από την Ελένη Κατσάμπα, MSc. Κλινική Ψυχολόγο – Ψυχοθεραπεύτρια Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής κατεύθυνσης, www.katsampa.gr
Όλο και περισσότεροι νέοι τείνουν να παραμένουν ή να επιστρέφουν στην οικογενειακή εστία αναζητώντας στήριξη από τους γονείς τους, σύμφωνα με στοιχεία ερευνών στην Ευρώπη και την Αμερική στη διάρκεια της τελευταίας κυρίως δεκαετίας. Οι δυσμενείς οικονομικές συνθήκες των τελευταίων ετών και, ιδιαίτερα, η αύξηση της ανεργίας και της εργασιακής ανασφάλειας σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος ζωής φαίνεται να συνδέονται με σημαντικό τρόπο με το φαινόμενο αυτό κρατώντας όλο και περισσότερους νέους στο πατρικό τους σπίτι, ενώ χιλιάδες άλλοι, οι οποίοι είχαν εγκαταλείψει την πατρική εστία, αναγκάζονται να επιστρέψουν σε αυτήν και να συγκατοικήσουν με τους γονείς τους λόγω της οικονομικής κρίσης.
Ο Ρόλος της οικογένειας στην ανεξαρτητοποίηση των ενήλικων μελών της
Ο βαθμός της στήριξης που προσφέρουν οι γονείς προς τα παιδιά τους ενθαρρύνοντας τις προσπάθειες ανεξαρτητοποίησής τους και η ποιότητα της μεταξύ τους σχέσης επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο που ο νέος θα διαπραγματευθεί την έξοδο του από την οικογενειακή εστία, αλλά και το πώς θα προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής. Η δομή της ελληνικής κοινωνίας και οικογένειας είναι αρκετά παραδοσιακή και κυριαρχεί σε σημαντικό βαθμό η νοοτροπία που θέλει τα παιδιά να ζουν με τους γονείς, γιατί εκείνοι τα φροντίζουν και τα εξασφαλίζουν. Ωστόσο, αυτού του τύπου οι πρακτικές είναι πιθανό να ενισχύουν την εξάρτηση των νέων ατόμων και να τα εμποδίζουν να φύγουν από την οικογένεια για να εκπληρώσουν τους δικούς τους στόχους. Σύμφωνα, μάλιστα, με τις έρευνες, οι νέοι των νοτίων ευρωπαϊκών κρατών, όπως της Ιταλίας, της Πορτογαλίας, και της Ελλάδας βρίσκονται στις πρώτες θέσεις μεταξύ των νέων που παρατείνουν την παραμονή τους ή επιστρέφουν στο σπίτι των γονιών τους, γεγονός που εκτός από τις διαφορετικές οικονομικές συνθήκες, αποδίδεται και σε πολιτισμικούς παράγοντες, όπως είναι η σημασία και ο ρόλος της οικογένειας ή ο διαφορετικός τρόπος ζωής που περιορίζει την ανεξαρτησία των νέων.
Ο Ρόλος της προσωπικότητας του νέου στην προσπάθειά του για ανεξαρτητοποίηση
Και η προσωπικότητα, όμως, του ατόμου διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στην προσπάθειά του να ανεξαρτητοποιηθεί και είναι πολύ πιθανό να συνδέεται με την επιλογή της συμβίωσης με την πατρική οικογένεια. Συναισθηματικοί λόγοι, όπως ο φόβος της αποτυχίας και η ευθυνοφοβία, μπορούν να εμποδίσουν έναν νέο να φύγει από την οικογενειακή εστία ή να επιστρέψει σε αυτήν με την πρώτη δυσκολία. Υπάρχουν, επίσης, περιπτώσεις όπου οι οικονομικές δυσκολίες – που συνδέονται και με τις διαφορετικές ανάγκες των σημερινών νέων από αυτές των προηγούμενων γενεών- είναι η πρόφαση για να αναβάλλει ο νέος την έξοδο του από την οικογενειακή εστία και την ανεξαρτητοποίησή του. Έτσι, όμως, οι νέοι οδηγούνται σε έναν φαύλο κύκλο με αποτέλεσμα όσο δεν τους φτάνουν τα χρήματα για να φύγουν από το πατρικό, τόσο να βολεύονται και να μην ψάχνουν για δουλειά ή να μην επιχειρούν να μείνουν μόνοι τους, και όσο δεν ψάχνουν ή δεν επιχειρούν να φύγουν από το σπίτι των γονιών τους, τόσο πιο πολύ να βουλιάζουν στο βόλεμα και την φροντίδα της οικογένειας.
Συνέπειες για την οικογένεια του νέου από την επιστροφή του στο σπίτι των γονιών του
Η επιστροφή στο σπίτι μπορεί να είναι δύσκολη όχι μόνο για το νέο άτομο, αλλά και για τους γονείς, οι οποίοι βρίσκονται αντιμέτωποι με περισσότερα έξοδα, εντάσεις και αμφιβολίες για το αν ανταποκρίθηκαν επιτυχώς στο γονεϊκό τους ρόλο.
Οι γονείς φαίνεται ότι είναι σε θέση να απολαύσουν την «άδεια φωλιά» της οικογενειακής εστίας μόνο όταν τα ενήλικα τέκνα τους έχουν καταφέρει να διαπραγματευθούν με αποτελεσματικό τρόπο τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή, ενώ σύμφωνα με έρευνες, τα ζευγάρια που φιλοξενούσαν τα ενήλικα παιδιά τους εμφάνιζαν αυξημένους καβγάδες συγκριτικά με τα ζευγάρια που έμεναν μόνα τους.
Πιο συγκεκριμένα, οι συνέπειες για τους γονείς, όταν τα παιδιά αδυνατούν να μεταβούν με ομαλό τρόπο προς την ενήλικη ζωή φαίνονται να είναι οι εξής:
- επιβάρυνση του οικογενειακού οικονομικού προϋπολογισμού
- απροθυμία να επιδιώξουν ή δυσκολία να επιτύχουν τους δικούς τους στόχους
- ενοχές για το πώς ανταποκρίθηκαν στο ρόλο τους ως γονείς
- γκρίνια γύρω από την απόδοση ευθυνών
- αυξημένο στρες
- ένταση ή επιδείνωση της σχέσης με το ενήλικο παιδί.
Ένα νέο άτομο που χάνει την εργασία του ή δυσκολεύεται να βρει εργασία για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι πιθανό να βιώνει μειωμένη αυτοεκτίμηση, να αισθάνεται ότι δεν είναι δημιουργικό, ότι χάνει μέρος του κοινωνικού του ρόλου, και ότι, ίσως, δεν ανήκει σε κάποιο κοινωνικό σύνολο. Η αυτοεικόνα του σταδιακά κλονίζεται, οι σχέσεις του γίνονται δυσλειτουργικές και τελικά υποβαθμίζεται η ποιότητα ζωής του. Επιπλέον, η οικονομική κρίση περιορίζει τις εργασιακές ευκαιρίες και ενισχύει περαιτέρω τις συνθήκες οικονομικής εξάρτησης των νέων από τους γονείς τους οι οποίοι φοβούνται ότι η επιστροφή στην πατρική εστία σημαίνει και απώλεια της ανεξαρτησίας τους. Καθώς, η αποχώρηση από την οικογενειακή εστία αποτελεί γεγονός-ορόσημο για κάθε νέο άνθρωπο σε ό,τι αφορά την απόκτηση ελέγχου στους διαφόρους τομείς της ζωής του, οι νέοι που βιώνουν μία τέτοια κατάσταση δυσκολεύονται ουσιαστικά να εκπληρώσουν τις αναπτυξιακές προσδοκίες της πρώτης ενήλικης ζωής, όπως είναι η αυτόνομη διαβίωση, η ανάληψη εργασιακών ευθυνών, η εύρεση συντρόφου και η δημιουργία οικογένειας. Το γεγονός αυτό τους φέρνει αντιμέτωπους με τις προσδοκίες της κοινωνίας και της οικογένειας, αλλά αποτελεί και πηγή αύξησης των ψυχικών δυσκολιών, καθώς όλη αυτή η παρατεταμένη «νεότητα» και η διαρκής αναζήτηση εργασίας, ερωτικού συντρόφου, στέγης κ.τ.λ. καθυστερεί την ωρίμανση της προσωπικότητας.
Ποιο είναι το σημείο-κλειδί για μία λειτουργική συμβίωση;
Κλειδί στην συμβίωση των νέων με την οικογένειά τους είναι η καλή επικοινωνία και το κλίμα συνεργασίας. Είναι σημαντικό τόσο οι γονείς όσο και τα παιδιά να εκφράζουν με ειλικρίνεια τις προθέσεις και τις προσδοκίες τους τόσο πριν τη συγκατοίκηση όσο και κατά τη διάρκεια αυτής. Η έκφραση των αμοιβαίων προσδοκιών και η διασαφήνιση των ευθυνών προκειμένου να διασφαλιστεί η εύρυθμη λειτουργία του οικογενειακού περιβάλλοντος αποτελεί αναγκαία συνθήκη για μία λειτουργική συμβίωση.
Αν είστε γονιός:
1) Προσπαθήστε να βρείτε νέες ισορροπίες στη σχέση σας με το γιο σας ή την κόρη σας. Θυμηθείτε ότι μπορεί να είναι παιδί σας, δεν είναι όμως πια παιδί, αλλά ενήλικο άτομο, οπότε συμπεριφερθείτε του ανάλογα.
2) Συζητήστε μαζί του από την αρχή θέτοντας εφικτούς στόχους: για ποιους λόγους επιστρέφει ή συνεχίζει να μένει σπίτι, π.χ. επειδή δεν βρίσκει δουλειά, επειδή δεν μπορεί να καλύψει τα έξοδα του μένοντας μόνος κ.λπ.; Είναι σημαντικό να συζητήσετε με ειλικρίνεια για το θέμα αυτό, για να είναι ξεκάθαρα τα πράγματα και για τις δυο πλευρές, να τεθούν στόχοι και να κινητοποιηθεί ο νέος ώστε να επιδιώξει την ανεξαρτητοποίηση του και να μην βολευτεί στην πατρική εστία.
3) Συμφωνήστε σε κάποιους κοινούς κανόνες που θα βοηθούν στην εύρυθμη λειτουργία του σπιτιού και θα εξασφαλίζουν τη μείωση των δυσκολιών που προκύπτουν από τη συγκατοίκηση.
4) Σεβαστείτε τον προσωπικό του χώρο μες στο σπίτι και την προσωπική του ζωή και μην προσπαθείτε να ασκήσετε έλεγχο στον τρόπο ζωής του.
5) Δείξτε κατανόηση στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει και κάντε σαφή τον τρόπο με τον οποίο μπορείτε να τον βοηθήσετε, μπορεί π.χ. να μπορείτε να του προσφέρετε φιλοξενία και φαγητό και να μην μπορείτε να του καλύψετε τα προσωπικά του έξοδα.
6) Συζητήστε μαζί του τις προσδοκίες σας από εκείνον σε ό,τι αφορά την φροντίδα και τις δουλειές του σπιτιού συμφωνώντας για το ποιος θα είναι υπεύθυνος για τι μες στο σπίτι, και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να συνεισφέρει αναλαμβάνοντας ορισμένες δουλειές, καθώς και το πότε θα πρέπει να γίνονται επανεκτιμώντας κάθε δύο περίπου μήνες τις ανάγκες που υπάρχουν.
7) Συζητήστε για τα οικονομικά: αν το παιδί σας εργάζεται, μπορείτε ενδεχομένως να του ζητήσετε να συνεισφέρει σε κάποια από τα έξοδα του σπιτιού, όπως π.χ. να αναλάβει να πληρώνει το λογαριασμό του κινητού του τηλεφώνου ή τη βενζίνη, αν κάνει χρήση του οικογενειακού αυτοκινήτου. Κι αυτό θα τον βοηθήσει να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του και να κινητοποιηθεί προς την ανεξαρτητοποίησή του.
8) Προσπαθήστε να είστε ευέλικτοι: αν, για παράδειγμα, το παιδί σας δεν εργάζεται και δεν μπορεί να συνεισφέρει οικονομικά, ίσως εναλλακτικά να μπορεί να αναλάβει περισσότερες ευθύνες σε ό,τι αφορά την φροντίδα του σπιτιού. Αυτό θα βοηθήσει και εσάς, αλλά και εκείνον να διατηρήσει το κίνητρό του να βρει δουλειά και να μείνει μόνος του.
9) Στηρίξτε το παιδί σας και δείξτε του εμπιστοσύνη ότι μπορεί να τα καταφέρει, όμως μην τον υπερπροστατεύετε («Εμένα να ακούς») και μην υποτιμάτε τις ικανότητές του («Σου τα ’λεγα εγώ»). Η ενίσχυση του κινήτρου για δράση και ανεξαρτητοποίηση είναι ιδιαίτερα σημαντική.
10) Αναπροσαρμόστε τον οικονομικό προϋπολογισμό της οικογένειας, εξετάζοντας εναλλακτικές που θα σας επιτρέψουν να ανταπεξέρχεστε στα έξοδα και αξιολογήστε την αποτελεσματικότητά τους, όπως π.χ. μείωση στη χρήση του αυτοκινήτου, μαγείρεμα σπιτικού φαγητού για την οικογένεια.
Θυμηθείτε:
Αν είστε νέος άνθρωπος:
1) Καθορίστε ποιες είναι οι ευθύνες σας μες στα πλαίσια της συγκατοίκησης με τους γονείς σας, όπως π.χ. η ανάληψη συγκεκριμένων καθηκόντων.
2) Αναλάβετε τις ευθύνες σας ως ενήλικας τόσο για τις πράξεις σας, όσο και για την φροντίδα των αναγκών σας. Δείξτε ωριμότητα προς τους κανόνες που εξασφαλίζουν μια καλή ατμόσφαιρα μες στο σπίτι, ακούστε τους άλλους και σεβαστείτε τις ανάγκες τους. Θυμηθείτε: αν συμπεριφέρεστε σαν παιδί, οι γύρω σας θα σας αντιμετωπίζουν σαν παιδί!
3) Ορίστε τα τωρινά προβλήματα σας και προσπαθήστε με οργανωμένο, μεθοδικό και ρεαλιστικό τρόπο να τα επιλύσετε.
4) Επιδιώξτε την επικοινωνία με τους γονείς σας και εκφράστε τους τις ανησυχίες σας. Όταν δεν συζητάμε, στερούμε από τους άλλους την ευκαιρία να κατανοήσουν ποια πράγματα μας ενοχλούν και άρα αποκλείουμε την πιθανότητα να αλλάξει κάτι ή να βελτιωθεί η κατάσταση.
5) Προσπαθήστε να διερευνήσετε τι δυνατότητες υπάρχουν για κάλυψη των προσωπικών σας εξόδων στο άμεσο διάστημα όπως π.χ. μία εργασία μερικής απασχόλησης.
6) Προσπαθήστε να θέσετε τα προσωπικά σας όρια τόσο μες στο χώρο του σπιτιού π.χ. ζητήστε από τους γονείς σας να χτυπούν πριν μπουν στο δωμάτιό σας, όπως και σε ό,τι αφορά τον προσωπικό σας χρόνο και τη ζωή σας εκτός σπιτιού, π.χ. δε χρειάζεται να δίνετε λεπτομερή αναφορά κάθε φορά που βγαίνετε από το σπίτι.
7) Διατηρήστε και ενισχύστε τις φιλίες σας και τις κοινωνικές σας επαφές. Αξιοποιήστε τον ελεύθερο χρόνο σας με φίλους μακριά από την οικογένειά σας, ώστε να μπορείτε να παίρνετε απόσταση από τις καταστάσεις μες στο σπίτι και να αντλείτε ευχαρίστηση για να αντιμετωπίζετε τις δυσκολίες στην παρούσα φάση της ζωής σας.
8) Εξασφαλίστε χρόνο για τον εαυτό σας, ώστε να μπορείτε να σκέφτεστε, να χαλαρώνετε και να θέτετε τους στόχους και τις προτεραιότητές σας κάνοντας ένα διάλειμμα από τις απαιτήσεις της οικογενειακής συμβίωσης.
9) Μείνετε εστιασμένοι στο στόχο σας να ανεξαρτητοποιηθείτε. Προσπαθήστε να προγραμματίσετε έστω μακροπρόθεσμα το πότε θα φύγετε από το σπίτι των γονιών σας.
10) Παραμείνετε ρεαλιστές και τηρήστε μια θετική στάση απέναντι στα πράγματα. Προσπαθήστε, παρά τις δυσκολίες που βιώνετε, να μάθετε πράγματα για τον εαυτό σας και να αντιμετωπίσετε αυτό που σας συμβαίνει ως μια χρήσιμη εμπειρία για να αναδιοργανώσετε τη ζωή σας, να αξιολογήσετε τις ανάγκες σας και να θέσετε τους επόμενους επαγγελματικούς στόχους σας.
11) Έχετε το βλέμμα σας στραμμένο προς το μέλλον σας σχεδιάζοντας και ζώντας στο παρόν.
