Συχνά αναρωτιόμαστε γιατί δυσκολευόμαστε να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας ή γιατί είμαστε πάντα υποχωρητικοί στις ανάγκες των άλλων. Η λύση του μυστηρίου κρύβεται, σύμφωνα με τους ψυχοθεραπευτές, στην παιδική μας ηλικία και κυρίως στη σχέση με τη μητέρα μας. Ποιο είναι, λοιπόν, αυτό το αόρατο «νήμα» που μας συνδέει με τα παιδικά μας χρόνια και πώς επηρεάζουν οι πρώιμες εμπειρίες την ενήλικη ζωή μας; Η ψυχοθεραπεύτρια κ. Χριστίνα Βλαχοπούλου μας μιλάει για τη «Θεραπεία των Σχημάτων» και μας διαβεβαιώνει ότι υπάρχει τρόπος να απελευθερωθούμε από τα βιώματα του παρελθόντος που πιθανών σκιάζουν το παρόν και το μέλλον κάποιων από μας.
Τι είναι η «Θεωρία της Προσκόλλησης»;Η «Θεωρία της Προσκόλλησης» ή «Θεωρία Δεσμού» διατυπώθηκε από τον ψυχίατρο Edward John Mostyn Bowlby τη δεκαετία του ’60 και αναφέρεται στον συναισθηματικό δεσμό ανάμεσα στο βρέφος και τον κύριο φροντιστή του, που συνήθως είναι η μητέρα. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η ποιότητα του δεσμού που είχαμε με τη μητέρα μας ή με τους ανθρώπους που μας φρόντιζαν παίζει καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα ψυχοκοινωνική μας ανάπτυξη.
Για ποιο λόγο παίζει τόσο σημαντικό ρόλο;Το βρέφος έχει την έμφυτη ανάγκη να δημιουργήσει έναν δεσμό με το άτομο που το φροντίζει, ο οποίος θα του παρέχει ασφάλεια και προστασία, ώστε να μπορέσει αρχικά να επιβιώσει, στη συνέχεια να προσαρμοστεί στο περιβάλλον και κατόπιν να το εξερευνήσει. Ο δεσμός αυτός αποτελεί ένα εσωτερικευμένο μοντέλο, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί ως οδηγός συμπεριφοράς για μελλοντικές σχέσεις (π.χ. φίλοι, σύντροφοι). Ανάλογα με το πώς οι γονείς ανταποκρίνονται στις ανάγκες του βρέφους, το άτομο ως ενήλικος πλέον αναπτύσσει ανάλογες προσδοκίες για τον εαυτό του και τους άλλους. Η εμπιστοσύνη στον εαυτό του, αλλά και στους γύρω του, αναπτύσσεται ανάλογα με το αν το περιβάλλον τού παρέχει ασφάλεια και συναισθηματική θαλπωρή ή πόνο και παραμέληση.
Πώς αποτυπώνεται η ασφάλεια που βιώσαμε ως βρέφη στην ενήλικη ζωή μας;Συνήθως, τα άτομα που είχαν έναν ασφαλή δεσμό στη βρεφική και την παιδική τους ηλικία μοιράζονται πιο εύκολα συναισθήματα, είναι πιο κοινωνικά, επιδιώκουν στενές σχέσεις και διαχειρίζονται ευκολότερα τις δυσκολίες και την απόρριψη.
Είναι χρήσιμο να κοιτάμε πίσω στο παρελθόν για κάτι που έχει συμβεί και δεν μπορεί να αλλάξει;Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ζούμε στο παρελθόν. Αυτό που πρέπει να μας ενδιαφέρει περισσότερο είναι το «εδώ και τώρα» και το πώς μπορούμε να το αξιοποιήσουμε καλύτερα. Ωστόσο, όταν συνειδητοποιούμε ότι έχουμε χρόνιες συναισθηματικές δυσκολίες και μας στοιχειώνουν τραύματα από το παρελθόν, οφείλουμε να στρέψουμε την προσοχή μας στη ρίζα των προβλημάτων μας. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν, αλλά είναι στο χέρι μας να μην το αφήνουμε να συνεχίζει να επηρεάζει αρνητικά το παρόν και το μέλλον μας. Μέχρι να γιατρέψουμε τις πληγές μας, αυτές θα συνεχίζουν να ματώνουν, άλλοτε χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε και άλλοτε φανερά. Μόνο όταν έρθουμε σε επαφή με τον πόνο και τον φόβο μπορούμε να συμφιλιωθούμε μαζί τους και να βρούμε εσωτερική γαλήνη. Επομένως, όπως είπε και ο αμερικανός συγγραφέας Tom Robbins, «ποτέ δεν είναι αργά να έχεις μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία».
Είναι εφικτό να απελευθερωθούμε από τα προβλήματα και τους εφιάλτες της παιδικής μας ηλικίας;Υπάρχουν πολλές θεραπευτικές προσεγγίσεις που μπορούν να βοηθήσουν το άτομο να επεξεργαστεί τις εμπειρίες του και να τους δώσει ένα νέο νόημα, γεγονός που θα του επιτρέψει να ζήσει απαλλαγμένο από ενοχές, πόνο και θυμό. Συγκεκριμένα, η «Θεραπεία των Σχημάτων» είναι μια αποτελεσματική μέθοδος, η οποία ασχολείται με τις πρώιμες εμπειρίες της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Ουσιαστικά, πρεσβεύει ότι τα «σχήματα» (π.χ. το «σχήμα επικριτικότητας» ή το «σχήμα τιμωρητικότητας») δημιουργούνται όταν οι βασικές ανάγκες του παιδιού δεν καλύπτονται. Είναι το αποτέλεσμα «τοξικών» εμπειριών της παιδικής ηλικίας και παρόλο ότι είναι σαφώς δυσλειτουργικά, έχουν ισχυρή τάση διατήρησης στην ενήλικη ζωή.
Τι είναι ακριβώς η «Θεραπεία των Σχημάτων»;Μέσα από εξειδικευμένες ασκήσεις και τεχνικές, η συγκεκριμένη θεραπεία βοηθά το άτομο να εντοπίσει το «σχήμα» και μετά να αλλάξει, υιοθετώντας υγιείς συμπεριφορές και επιλογές. Ας πάρουμε για παράδειγμα το «σχήμα της συναισθηματικής στέρησης». Ο άνθρωπος που έχει βιώσει απόρριψη και αδιαφορία στη ζωή του: 1) Τείνει να επιλέγει να κάνει σχέσεις με άτομα μη διαθέσιμα, βιώνοντας και πάλι κάτι που του είναι γνώριμο. 2) Αποφεύγει τις σχέσεις, για να μη βιώσει ξανά τον πόνο της μοναξιάς και της απόρριψης. 3) Πηγαίνει στο άλλο άκρο: γίνεται υπερβολικά απαιτητικός, κτητικός και βιώνει έντονη προσκόλληση στις σχέσεις του. Και οι τρεις συμπεριφορές είναι προβληματικές και καμία δεν οδηγεί στην ευτυχία. Η θεραπεία μπορεί να τον βοηθήσει να κατανοήσει ότι είναι φυσιολογικό και υγιές να εκφράζουμε ανάγκες και συναισθήματα στους κατάλληλους ανθρώπους, με τον σωστό τρόπο.
Σε ποιους απευθύνεται η συγκεκριμένη μέθοδος;Πρόκειται ουσιαστικά για ένα ψυχοθεραπευτικό μοντέλο που είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό κυρίως σε άτομα με χρόνιες συναισθηματικές δυσκολίες, χρόνια προβλήματα σχέσεων, γενικευμένο άγχος και χρόνια κατάθλιψη.
Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας μάς επηρεάζουν όλους το ίδιο;Οι πρώιμες σημαντικές εμπειρίες μάς επηρεάζουν όλους, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό και αυτό εξαρτάται κυρίως από δύο παράγοντες: τη διαφορετική ιδιοσυγκρασία μας, αλλά και τις διαφορετικές μετέπειτα εμπειρίες μας.
Οι γονείς είναι κατά κάποιον τρόπο υπεύθυνοι για τα μετέπειτα προβλήματά μας;Η ψυχοθεραπεία δεν είναι ένα είδος δικαστηρίου. Δεν κρίνουμε κανέναν, ούτε ως άνθρωπο ούτε ως γονιό. Αναφερόμαστε σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και γεγονότα που συνέβησαν, για να μπορέσουμε να καταλάβουμε πόσο μας επηρεάζουν ακόμα και σήμερα και πώς μπορούμε να απαλλαχθούμε από την αρνητική επιρροή τους.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες σε μια θεραπεία που αναμοχλεύει επώδυνες μνήμες;Εξαρτάται από το κίνητρο και τη θέληση που έχει κάποιος να ζήσει χωρίς περιορισμούς και φαντάσματα από το παρελθόν. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν συμβιβαστεί με τον πόνο, τον θυμό και τον φόβο, ζώντας μια ζωή που απολαμβάνουν και ορίζουν ελάχιστα. Κάποιοι άλλοι διεκδικούν ψυχική ηρεμία, ευτυχισμένες σχέσεις και επιτυχία. Όλα είναι εφικτά και όλοι έχουμε τις ίδιες δυνατότητες, ανεξάρτητα από περιστάσεις και εξωτερικές συνθήκες. Φτάνει να το θέλουμε και να κάνουμε ενεργά κάτι γι’ αυτό.
Η «Θεραπεία των Σχημάτων» εφαρμόζεται στο πλαίσιο ψυχοθεραπείας από ψυχοθεραπευτές με εξειδίκευση στη συγκεκριμένη μέθοδο.
