Κάθε αρχή και δύσκολη, συνηθίζουμε να λέμε, ιδιαίτερα αν πρόκειται για νέα αρχή μετά από ένα σοβαρό γεγονός, όπως ο χωρισμός ή η απόλυση. Από την άλλη μεριά, όμως, ό,τι φεύγει από τη ζωή μας αφήνει χώρο για κάτι νέο, το οποίο μπορεί να συμπληρώσει το κενό που δημιουργήθηκε, αλλά και τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα και ερμηνεύουμε τη ζωή μας. Μάλιστα, αυτός ο τελευταίος είναι το «κλειδί» για να μην αφήσουμε μια σημαντική απώλεια, όπως εκείνη της δουλειάς, του συντρόφου, του σπιτιού ή ακόμη και της ίδιας της υγείας μετά από μια ασθένεια, να μας στερήσει την ευκαιρία που δικαιούμαστε στην ευτυχία.
Τι σημαίνει απώλεια
Η ίδια η ύπαρξή μας εμπεριέχει αποχωρισμούς, απώλειες και αλλαγές. Κάθε αλλαγή σημαίνει ότι αφήνουμε πίσω μας αυτό που ήδη γνωρίζουμε και μετακινούμαστε προς κάτι καινούργιο, που μας καλεί να υιοθετήσουμε νέες συμπεριφορές και ιδέες, αλλά και διαφορετικό τρόπο σκέψης. Η απώλεια της ανεμελιάς όταν ξεκινάμε σχολείο, μια σχολική αποτυχία ή μια ερωτική απογοήτευση συγκαταλέγονται στις απώλειες της ζωής. Φυσικά δεν έχουν όλες οι απώλειες την ίδια βαρύτητα και δεν απαιτούν την ίδια δύναμη για να τις ξεπεράσουμε. Αναμφίβολα ένας χωρισμός, η απόλυση, μια μετακόμιση, αλλά και ένα πρόβλημα υγείας, αποτελούν σοβαρές απώλειες (του συντρόφου, της δουλειάς, του σπιτιού, της υγείας) στις οποίες καλούμαστε να προσαρμοστούμε.
5 σημαντικά στάδια
Η προσαρμογή σε μια απώλεια αφορά το σύνολο των αντιδράσεων, κυρίως συναισθηματικών, που τη συνοδεύουν. Σε αυτή τη διαδικασία -στο λεγόμενο πένθος- υπάρχουν 5 στάδια, σύμφωνα με τους ειδικούς, τα οποία όμως ούτε συμβαίνουν πάντα με την ίδια σειρά ούτε έχουν συγκεκριμένη διάρκεια.
1 Η άρνηση Το άτομο αρνείται να αναγνωρίσει το γεγονός της απώλειας. Πρόκειται για έναν μηχανισμό άμυνας που το προστατεύει από το έντονο άγχος και τα δυνατά συναισθήματα που μπορεί να το κατακλύσουν εξαιτίας της απώλειας.
2 Ο θυμός Ο θυμός προς πάσα κατεύθυνση -με τον εαυτό μας, με τους άλλους, με την τύχη, με τον Θεό- έρχεται μετά τη συνειδητοποίηση της απώλειας. Είναι η στιγμή που αναζητάμε κάποιον να αναλάβει την ευθύνη για ό,τι εμείς χάσαμε.
3 Η διαπραγμάτευση Στο στάδιο αυτό το άτομο προσπαθεί να διαπραγματευτεί τρόπους ώστε να βρει μια λύση για την απώλεια, δηλαδή να μη χάσει αυτό που ουσιαστικά έχει ήδη χάσει και δεν υπάρχει πια. Σε αυτό το στάδιο μπορεί να γεννηθούν και οι ενοχές, όπου το άτομο σκέφτεται τι θα μπορούσε να είχε κάνει για να αποφύγει αυτή την εξέλιξη.
4 Το στάδιο της θλίψης Στη φάση αυτή ερχόμαστε για πρώτη φορά σε επαφή με τα συναισθήματα που γεννά η απώλεια, όπως η θλίψη και ο πόνος (ψυχικός και σωματικός). Στο στάδιο αυτό ελλοχεύει ο κίνδυνος της κατάθλιψης.
5 Η αποδοχή Συνειδητοποιούμε την απώλεια και το γεγονός ότι δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να αλλάξουμε την κατάσταση και σταδιακά συμβιβαζόμαστε. Σε αυτό το στάδιο μπορούμε να δούμε τι θετικό έχουμε αποκομίσει και τι μάθημα πήραμε από αυτή την εμπειρία. Επίσης, είμαστε πλέον έτοιμοι να προσανατολιστούμε προς μια καινούργια αρχή, αφήνοντας πίσω μας το παρελθόν.
Για μια νέα αρχή
1 Είναι απαραίτητο να μην απομονωθούμε όταν βιώνουμε μια αλλαγή στη ζωή μας. Και να μη φοβηθούμε να βιώσουμε τα συναισθήματα που συνοδεύουν αυτή την αλλαγή. Ακόμη και η θλίψη είναι απαραίτητη. Αν δεν αφήσουμε τον εαυτό μας να βιώσει αυτά τα συναισθήματα, μπορεί να μείνουμε παγιδευμένοι στο στάδιο της άρνησης.
2 Παραμένοντας προσκολλημένοι στο στάδιο της άρνησης, δεν καταφέρνουμε να συνεχίσουμε τη ζωή μας, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στην εμφάνιση ψυχοσωματικών προβλημάτων.
3 Στο στάδιο της αποδοχής, μπορούμε να δούμε τι καινούργιο μας φέρνει η απώλεια που βιώνουμε. Άλλωστε, οτιδήποτε φεύγει αφήνει πίσω του ένα κενό που έρχεται να καλυφθεί με κάτι νέο.
4 Βασικοί παράγοντες για να κάνουμε ένα νέο ξεκίνημα είναι να βασιστούμε στο υποστηρικτικό δίκτυο των φίλων και συγγενών και να αποφύγουμε την απομόνωση.
Μετά από έναν χωρισμό
*Είναι σημαντικό να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να νιώσει τη λύπη, τον θυμό και τη σύγχυση που συνοδεύει τον χωρισμό. Να αποδεχθούμε ότι έχουμε πληγωθεί, αλλά παράλληλα να καταλάβουμε ότι έχουμε και εμείς μερίδιο της ευθύνης γι’ αυτή την εξέλιξη – χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι κατακρίνουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.
*«Εκμεταλλευόμαστε» το δίκτυο υποστήριξής μας. Επιδιώκουμε να μιλήσουμε για τους φόβους και τις ανησυχίες μας σε ένα κοντινό μας πρόσωπο. Είναι σημαντικό, ωστόσο, να επιλέξουμε με υπευθυνότητα το πρόσωπο στο οποίο θα ανοιχτούμε.
*Κρατάμε αποστάσεις από τον τέως σύντροφο. Όταν ο χωρισμός είναι πρόσφατος, το να βλέπουμε τον τέως σύντροφό μας δεν μας βοηθά να τον ξεπεράσουμε.
*Φροντίζουμε τον εαυτό μας όπως ακριβώς θα φροντίζαμε κάποιον φίλο εάν δεν ήταν καλά, περνούσε μια δύσκολη κατάσταση και ήθελε στήριξη. Ακόμη, αποφεύγουμε την αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ, τρώμε και κοιμόμαστε καλά και κάνουμε δραστηριότητες που μας ευχαριστούν.
*Αποφεύγουμε τις νέες γνωριμίες, επειδή ακόμη δεν είμαστε συναισθηματικά έτοιμοι και σε αυτή τη φάση ασυνείδητα προσπαθούμε να βρούμε τον αντικαταστάτη του προηγούμενου συντρόφου. Χρειάζεται χρόνος ώστε να αφήσουμε πίσω μας τα συναισθήματα, τις συνήθειες και τις αναμνήσεις της προηγούμενης σχέσης μας.
*Ακόμη και αν η απόφαση του χωρισμού ήταν δική μας, και πάλι βιώνουμε την απώλεια, επειδή για να έχουμε φτάσει στην απόφαση του χωρισμού αυτό σημαίνει ότι έχει ήδη συμβεί μια απώλεια. Πρόκειται για την απώλεια της επιθυμίας να είμαστε με αυτό τον άνθρωπο, την απώλεια των κοινών σημείων που κάποτε μας ένωναν. Αυτή η απόφαση – ιδιαίτερα σε μακροχρόνιες σχέσεις- δεν είναι εύκολη. Αν μη τι άλλο εμπεριέχει την απώλεια του υπάρχοντος τρόπου ζωής μας, αλλά και τον φόβο τού τι θα συμβεί στο μέλλον.
*Αξιοποιούμε καταλλήλως τον ελεύθερο χρόνο μας, ώστε να ανακαλύψουμε και πάλι ό,τι μας αρέσει. Είναι μια περίοδος που μπορεί να λειτουργήσει ως μια ευκαιρία για καλύτερη επαφή με τον εαυτό μας, με τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας. Είναι σημαντικό, ωστόσο, να κρατήσουμε ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης για όσα καλά ζήσαμε με τον τέως σύντροφό μας, γιατί ό,τι και αν έχει τελικά συμβεί, κάποτε ο ένας είχε επιλέξει τον άλλον και μοιραστήκαμε μαζί όμορφες στιγμές – αυτό δεν χάνεται.
Νέα αρχή μετά από μια απόλυση
Η απόλυση αποτελεί ένα μεγάλο πλήγμα για την οικονομική μας κατάσταση και την αυτοεκτίμησή μας. Για τους περισσότερους ισοδυναμεί με απόρριψη, που μπορεί να γεννήσει συναισθήματα απογοήτευσης, θυμού και ενοχών. Αυτά τα συναισθήματα αναξιότητας, ωστόσο, έχει φανεί ότι είναι πιο έντονα όταν η απόλυση συμβαίνει σε μια περίοδο ευημερίας. Αντίθετα, σε συνθήκες κρίσης, είναι πιο εύκολο για έναν εργαζόμενο να αποδεχθεί ότι η απόλυση είναι κάτι που δεν τον αφορά προσωπικά, αλλά αποτελεί ένα επακόλουθο της γενικότερης κατάστασης. Σε αυτή την περίπτωση, η αυτοεκτίμησή του είναι λιγότερο λαβωμένη. Από την άλλη μεριά, όμως, σε περιόδους οικονομικής κρίσης αυξάνεται το άγχος και η ανασφάλεια για την εύρεση νέας εργασίας.
Και τώρα, τι κάνω;
Οι ειδικοί τονίζουν ότι υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπίσουμε όσο γίνεται λιγότερο επώδυνα μια απόλυση, αλλά και να εκμεταλλευτούμε προς όφελός μας το χρονικό διάστημα που θα είμαστε χωρίς εργασία. Δείτε παρακάτω τι μας συμβουλεύουν:
*Επιτρέπουμε στον εαυτό μας να πενθήσει, να βιώσει τον πόνο, τη θλίψη και την απογοήτευση για την απώλεια της εργασίας μας. Ωστόσο, την ίδια στιγμή είναι σημαντικό να μη γίνουμε παθητικοί δέκτες της κατάστασης.
*Αποφεύγουμε την απομόνωση και αναζητούμε πρόσωπα εμπιστοσύνης για να μιλήσουμε για όσα νιώθουμε. Αναζητούμε ομάδες υποστήριξης για ανέργους (ομάδες που απαρτίζονται από ανθρώπους που βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση και μπορούν να μας καταλάβουν).
*Την αναζήτηση εργασίας, για όσο καιρό αυτή διαρκέσει, πρέπει να τη δούμε σαν τη νέα μας εργασία. Ενεργοποιούμε τις επαφές μας, ανανεώνουμε το βιογραφικό μας, καθώς και την επιστολή που το συνοδεύει, ώστε να είναι ελκυστικά. Παράλληλα, αναζητάμε ευκαιρίες μετεκπαίδευσης που θα προσφέρουν προσόντα στο βιογραφικό μας.
*Ορίζουμε ένα ωράριο στα πλαίσια του οποίου ασχολούμαστε καθημερινά με την εύρεση εργασίας, ώστε να έχουμε περισσότερο έλεγχο της κατάστασης. Επίσης, καλό είναι να επεκτείνουμε το εύρος του αντικειμένου εργασίας μας. Με αυτό τον τρόπο αυξάνουμε τις πιθανότητες να βρούμε δουλειά.
*Δεν σταματάμε τις συνήθειες της καθημερινής μας ρουτίνας (π.χ. ώρα αφύπνισης, φαγητού κ.λπ.) και αν το κρίνουμε απαραίτητο ζητάμε τη βοήθεια ενός επαγγελματικού συμβούλου για την εύρεση εργασίας.
*Προετοιμαζόμαστε ώστε να αντισταθούμε στις αυτόματες αρνητικές σκέψεις που κάνουμε για την κατάστασή μας. Προσπαθούμε να δούμε τα πράγματα από μια απόσταση, χωρίς να βουλιάζουμε στην απαισιοδοξία.
Box Απόλυση ή απελευθέρωση;
Στη σημερινή εποχή πολλοί άνθρωποι μπορεί να βιώσουν την απόλυση απελευθερωτικά, επειδή βρίσκονταν σε μια δουλειά με καλή αμοιβή μεν, αλλά με πολλές ώρες εργασίας, στρες και ελάχιστη ευχαρίστηση. Μέσα από την απόλυση, λοιπόν, αναγκάστηκαν να ιεραρχήσουν ξανά τις αξίες, τις προτεραιότητες και τις ανάγκες τους, γεγονός που τους οδήγησε σε ένα άλλο αντικείμενο εργασίας, που τελικά τους ικανοποιεί περισσότερο.
Μετά από μια σοβαρή αρρώστια
Η απώλεια της υγείας λόγω μιας σοβαρής ασθένειας συμβαδίζει με την απώλεια της ψευδαίσθησης ότι ο θάνατος δεν μας αγγίζει και μας φέρνει σε επαφή με την πραγματικότητα του θανάτου, πιθανώς και με την απώλεια μέρους της λειτουργικότητάς μας.
Η σοβαρή αρρώστια είναι μια κατάσταση που μας κλονίζει και συχνά καθιστά αναγκαία την ψυχολογική υποστήριξη από έναν ειδικό, δεδομένου ότι ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων δεν ξεπερνούν το στάδιο της άρνησης και της συνειδητοποίησης ότι πρέπει να αλλάξουν δεδομένα στον τρόπο ζωής τους ώστε να προστατεύσουν την υγεία τους.
Το πρώτο βήμα όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με τη διάγνωση είναι να κρατήσει την ψυχραιμία του και να επιδιώξει να ενημερωθεί όσο πληρέστερα γίνεται για τη νόσο και τις επιλογές θεραπείας. Σε περιπτώσεις πολύ σοβαρής ασθένειας, είναι χρήσιμες οι ομάδες υποστήριξης και αλληλοβοήθειας με μέλη ανθρώπους που έχουν την ίδια ασθένεια.
Το οικογενειακό και το φιλικό δίκτυο υποστήριξης είναι πολύ σημαντικά. Είναι λανθασμένο να μη μιλάμε με τους φίλους και τους συγγενείς με τον φόβο ότι θα τους στενοχωρήσουμε. Η στενοχώρια υπάρχει ούτως ή άλλως, οπότε δεν έχει νόημα να μη μιλάμε γι’ αυτό.
Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε την κατάσταση και να προχωρήσουμε με τα νέα δεδομένα. Σύμφωνα με μαρτυρίες ανθρώπων που βρέθηκαν σε αυτή την κατάσταση, μετά από μια σοβαρή ασθένεια το άτομο αποκτά μια νέα συνειδητοποίηση της ζωής. Αλλάζει ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τη ζωή, το παρόν, τον χρόνο, τα συναισθήματά του, αλλά και τις σχέσεις του. Γίνεται πιο ευγνώμον γι’ αυτό που έχει στο παρόν. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, η νέα αρχή μπορεί να το φέρει πιο κοντά στην ευτυχία.
Στο νέο μας σπίτι
Στην περίπτωση της μετακόμισης -επιθυμητής ή όχι-, η απώλεια αφορά το γεγονός ότι στερούμαστε τον οικείο μας χώρο, το καταφύγιό μας, ενώ παράλληλα χάνουμε και το γνωστό μας περιβάλλον (γειτονιά, μαγαζιά κ.λπ.). Γι’ αυτό και η μετακόμιση συγκαταλέγεται στα στρεσογόνα γεγονότα της ζωής. Ακόμη και η προετοιμασία για μια μετακόμιση μας φέρνει σε επαφή με αναμνήσεις και έντονα συναισθήματα. Για να πιεστούμε όσο το δυνατόν λιγότερο, η καλύτερη συμβουλή είναι η καλή οργάνωση πριν από την ημέρα της μετακόμισης.
Στο καινούργιο μας σπίτι είναι σημαντικό να εξοικειωθούμε με το περιβάλλον. Να κάνουμε ό,τι χρειάζεται για να νιώσουμε τον νέο χώρο δικό μας. Να τον νιώσουμε σπίτι μας, όπως εμείς το εννοούμε. Παράλληλα, πρέπει να επιδιώξουμε να εξερευνήσουμε τη νέα μας γειτονιά και να γνωρίσουμε τους ανθρώπους. Να συνδεθούμε με πρόσωπα και πράγματα στο καινούργιο μας περιβάλλον, να βρούμε καινούργια στέκια και νέες παρέες.
«Όταν μια πόρτα κλείνει, μια άλλη ανοίγει. Συχνά όμως λυπόμαστε τόσο για την πόρτα που έκλεισε, που δεν μπορούμε να δούμε τη νέα πόρτα που ανοίγει για εμάς» Alexander Graham Bell
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΕΝΕΔΙΑΤΟΥ, ψυχολόγο, Μ.Α. Κλινικής Ψυχολογίας, πρόεδρο του Δ.Σ. και επιστημονική υπεύθυνη της Ελληνικής Εταιρείας Διαταραχών Διάθεσης «ΜΑΖΙ».
