Τις τελευταίες 5 ημέρες ένα μεγάλο μέρος της σκέψης μου είναι αφιερωμένο σε εκείνο. Το σκέφτομαι λίγο πριν κοιμηθώ και περνά ξαφνικά από το μυαλό μου στο Μετρό, την ώρα που έρχομαι στο γραφείο. Κατά πάσα πιθανότητα, μέχρι να τυπωθούν τα όσα γράφω αυτή τη στιγμή, θα το έχω αγοράσει, θα έχω νιώσει ενοχές επειδή στην πραγματικότητα δεν το χρειαζόμουν και επειδή ήταν μάλλον ακριβό, και σύντομα -για να επιβεβαιώσω τη ματαιότητα που χαρακτηρίζει τελικά τις αγορές μου- θα το έχω ξεχάσει μαζί με άλλα παρόμοια κάπου στην ντουλάπα μου. Ο λόγος για ένα κόκκινο φόρεμα που με ενθουσίασε, αλλά προσπάθησα να αντισταθώ και να μην το αγοράσω. Γιατί; Επειδή κάποιοι λένε ότι ψωνίζω πολλά, όπως άλλωστε και πολλές από τις φίλες μου, αλλά και τους φίλους μου. Ας μη γελιόμαστε, και οι άνδρες αγοράζουν, απλώς εντελώς διαφορετικά πράγματα από τις γυναίκες. Άλλωστε, ο υπερκαταναλωτισμός είναι χαρακτηριστικός στην εποχή μας. Και είναι αυτό πρόβλημα; Πρέπει να προσπαθήσουμε να περιορίσουμε τα όσα καταναλώνουμε; Και αν ναι, πώς θα τα καταφέρουμε;

Χαµένοι στα ψώνια
Οι ψυχολόγοι ονομάζουν την αγοραστική μανία «ωνιομανία» (από το αρχαιοελληνικό ωνέομαι-ωνούμαι, που σημαίνει αγοράζω), αλλά δεν την έχουν ακόμα θεωρήσει ξεχωριστή διαταραχή. Την κατατάσσουν στις διαταραχές των παρορμήσεων. Παρ’ όλα αυτά, εξηγούν ότι το να ψωνίζει κανείς αφειδώς είναι κάτι περισσότερο από απλή ανευθυνότητα ή αδυναμία να διαχειριστεί τα χρήματά του. Πρόκειται για μια πιο περίπλοκη διαταραχή. Συχνά τη συναντούμε σε ανθρώπους που έχουν και άλλες εξαρτήσεις. Έχει, μάλιστα, βρεθεί ότι η χημεία του εγκεφάλου μας την ώρα που ψωνίζουμε είναι ανάλογη με εκείνη του αλκοολικού την ώρα που πίνει. Βέβαια, η εξάρτηση από τα ψώνια είναι από τις λιγότερο ανησυχητικές, αφού μπορεί να βλάψει μόνο το πορτοφόλι μας, χωρίς να είναι απίθανο, βέβαια, να «τινάξει» το νοικοκυριό μας στον αέρα.

Ισόπαλα τα 2 φύλα στην αρένα της αγοράς
Ακόμα κι αν έτσι νομίζουμε, οι γυναίκες δεν ψωνίζουν περισσότερο από τους άνδρες, τουλάχιστον στις ημέρες μας πλέον. Το ποσοστό όσων καταναλώνουν και κυρίως όσων υπερκαταναλώνουν είναι αντίστοιχο στα 2 φύλα. Οι άνδρες, όμως, διαφέρουν από τις γυναίκες στα είδη που επιλέγουν. Οι γυναίκες ψωνίζουν κυρίως καλλυντικά, ρούχα, παπούτσια και τσάντες. Οι άνδρες, αντίστοιχα, ψωνίζουν αξεσουάρ για κινητά και υπολογιστές, γκάτζετ, βιβλία, CD, ακόμα και αυτοκίνητα.

Ολιγαρκείς µαµάδες, πολυέξοδες κόρες
Είναι προφανές ότι τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες έχουμε ξεκινήσει να καταναλώνουμε -και κυρίως να υπερκαταναλώνουμε- τις τελευταίες 2 με 3 δεκαετίες. Τα προηγούμενα χρόνια, για παράδειγμα τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, οι άνθρωποι ψώνιζαν ελάχιστα και μόνο τα απαραίτητα. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Ας δούμε τους βασικούς λόγους:
➜ Χάρη στην οικονομική ανάπτυξη, έχει βελτιωθεί η αγοραστική μας δυνατότητα. Τα τελευταία χρόνια είναι μεγαλύτεροι οι μισθοί, οι γυναίκες έχουν πλέον τα δικά τους χρήματα, τα νοικοκυριά βρίσκονται σε καλύτερη οικονομική κατάσταση, οπότε μπορούμε να ψωνίζουμε περισσότερο και ακριβότερα.
➜ Η μαζική παραγωγή όλο και περισσότερων αγαθών τα κάνει πολύ φθηνότερα και ευκολότερα προσβάσιμα. ➜ Η διαφήμιση μας παρουσιάζει αγαθά που δεν γνωρίζαμε και μας πείθει ότι τα χρειαζόμαστε, ακόμα κι αν αρχικά δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε ποια ακριβώς είναι η χρήση τους. Επιπλέον, μας υπόσχεται ότι, αγοράζοντας διάφορα αγαθά, θα βιώσουμε συναισθήματα και καταστάσεις που μας γοητεύουν (π.χ. να έχουμε τον τέλειο σύντροφο).
➜ Έχουμε στη διάθεσή μας πιστωτικές κάρτες, καταναλωτικά δάνεια, δόσεις και δεκάδες άλλες ευκολίες πληρωμών, ώστε να μπορούμε να ψωνίζουμε ακόμα και όταν δεν έχουμε ή δεν μας περισσεύει ρευστό.
➜ Υπάρχουν πάρα πολλά μαγαζιά που μένουν πολλές ώρες ανοιχτά, και είναι συχνά μαζεμένα σε εμπορικά κέντρα και πολυκαταστήματα, όπου μπορούμε να έχουμε ευκολότερη πρόσβαση ή να συνδυάζουμε τα ψώνια με το φαγητό, το σινεμά ή τον καφέ μας.
➜ Μπορούμε να ψωνίσουμε 24 ώρες το 24ωρο μέσω Ίντερνετ – κάτι που επιλέγουν συχνότερα οι άνδρες από τις γυναίκες. Μάλιστα, ψωνίζοντας από το Διαδίκτυο, κινδυνεύουμε να αγοράσουμε πολύ γρήγορα μεγάλο αριθμό πραγμάτων χωρίς καν να συνειδητοποιήσουμε πότε το κάναμε.
➜ Παλιά οι άνθρωποι συνέκριναν τον εαυτό τους με το γείτονα, το φίλο ή το συμμαθητή τους, πράγμα που δεν ήταν τόσο τραγικό, γιατί είχαν τη δυνατότητα να αγοράσουν αυτό που είχε ο άλλος. Σήμερα συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους ηθοποιούς, τους τραγουδιστές, όσους βλέπουμε στα σίριαλ και τις ταινίες ή με τους διάσημους του Χόλιγουντ, που προφανώς είναι πολύ δύσκολο να φτάσουμε.
➜ Στις μέρες μας δεν ψωνίζουμε μόνο με γνώμονα την ποιότητα, μας ενδιαφέρει και η μάρκα του κάθε προϊόντος. Έτσι, δεν ανανεώνουμε την γκαρνταρόμπα ή τα αγαθά μας μόνο όταν φθείρονται ή χαλάνε, αλλά και όταν η μόδα επιτάσσει κάτι καινούργιο, όταν κυκλοφορούν νέα προϊόντα κλπ. Επιπλέον, οι τιμές αυτών των πραγμάτων δεν καθορίζονται από το υλικό και την ποιότητά τους, αλλά μπορεί να φτάνουν να είναι και υπέρογκες επειδή το δικαιολογεί το γεγονός ότι πρόκειται για πολύ ακριβές μάρκες.

Γιατί αγοράζουµε;
Μεταξύ άλλων, επειδή:
➜ Θέλουμε να φτιάξουμε την τέλεια εικόνα. Έτσι, καθετί που ψωνίζουμε μας δημιουργεί την ανάγκη για κάτι ακόμα: το φόρεμα που ταιριάζει με τα παπούτσια, την τσάντα, το παλτό…
➜ Τα ψώνια μάς κάνουν να νιώθουμε ωραία. Βελτιώνεται η αυτοπεποίθησή μας, νιώθουμε σημαντικοί, αλλά και πιο ασφαλείς, χάρη στα πράγματα που αποκτήσαμε.
➜ Οι αγορές μάς τραβούν την προσοχή από όλα τα δυσάρεστα που δεν θέλουμε να σκεφτόμαστε, όπως είναι οι δυσκολίες στη δουλειά, οι τριβές στις σχέσεις, τα προβλήματα υγείας…
➜ Βαριόμαστε, θέλουμε να ξεχαστούμε, να βελτιωθεί η διάθεσή μας.
➜ Αγοράζοντας, μιμούμαστε τους άλλους, ταιριάζουμε στην ομάδα, αλλά και την κοινωνία.
➜ Καλύπτουμε την αρνητική εικόνα που πιθανώς έχουμε για το σώμα μας. Σκεφτόμαστε κάπως έτσι: Οι άλλοι θα κοιτάξουν τα όσα φοράμε και δεν θα προσέξουν τις ατέλειές μας, π.χ. τις παχιές μας γάμπες.
➜ Προβάλλουμε -κυρίως οι άνδρες- μια εικόνα πλούτου και δύναμης.
➜ Ενθουσιαζόμαστε και εντυπωσιαζόμαστε από το καινούργιο.
➜ Είχαμε στερηθεί στο παρελθόν και τώρα που έχουμε περισσότερα χρήματα ή καλύτερη και ευκολότερη πρόσβαση σε μαγαζιά μπορούμε να αγοράσουμε και το κάνουμε.

Άραγε έχω πρόβληµα;
Το αν ψωνίζουμε υπερβολικά θα το καταλάβουμε κυρίως επειδή θα έχουμε πρόβλημα με τα οικονομικά μας.
Επίσης, συχνά:
➜ Θα ψωνίζουμε πράγματα πολύ ακριβότερα από την πραγματική αγοραστική μας δυνατότητα.
➜ Θα νιώθουμε τύψεις και ενοχές κάθε φορά που ψωνίζουμε, και συχνά θα καταφεύγουμε και πάλι στα μαγαζιά για να ξεχαστούμε.
➜ Θα ψωνίζουμε όλη την ώρα.
➜ Θα αγοράζουμε για να ξεχάσουμε τα άσχημα συναισθήματά μας.
➜ Θα σκεφτόμαστε όλη την ώρα πώς και τι θα καταναλώσουμε.
➜ Θα επιλέγουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε ή δεν μας κάνουν.
➜ Θα αγοράζουμε κρυφά ή θα κρύβουμε τα ψώνια μας, θα λέμε ψέματα για τις τιμές τους κλπ.
➜ Θα περνάμε πολύ χρόνο στα μαγαζιά, τον οποίο θα «κλέβουμε» από τους φίλους και την οικογένειά μας.
➜ Θα έχουμε στις ντουλάπες μας πάρα πολλά ρούχα, τόσα που δεν θα χωράνε ή θα ξεχνάμε να τα φορέσουμε.
➜ Θα έχουμε την αίσθηση ότι χάνουμε τον έλεγχο όσον αφορά τις αγορές.
➜ Θα μας παραπονιούνται οι γύρω μας για τις υπερβολές μας.

Πώς θα ξανακερδίσουµε τον έλεγχο
Θα πρέπει:
➜ Να πληρώνουμε μόνο με ρευστό.
➜ Να διακόψουμε τις κάρτες μας.
➜ Να μην πηγαίνουμε στα μαγαζιά.
➜ Να μην έχουμε πρόσβαση στο Ίντερνετ και στις αγορές μέσω αυτού.
➜ Να φτιάχνουμε μία φορά το μήνα λίστα με το τι χρειαζόμαστε και να μην ψωνίζουμε περισσότερα.
➜ Να κάνουμε κάτι διαφορετικό κάθε φορά που θέλουμε να ψωνίσουμε, π.χ. να πηγαίνουμε για τρέξιμο.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΥ, ψυχολόγο-γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεύτρια και υποψήφια διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης.