Όταν ακούτε τη λέξη «τσιγκούνης» τι σας έρχεται στο νου; Πιθανότατα ο γνωστός Εμπενέζερ Σκρουτζ, από το περίφημο βιβλίο του Καρόλου Ντίκενς «Χριστουγεννιάτικη ιστορία» με τις πολλές τηλεοπτικές μεταφορές. Αν, πάλι, είστε των κινουμένων σχεδίων, θα θυμάστε τον Σκρουτζ Μακ Ντακ, που κάνει βουτιές στο θησαυροφυλάκιό του. Φυσικά, και ο ελληνικός κινηματογράφος έχει τους δικούς του τσιγκούνηδες, με πιο γνωστό το Θανάση Βέγγο στο κλασικό πια «Θα σε κάνω βασίλισσα», αλλά και το Λάμπρο Κωνσταντάρα στο «Σπαγκοραμμένο». Όσοι, μάλιστα, γνωρίζουμε κάποιον «σφιχτοχέρη», καταλαβαίνουμε ότι όσο τραβηγμένες και αν μας φαίνονται οι ιστορίες αυτές, κρύβουν λίγη αλήθεια, καθώς η τσιγκουνιά δεν περιορίζεται πάντα στα χρήματα, αλλά μπορεί να αποτελεί στάση ζωής.

Τσιγκούνης Ή οικονόμος;
Άλλο οικονόμος και άλλο τσιγκούνης. Ο οικονόμος δεν ξοδεύει αλόγιστα, αλλά χρησιμοποιεί την κρίση του για το πότε να ξοδέψει και δεν λυπάται να ξοδέψει χρήματα όταν χρειαστεί. Η αποταμίευση δεν τον εμποδίζει να χαρεί τη ζωή του ή να αγοράζει δώρα για τους αγαπημένους του. Με λίγα λόγια, ο οικονόμος χαίρεται τα χρήματά του, αλλά αντιστέκεται στη μανία της υπερκατανάλωσης. Από την άλλη, ο τσιγκούνης άνθρωπος συσσωρεύει χρήματα με ψυχαναγκαστικό τρόπο, όχι τόσο γιατί τα χρειάζεται, αλλά για την ασφάλεια και τη δύναμη που του προσφέρουν. Δεν επιτρέπει στον εαυτό του και τους άλλους να τα χαρούν, αποταμιεύει για να αποταμιεύει και συχνά οι άνθρωποι γύρω του υποφέρουν.

Το προφίλ του τσιγκούνη
Είναι άπληστος, εγωιστής και μίζερος. Δεν θέλει να επενδύσει σε ό,τι κοστίζει και η σκέψη τού να δώσει τον πονάει. Είναι αυτός που σκέφτεται υπερβολικά πριν κάνει μια αγορά και δεν την πραγματοποιεί εάν δεν έχει μελετήσει όλες τις παραμέτρους. Όμως, η τσιγκουνιά του αυτή επηρεάζει και την κοινωνική του ζωή, με αποτέλεσμα οι σχέσεις του να είναι προβληματικές.

Γεννιόμαστε ή γινόμαστε;
Βασικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας τέτοιας συμπεριφοράς παίζει η οικογένεια. Αν, για παράδειγμα, κάποιος έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον φτωχό ή οι γονείς του είναι τσιγκούνηδες χωρίς λόγο, τότε έχει πιθανότητες να αναπτύξει ανάλογη συμπεριφορά. Βέβαια, μεγάλη σημασία έχει και η ιδιοσυγκρασία του καθενός, που διαμορφώνεται σύμφωνα με τα μηνύματα που δέχεται από το περιβάλλον του.

Αλλάζει ο άνθρωπος;
Αν ο τσιγκούνης άνθρωπος αναγνωρίσει το πρόβλημά του και τις επιπτώσεις που αυτό έχει στη ζωή και στις σχέσεις του, μπορεί να αλλάξει συμπεριφορά. Καλό είναι, στην περίπτωση αυτή, να ζητήσει τη βοήθεια ψυχολόγου-ψυχοθεραπευτή, ώστε να ανακαλύψει τα αίτια και τις συνέπειες της τσιγκουνιάς. Από την άλλη, αν ο ίδιος θεωρεί ότι η συμπεριφορά του αυτή είναι σωστή και αρνείται να δεχτεί ότι έχει πρόβλημα, τότε η κατάσταση επιδεινώνεται με το πέρασμα των χρόνων.

Φειδωλά αισθήματα
Η τσιγκουνιά συχνά είναι στάση ζωής και ο φειδωλός στην τσέπη άνθρωπος μπορεί να είναι φειδωλός και στα αισθήματα, στο χρόνο που αφιερώνει στους άλλους, στα κομπλιμέντα. Θεωρεί ότι δίνοντας χάνει κάτι από τον εαυτό του. Αποφεύγει το συναισθηματικό πλησίασμα, ακόμα και με τα παιδιά του, πιστεύοντας ότι, δίνοντας λιγότερα, τα κάνει πιο ανεξάρτητα. Συχνά υπερηφανεύεται για το ότι δύσκολα υποκύπτει στις απαιτήσεις των άλλων και για το ότι μπορεί να ακολουθεί αυστηρούς κανόνες.

Τσιγκούνης σύντροφος
«Τσιγκούνη άνδρα μην πάρεις», συμβούλευαν κάποτε οι μεγαλύτερες γυναίκες. Ωστόσο, το να είσαι δίπλα σε έναν τσιγκούνη άνθρωπο μπορεί να σε κάνει να υποφέρεις είτε είναι άνδρας είτε γυναίκα. Η τσιγκουνιά συνδέεται με το χαρακτήρα και δεν έχει να κάνει με το φύλο. Ο τσιγκούνης άνθρωπος συσσωρεύει χρήματα, αντικείμενα, συναισθήματα. Πιο συχνά, βέβαια, για τσιγκουνιά κατηγορείται το ισχυρό φύλο, πιθανότατα λόγω των κοινωνικών στερεοτύπων, που θέλουν τον άνδρα γαλαντόμο, να πληρώνει στα ραντεβού, να είναι κουβαλητής. Αντίθετα, κανείς δεν περιμένει κάτι τέτοιο από μια γυναίκα. Επίσης, οι άνδρες είναι ίσως λίγο περισσότερο τσιγκούνηδες με τα συναισθήματα, γιατί έχουν κοινωνικά εκπαιδευτεί γι’ αυτό. Τέλος, μπορεί ο τσιγκούνης άνθρωπος να νιώθει ότι με τη συμπεριφορά του αυτή ελέγχει καλύτερα την οικογένειά του. Στην περίπτωση αυτή, τα μέλη της «εκλιπαρούν» για χρήματα, ενώ συχνά χρειάζεται να πουν ψέματα για το πόσα χρήματα ξόδεψαν.

Μια φορά κι έναν καιρό
Ένας λόγος που γίνεται τόση αναφορά στην τσιγκουνιά μέσα σε μύθους και ιστορίες είναι η θρησκευτική
διάσταση του θέματος. Ας μην ξεχνάμε ότι η απληστία είναι μέσα στα 7 θανάσιμα αμαρτήματα, ενώ η γενναιοδωρία (το αντίθετο της τσιγκουνιάς) θεωρείται ένα από τα υπέρτατα πνευματικά αγαθά.

Η τσιγκουνιά στον καιρό της κρίσης
Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, σίγουρα γινόμαστε πιο προσεκτικοί στη διαχείριση των χρημάτων και ξοδεύουμε λιγότερο. Δεν υπάρχει, όμως, λόγος να πανικοβαλλόμαστε. Η κρίση μπορεί να λειτουργήσει ως εκλυτικός παράγοντας μόνο για εκείνους που θα εμφανίσουν έτσι κι αλλιώς τσιγκουνιά. Οι τσιγκούνηδες στον καιρό της κρίσης μπορεί να είναι πιο αναγνωρίσιμοι, γιατί τα «μέτρα» που παίρνουν είναι ακόμα πιο σκληρά. Δεν τους κάνει τσιγκούνηδες η κρίση.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΥ, ψυχολόγο, ΜSc, γνωσιακή ψυχοθεραπεύτρια, λέκτορα Ψυχολογίας στο New York College της Αθήνας.