι θα πέσει το ρεύμα και θα κλειστώ μέσα. Ακόμα περισσότερο προφανώς με φοβίζει η πιο κρυφή σκέψη ότι αν κλειστώ μπορεί να λιποθυμήσω ή να πάθω κάτι και να μην μπορεί να με βγάλει κανείς. Όσο θεωρώ σίγουρο ότι θα πέσει το ρεύμα, ότι θα κλειστώ, ότι είμαι ευάλωτος και θα πάθω κάτι σοβαρό και ότι κανείς δε θα με βοηθήσει, είναι απολύτως αναμενόμενο να νιώθω φόβο, να βιώνω σωματικά συμπτώματα από την ενεργοποίηση του αυτόνομου νευρικού συστήματος που αυτόματα προσπαθεί να με προετοιμάσει για να προστατευτώ από τον κίνδυνο ή να αμυνθώ (αντίδραση φυγής ή πάλης) και φυσικά να αποφεύγω να μπω στο ασανσέρ. Κάθε φορά όμως που δεν μπαίνω στο ασανσέρ δυναμώνω την πεποίθησή μου ότι το ασανσέρ είναι επικίνδυνο και ότι καλώς πράττω που το αποφεύγω. Συνεπώς, η φοβία μου παγιώνεται και μεγαλώνει, καθώς συνδέω το ασανσέρ με το αίσθημα του φόβου.
4. Εξετάστε την ισχύ των σκέψεών σας
Όπως καταλάβαμε, όταν θεωρώ σίγουρο ότι κάτι άσχημο είναι πολύ πιθανό να συμβεί και εγώ δε θα μπορώ να το αντιμετωπίσω, είναι λογικό να αντιδράσω με φόβο και αποφυγή. Είναι όμως τόσο σίγουρο και έγκυρο αυτό που σκέφτομαι; Έχω αποδείξεις υπέρ αυτής της αλληλουχίας σκέψεων που με οδηγούν στο φόβο; Για παράδειγμα, γιατί είναι σίγουρο ότι θα πέσει το ρεύμα κάθε φορά που πάω να μπω στο ασανσέρ; Πόσο συχνά πέφτει το ρεύμα; Ακόμα περισσότερο, πόσο σίγουρο είναι ότι θα λιποθυμήσω αν κλειστώ στο ασανσέρ; Λιποθυμώ συστηματικά; Κάθε άνθρωπος που κλείνεται στο ασανσέρ λιποθυμά; Ας αξιολογήσουμε την ισχύ των σκέψεών μας και αν καταφέρουμε να την κλονίσουμε με λογικά επιχειρήματα είμαστε στα μισά του δρόμου για την αντιμετώπιση της φοβίας μας, καθώς, όπως έγινε σαφές, η σκέψη μας είναι αυτή που προκαλεί το συναίσθημά μας.
5. Δοκιμάστε στην πράξη
Εφόσον η λογική ανάλυση μας δείχνει ότι μια διαστρεβλωμένη (αρνητική) σκέψη μας ευθύνεται για τη φοβία μας, χρειάζεται εκτός από τη θεωρητική και η πρακτική αμφισβήτησή της. Δοκιμάστε στην πράξη λοιπόν, μέσα σε ένα πλαίσιο ασφαλείας, χαλάρωσης, προετοιμασίας και οργάνωσης, να ελέγξετε κατά πόσον ισχύει πραγματικά αυτό που σκέφτεστε. Για παράδειγμα, ας δοκιμάσω να μπω στο ασανσέρ για να δω αν όντως θα πέσει το ρεύμα. Αν τελικά στην πράξη δεν επιβεβαιώνεται η πρόβλεψή μου, τότε δεν έχω λόγο να φοβάμαι τη συγκεκριμένη κατάσταση.
Τα παραπάνω βήματα μπορούν να μας βοηθήσουν να προσδιορίσουμε, να κατανοήσουμε και να διαχειριστούμε αρκετές από τις φοβίες μας. Ας δοκιμάσουμε με θέληση, αισιοδοξία και συστηματική προσπάθεια να αντιμετωπίσουμε τη δυσκολία μας και θα δούμε αποτελέσματα. Σε περίπτωση πιο σοβαρής δυσλειτουργίας, ας απευθυνθούμε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας για να λάβουμε πλήρη, επαγγελματική βοήθεια.
