Ενώπιον του ήλιου δεν είμαστε όλοι ίσοι. Για παράδειγμα, οι καστανοί και οι μελαχρινοί διαθέτουν ένα φυσικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους κοκκινομάλληδες και τους ξανθούς, των οποίων το ανοιχτόχρωμο δέρμα περιέχει πολύ λιγότερες ποσότητες μελανίνης και ως εκ τούτου κινδυνεύουν περισσότερο από ένα πιθανό ηλιακό έγκαυμα βραχυπρόθεσμα, αλλά και τη φωτογήρανση και την εκδήλωση κάποιου τύπου καρκίνου του δέρματος μακροπρόθεσμα. Επιπλέον, ο ήλιος είναι υπεύθυνος και για άλλα προβλήματα στο δέρμα, όπως είναι οι πανάδες, οι φακίδες, οι κόκκινες ελιές κ.ά., αλλά επιδρά και σε συγκεκριμένες δερματολογικές ασθένειες από τις οποίες υποφέρουμε ήδη και μπορεί να τις επιδεινώσει ή αντίθετα να λειτουργήσει ως θεραπευτικό μέσο. Αλλά οι επιδράσεις του ήλιου -θετικές και αρνητικές- δεν περιορίζονται μόνο στο δέρμα. Ο ήλιος επηρεάζει και πολλά άλλα όργανα και συστήματα του οργανισμού, από τη γονιμότητα και την αρτηριακή μας πίεση μέχρι το ενδεχόμενο να πάθουμε αλλεργία ή οστεοπόρωση στο μέλλον. Ας μάθουμε, λοιπόν, σε ποιες περιπτώσεις να επιδιώξουμε την ηλιοθεραπεία και σε ποιες να αποφύγουμε την έκθεση στον ήλιο.

Ενότητα 1η: Οδηγίες χρήσης

Εσείς τι φωτότυπο έχετε;
Για να συνειδητοποιήσουμε πόσο και αν κινδυνεύουμε από τον ήλιο, χρειάζεται να βρούμε ποιος είναι ο φωτότυπός μας. Ο φωτότυπος καθορίζεται από το χρώμα του δέρματος, των μαλλιών και των ματιών του κάθε ανθρώπου και υπάρχουν 6 φωτότυποι. Οι μεσογειακοί λαοί -μεταξύ των οποίων και εμείς οι Έλληνες- ανήκουμε στον τρίτο ή τον τέταρτο φωτότυπο, πράγμα που σημαίνει ότι αντιμετωπίζουμε μέτριο κίνδυνο για ηλιακά εγκαύματα. Περισσότερο, λοιπόν, κινδυνεύουν να πάθουν ηλιακά εγκαύματα άνθρωποι και παιδιά με φωτότυπο 1 ή 2, στους οποίους ανήκουν όσοι έχουν δέρμα που μαυρίζει από ελάχιστα έως καθόλου, ξανθά ή κόκκινα μαλλιά, ανοιχτόχρωμα μάτια και συχνά φακίδες.

Προσοχή στα παιδιά!
Τα παιδιά, αν και αγαπούν τον ήλιο, καθώς και όλα όσα ευχάριστα αυτός συνεπάγεται, όπως το παιχνίδι στην παραλία και τα μπάνια στη θάλασσα, κινδυνεύουν από αυτόν περισσότερο από εμάς τους ενηλίκους. Ίσως έχουμε την εντύπωση ότι αυτός ο κίνδυνος αφορά μόνο τα χαριτωμένα ξανθά παιδάκια και ότι αντίθετα τα πιο μελαχρινά είναι ασφαλή όταν εκτίθενται στην ακτινοβολία του. Αυτό δεν ισχύει. Τα παιδιά πρέπει να προσέχουν σε σχέση με τον ήλιο άσχετα από το χρώμα του δέρματός τους. Άλλωστε, τα παιδιά έχουν περισσότερες πιθανότητες να πάθουν κάποιο ηλιακό έγκαυμα, ανεξάρτητα από το πόσο θα κάτσουν στον ήλιο. Πρέπει να γνωρίζουμε επίσης ότι ένα ηλιακό έγκαυμα μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο, αφού έρευνες έχουν αποδείξει ότι ένα σοβαρό ηλιακό έγκαυμα (2ου βαθμού) σε παιδιά κάτω των 15 ετών διπλασιάζει τον κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του δέρματος στην ενήλικη ζωή τους.

Φυσικά, ακόμα και όσον αφορά τα παιδιά και το πόσο μπορούν να κάθονται στον ήλιο, οι ειδικοί γίνονται πιο αυστηροί όταν οι ανήλικοι που επιζητούν την ηλιοθεραπεία έχουν πολλές ελιές στο σώμα τους (κυρίως αν έχουν και οι κοντινοί συγγενείς τους ή ακόμα περισσότερο αν έχουν ιστορικό καρκίνου του δέρματος), αλλά και όταν έχουν δέρμα, μαλλιά και μάτια ανοιχτού χρώματος.

Ζουµ στο αντιηλιακό
Υπάρχουν μερικοί βασικοί και απαράβατοι κανόνες που θέτουν οι ειδικοί όσον αφορά την έκθεση στον ήλιο. Αυτοί είναι:

  • Ειδικά όταν είμαστε ανοιχτόχρωμοι ή ανήκουμε σε ευπαθείς ομάδες, πρέπει να αποφεύγουμε τον ήλιο -κυρίως τις επικίνδυνες ώρες (10 π.μ.-4 μ.μ.)- και να χρησιμοποιούμε αντιηλιακό -τόσο στο πρόσωπο όσο και στο σώμα, στα μέρη που εκτίθενται στον ήλιο- ακόμη και όταν κινούμαστε στην πόλη ή είναι χειμώνας.
  • Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η επιλογή ενός αντιηλιακού με υψηλό δείκτη προστασίας δεν μας εξασφαλίζει από μόνη της συνεχή προφύλαξη από τον ήλιο. Το αντιηλιακό πρέπει να χρησιμοποιείται σε ιδανική ποσότητα (2 mg ανά τετραγωνικό εκατοστό) για να «πετύχουμε» τον δείκτη προστασίας που αναγράφει. Θα πρέπει, δηλαδή, να γινόμαστε κάτασπροι όταν το εφαρμόζουμε (πράγμα που βέβαια πρακτικά είναι αδύνατον) και επιπλέον να το ανανεώνουμε πολύ συχνά, κάθε 2 ώρες τουλάχιστον, ειδικά αν ιδρώσουμε, κολυμπήσουμε κ.λπ.
  • Τα μωρά μέχρι 6 μηνών δεν πρέπει να μένουν στον ήλιο γυμνά. Χρειάζεται να φορούν πάντα ρούχα, αλλά όχι αντιηλιακό.
  • Τα παιδιά πρέπει να αποφεύγουν να εκτίθενται πολύ στον ήλιο από τις 10 το πρωί μέχρι τις 4 το απόγευμα. Επειδή το ηλιακό έγκαυμα μπορεί να προκύψει ακόμα και όταν κάθονται κάτω από την ομπρέλα ή όταν κολυμπούν στη θάλασσα, πρέπει να τους βάζουμε τακτικά αντιηλιακό.
  • Τα παιδιά πρέπει να φορούν καπέλο, φανελάκι, γυαλιά και αντιηλιακό όταν εκτίθενται στον ήλιο.

Ενότητα 2η: Τον αναζητάμε όταν:

  • Είμαστε γυναίκες Μας προστατεύει από την οστεοπόρωση, αλλά και τη ραχίτιδα (αφορά κυρίως παιδιά που στερούνται το ασβέστιο και τη βιταμίνη D). Με ποιον τρόπο; Το ασβέστιο, που όλοι γνωρίζουμε ότι είναι ο κυριότερος σύμμαχός μας ενάντια στην οστεοπόρωση, δεν είναι δυνατό να το συνθέσει ο οργανισμός μας από μόνος του και γι’ αυτό το λαμβάνει από τις τροφές (κυρίως τα γαλακτοκομικά) και το εναποθέτει στον σκελετό μας. Για να απορροφηθεί όμως το ασβέστιο από το έντερο και τελικά να καθηλωθεί στα κόκαλα, χρειάζεται τη βοήθεια της βιταμίνης D, η οποία σε ποσοστό 90% συντίθεται με τη βοήθεια της υπεριώδους ακτινοβολίας. Έτσι, έχει υπολογιστεί ότι 20 λεπτά καθημερινής έκθεσης στον ήλιο (των άνω άκρων και του προσώπου χωρίς αντιηλιακό ή με κάποιο με χαμηλό δείκτη), κατά προτίμηση το μεσημέρι, είναι αρκετά για να πάρουμε την ποσότητα που χρειαζόμαστε.
  • Θέλουμε να κάνουμε παιδί Ο ζεστός καιρός βελτιώνει την αγγείωση και κατ’ επέκταση τη λειτουργία του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος. Επίσης, σύμφωνα με έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, η βιταμίνη D, που παράγεται λόγω της έκθεσης στον ήλιο, ενισχύει την ποιότητα του ανδρικού σπέρματος.
  • Υποφέρουμε από ψωρίαση Πρόκειται για μια αυτοάνοση ασθένεια που εμφανίζεται κατά κανόνα σε ανθρώπους με σχετική προδιάθεση σε περιόδους στρες και που εκδηλώνεται με κόκκινες πλάκες που καλύπτονται από ένα είδος λεπιού. Οι πλάκες αυτές οφείλονται στο γεγονός ότι τα επιφανειακά κύτταρα του δέρματος των ανθρώπων που πάσχουν από ψωρίαση τείνουν να ολοκληρώνουν τον πολλαπλασιασμό τους κάθε μία εβδομάδα περίπου, αντίθετα με το διάστημα των 28 ημερών που χρειάζονται τα επιφανειακά κύτταρα του δέρματος των υπολοίπων ανθρώπων για να πολλαπλασιαστούν και να αποβληθούν. Έτσι, επειδή δεν προλαβαίνουν τα κύτταρα αυτά να απομακρυνθούν, συσσωρεύονται στο δέρμα και προκαλούν τις πλάκες. Παράλληλα, δημιουργείται μία τοπική φλεγμονή, στην οποία οφείλεται και το κόκκινο χρώμα των πλακών αυτών. Ο ήλιος δρα ευεργετικά στην ψωρίαση αφενός επειδή οι υπεριώδεις ακτίνες του επιβραδύνουν τη διαδικασία της ανανέωσης των επιφανειακών κυττάρων και αφετέρου επειδή έχει μια ήπια ανοσοκατασταλτική και αντιφλεγμονώδη δράση.
  • Είναι πεσμένη η διάθεσή μας Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα αυξημένα ποσοστά μελαγχολίας, κατάθλιψης, ακόμα και αυτοκτονιών, στη βόρεια Ευρώπη οφείλονται ως ένα βαθμό και στην έλλειψη ηλιοφάνειας. Αντίθετα, η έκθεση στο ηλιακό φως αυξάνει τις ενδορφίνες και κατ’ επέκταση βοηθά στη βελτίωση της διάθεσης, αλλά και της ποιότητας του ύπνου.
  • Μας ταλαιπωρεί η ξηροδερμία, δηλαδή η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα Χαρακτηρίζεται από ένα λιπαρό λέπι που εμφανίζεται στα μαλλιά, το πρόσωπο και το στήθος (συνήθως σε ανθρώπους με λιπαρό δέρμα) και κατά πάσα πιθανότητα οφείλεται σε έναν μύκητα που λέγεται πιτυρόσπορος, ο οποίος υπάρχει φυσιολογικά στο ανθρώπινο δέρμα, αλλά σε κάποια άτομα, για άγνωστους λόγους, ευνοείται ιδιαίτερα η ανάπτυξή του, με αποτέλεσμα την εμφάνιση της σμηγματορροϊκής δερματίτιδας. Η δερματίτιδα αυτή φαίνεται να επιδεινώνεται εξαιτίας ψυχολογικών παραγόντων. Επίσης, παρουσιάζει έξαρση τους χειμερινούς μήνες, δηλαδή κυρίως όταν υπάρχει κρύο και υγρασία, που ευνοούν την ανάπτυξη του μύκητα. Αντίθετα, το καλοκαίρι, χάρη στη ζέστη και τον ξηρό καιρό, βρίσκεται σε ύφεση.

Ενότητα 3η: Τον αποφεύγουμε όταν:

  • Έχουμε εμφανίσει έρπη Παρουσιάζεται κατά κανόνα στα χείλη με τη μορφή φυσαλίδων, οφείλεται σε έναν ιό που είναι μεταδοτικός και βρίσκεται στον οργανισμό μας, και εμφανίζει συμπτώματα όταν είμαστε κουρασμένοι, στρεσαρισμένοι, έχουμε πυρετό κ.λπ. Όμως, υπάρχει κι ένας άλλος παράγοντας που μπορεί να οδηγήσει στην υποτροπή του επιχείλιου έρπη (όταν ήδη υπάρχει ο ιός στον οργανισμό) και δεν είναι άλλος από την υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου. Έτσι, κυρίως αν έχουμε εμφανίσει επιχείλιο έρπη στο παρελθόν, θα πρέπει να χρησιμοποιούμε αντιηλιακό στικ για τα χείλη με υψηλό δείκτη προστασίας.
  • Υποφέρουμε από λεύκη Είναι μία αυτοάνοση δερματοπάθεια που επηρεάζεται από ψυχολογικούς παράγοντες, όπου για κάποιον άγνωστο λόγο ο ίδιος ο οργανισμός καταστρέφει ορισμένα μελανοκύτταρα και δεν παράγεται μελανίνη στα σημεία εκείνα του σώματος, οπότε το δέρμα ασπρίζει. Εκτός από τους ψυχολογικούς λόγους, τη λεύκη μπορεί να πυροδοτήσει και ένα σοβαρό ηλιακό έγκαυμα ή ένας τραυματισμός. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να προστατεύουμε τις περιοχές που έχουν υποστεί λεύκη με ένα αντιηλιακό με υψηλό δείκτη προστασίας, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να προκληθεί έγκαυμα.
  • Έχουμε αλλεργία στον ήλιο Για άγνωστους λόγους, σε ορισμένους ανθρώπους, κυρίως στις γυναίκες, ο ήλιος μπορεί να προκαλέσει αλλεργία, συνήθως λίγες ώρες μετά την έκθεσή τους σε αυτόν. Η αλλεργία αυτή εκδηλώνεται με ερυθρότητα, οίδημα και φυσαλίδες στα σημεία του δέρματος που είναι εκτεθειμένα στον ήλιο, κατά κανόνα στο ντεκολτέ, τους ώμους, τα μπράτσα, τον λαιμό, κάποιες φορές στα πόδια και σπανίως στο πρόσωπο. Η λύση είναι η όσο το δυνατόν περιορισμένη έκθεση στον ήλιο και το να προσπαθήσουμε να την προλάβουμε χρησιμοποιώντας πάντα αντιηλιακό με υψηλό δείκτη προστασίας.
  • Περιμένουμε παιδί Ο ήλιος μπορεί να πυροδοτήσει την εμφάνιση πανάδων σε γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή της λήψης αντισυλληπτικών χαπιών. Οι πανάδες αυτές εμφανίζονται κατά κανόνα στο πρόσωπο και μπορεί να εξαφανιστούν αμέσως, αλλά δυστυχώς συχνά παραμένουν. Η καλύτερη λύση είναι η πρόληψη, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να φοράμε καπέλο, να χρησιμοποιούμε αντιηλιακό και να αποφεύγουμε τον ήλιο τις επικίνδυνες ώρες (10 π.μ – 4 μ.μ.), που είναι άλλωστε και η οδηγία που δίνουν σε όλους οι δερματολόγοι. Από την άλλη πλευρά, ένα άλλο πρόβλημα που μπορεί να απασχολήσει τις γυναίκες που είναι σε ενδιαφέρουσα είναι ότι η ζέστη και ο ήλιος ευνοούν την πτώση της πίεσης και έτσι είναι πιθανό να νιώσουν αδυναμία, ζαλάδες, ακόμα και τάση για λιποθυμία. Ο κίνδυνος είναι ακόμα μεγαλύτερος στο τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, καθώς έχει αυξηθεί πολύ ο όγκος της μήτρας, πιέζεται η κάτω κοίλη φλέβα και αυξάνεται έτσι ακόμα περισσότερο ο κίνδυνος της υπότασης.
  • Παίρνουμε συγκεκριμένα φάρμακα Υπάρχουν κάποια φάρμακα των οποίων τόσο η δράση (π.χ. αντιυπερτασικά και διουρητικά) όσο και οι ανεπιθύμητες ενέργειες -κυρίως η πτώση της πίεσης- (π.χ. αγχολυτικά και αντικαταθλιπτικά, σε ανθρώπους που έχουν ξεκινήσει πρόσφατα τη θεραπεία, και αντιψυχωσικά) εντείνονται τους καλοκαιρινούς μήνες. Η γενική οδηγία σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η αποφυγή της παραμονής σε ζεστούς χώρους και της πολύωρης έκθεσης στον ήλιο, κυρίως από τις 12 μ.μ ως τις 4 μ.μ.

Προσοχή στα µάτια
Η παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο μπορεί να προκαλέσει πρόωρο καταρράκτη και βλάβες στην ωχρά κηλίδα. Ουσιαστικά, οι υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου γερνάνε τον φακό του ματιού, όπως αντίστοιχα και το δέρμα, και έτσι είναι πιθανό να εμφανιστούν νωρίτερα αλλοιώσεις που σχετίζονται με την ηλικία, όπως είναι ο καταρράκτης. Στην πραγματικότητα, ο φακός του ματιού είναι κρυσταλλοειδής και όσο περνάνε τα χρόνια, θολώνει, πράγμα που επιδεινώνεται με τη μακροχρόνια έκθεση στον ήλιο.

Ζουµ στα γυαλιά ηλίου
Έτσι, τα γυαλιά ηλίου είναι απαραίτητα ακριβώς όπως και το αντιηλιακό για το δέρμα μας. Τα γυαλιά ηλίου πρέπει οπωσδήποτε να έχουν φακούς κατάλληλους για να απορροφούν τις υπεριώδεις ακτίνες (UVA και UVB) και να φέρουν το αντίστοιχο πιστοποιητικό από τον κατασκευαστή. Το χρώμα των φακών δεν παίζει ιδιαίτερο ρόλο. Η διαφορά είναι πως τα σκουρόχρωμα γυαλιά μάς απαλλάσσουν και από τη λάμψη και τις αντανακλάσεις του ήλιου, από το ορατό φάσμα που μας θαμπώνει δηλαδή, όχι όμως απαραίτητα και από τις υπεριώδεις ακτίνες αν δεν έχουν 99-100% αντι-UV προστασία. Αν δεν είμαστε βέβαιοι για την ποιότητα των φακών των γυαλιών μας, μπορούμε να επισκεφτούμε ένα κατάστημα οπτικών και να ζητήσουμε να μας μετρήσουν το ποσοστό προστασίας από τις υπεριώδεις που προσφέρουν, στο ειδικό μηχάνημα που διαθέτουν σε όλα αυτά τα μαγαζιά.

Ήλιος και ακµή: Σύμμαχοι ή αντίπαλοι;
Οι απόψεις διίστανται. Άλλοι νομίζουν ότι ο ήλιος επιδεινώνει την ακμή, άλλοι ότι μειώνει τα συμπτώματά της, ίσως επειδή συχνά είναι λιγότερα στη διάρκεια του καλοκαιριού, καθώς ο ήλιος μπορεί να βοηθάει λίγο στο να υπάρξει ύφεση χάρη στην ήπια αντιφλεγμονώδη δράση του. Ο ήλιος, όμως, ουσιαστικά δεν κάνει ούτε καλό ούτε κακό στην ακμή. Σε κάθε περίπτωση, αν υποφέρουμε από ακμή, θα πρέπει όπως και όλοι οι υπόλοιποι να χρησιμοποιούμε αντιηλιακά με υψηλό δείκτη προστασίας, κατά προτίμηση σε μορφή ζελέ ή σπρέι.

Ήλιος και καλλυντικά: Δεν πάνε μαζί
Κάποια συστατικά φαρμάκων, αλλά και άλλων προϊόντων (π.χ. αρώματα ή καλλυντικές κρέμες) είναι πιθανό να προκαλέσουν φωτοευαισθησία. Αυτό σημαίνει πως ακόμα και μετά από περιορισμένη έκθεση στο ηλιακό φως μπορεί το δέρμα μας -στα εκτεθειμένα σημεία- να κοκκινίσει, να πρηστεί, να εμφανίσει φουσκάλες και να έχουμε φαγούρα. Αν έχουμε ανοιχτόχρωμο δέρμα, πρέπει να προσέχουμε περισσότερο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι όσοι είναι σκουρόχρωμοι είναι ασφαλείς. Φωτοευαισθησία μπορεί να προκαλέσουν: τοπικά ρετινοειδή που περιέχονται σε αντιρυτιδικές κρέμες και φάρμακα για τη θεραπεία της ακμής, καλλυντικά με άρωμα, κολόνιες, αντιβιοτικά, διουρητικά, αντιμυκητιασικά, ορισμένα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (σε δόσεις για τη θεραπεία της αρθρίτιδας), κάποια αντιυπερτασικά και αντιαρρυθμικά, ορισμένα φάρμακα για διαβητικούς, ψωραλένια (για τη θεραπεία της ψωρίασης), αντιψυχωσικά, φάρμακα κατά του καρκίνου.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗ δρ. ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΑΜΠΡΙΝΟΠΟΥΛΟΥ, δερματολόγο-αφροδισιολόγο, τη δρ. ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΔΑΛΛΑ, λέκτορα Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, και τον κ. ΠΕΤΡΟ ΣΜΑΧΛΙΟΥ, χειρουργό οφθαλμίατρο.