Στον αστερισµό των διδύµων

Γεια σας, είμαι η Άννα, η αδερφή των διδύμων». Με αυτή τη φράση εξηγώ συχνά στο τηλέφωνο, σε συγγενείς και οικογενειακούς φίλους, το ποια βρίσκεται στην άλλη άκρη της γραμμής. Λογικό, άλλωστε, καθώς οι αδερφές μου, που μοιάζουν σαν δύο σταγόνες νερό, συνήθως ξεχωρίζουν όπου και να βρεθούν. Εξάλλου, όπως έμαθα πρόσφατα, κάνοντας έρευνα για να γράψω αυτό το άρθρο στο Vita, τα μονοζυγωτικά (όμοια) δίδυμα αποτελούν μόλις το 0,2% του πληθυσμού, ενώ, όταν στο ποσοστό αυτό συμπεριληφθούν και τα ετεροζυγωτικά, αυτό αυξάνεται στο 1,9%. Τελευταία, όμως, αυτό το «η αδερφή των διδύμων» δεν φαίνεται να είναι τόσο κατατοπιστικό. Ο λόγος; Τα δίδυμα γύρω μας έχουν αυξηθεί πολύ. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των ειδικών, τα τελευταία 15 χρόνια οι γεννήσεις των διδύμων έχουν αυξηθεί κατά 50% και των τριδύμων -που είναι φυσικά πολύ πιο σπάνια- έχουν εξαπλασιαστεί. Η αιτία; Κυρίως η συχνότερη πλέον εφαρμογή των τεχνικών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής -στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η λήψη ορμονών-, που ευνοούν την ύπαρξη πολύδυμων κυήσεων.

Όμοια ή διαφορετικά ;
Τα δίδυμα είναι δύο αδέρφια που έρχονται στον κόσμο από την ίδια εγκυμοσύνη και μπορεί να είναι είτε του ίδιου είτε διαφορετικού φύλου. Βέβαια, υπάρχει το ενδεχόμενο -αν και σπάνιο- να υπάρχουν περισσό­τερα από 2 μωρά σε μία γέννα (π.χ. τρίδυμα, τετράδυμα), συχνά ως αποτέ­λεσμα κάποιας διαδικασίας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 125 εκατομμύρια δίδυμα και τρίδυμα στον κόσμο και μόνο 10 εκατομμύρια μονοζυγωτικά δίδυμα. Τα δίδυμα μπορεί να είναι:

Από το ίδιο ωάριο
Στην περίπτωση αυτή, ένα ωάριο γονιμοποιημένο από ένα σπερματοζωάριο χωρίζεται στα δύο -για άγνωστους λόγους-, οπότε τα έμβρυα που προκύπτουν έχουν ακριβώς το ίδιο DNA, επομένως έχουν και το ίδιο φύλο. Υπό κανονικές συνθήκες, τα μονοζυγωτικά παιδιά μοιάζουν πάρα πολύ και συχνά είναι δύσκολο -ειδικά όσο είναι μικρά- ακόμη και για τους οικείους τους να τα ξεχωρίσουν. Παρ’ όλα αυτά, όσο μεγαλώνουν, μπορεί να αρχίσουν να διαφοροποιούνται, γιατί τα γονίδια (το DNA) δεν εκφράζονται πάντα και σε όλους τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο, καθώς υπάρχουν και άλλοι παράγοντες (περιβάλλον, συνήθειες, διατροφή κ.ά.) που επίσης επηρεάζουν τον οργανισμό και την έκφραση των γονιδίων. Αυτός είναι και ο λόγος που τα μονοζυγωτικά δίδυμα γίνονται συχνά «αντικείμενο» ερευνών, ώστε να βρεθεί η σημασία των γονιδίων, αλλά και άλλων παραγόντων στα όσα μας συμβαίνουν.
Σε πάρα πολύ σπάνιες περιπτώσεις, όπου ευθύνεται κάποιος παθολογικός λόγος, τα μονοζυγωτικά δίδυμα μπορεί να είναι το ένα φυσιολογικό και το άλλο να παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα (π.χ. σύνδρομο Down ή να έχει διαφορετικό φύλο, εξαιτίας κάποιου σπάνιου συνδρόμου).

Από διαφορετικά ωάρια
Πρόκειται για δύο έμβρυα που προκύπτουν από δύο διαφορετικά ωάρια, τα οποία γονιμοποιούνται από ένα ξεχωριστό σπερματοζωάριο κάθε φορά. Τα διζυγωτικά δίδυμα μπορεί να είναι είτε του ίδιου είτε διαφορετικού φύλου. Τα δύο ωάρια από τα οποία γεννιούνται τα διζυγωτικά δίδυμα, κατά κανόνα, έχουν προκύψει από διπλή ωορρηξία σε έναν κύκλο της γυναίκας.
Σπανιότερα, μια γυναίκα που έχει ήδη μείνει έγκυος -πριν καν το αντιληφθεί- μπορεί να έχει ξανά ωορρηξία στον επόμενο κύκλο (πράγμα που κανονικά δεν συμβαίνει). Τότε, ίσως γονιμοποιηθεί και αυτό το ωάριο, οπότε προκύπτει δίδυμη κύηση, με τα έμβρυα να έχουν μια μικρή «ηλικιακή» διαφορά. Επομένως, υπάρχει και το ενδεχόμενο τα δύο αυτά παιδιά να έχουν την ίδια μητέρα, αλλά διαφορετικό πατέρα. Ένα άλλο πολύ σπάνιο ενδεχόμενο είναι τα δίδυμα να προέρχονται από το ίδιο ωάριο, το οποίο χωρίστηκε στα δύο και στη συνέχεια κάθε μέρος του γονιμοποιήθηκε από διαφορετικό σπερματοζωά­ριο. Έτσι, τα παιδιά αυτά έχουν ακριβώς το ίδιο DNA από την πλευρά της μητέρας και διαφορετικό από την πλευρά του πατέρα.

Τα παράδοξα της φύσης
Ένα χαρακτηριστικό και ενδιαφέρον παράδειγμα είναι ότι τα μονοζυγωτικά δίδυμα, αν και έχουν ίδιο DNA, έχουν πάντα διαφορετικά δακτυλικά αποτυπώματα. Καθώς τα μονοζυγωτικά δίδυμα έχουν ακριβώς τα ίδια γονίδια, τα παιδιά τους θα μπορούσαν να θεωρούνται -από γενετικής πλευράς- «μισά» αδέρφια, αφού ο ένας από τους δύο γονείς τους έχει ακριβώς το ίδιο DNA με τον ένα γονέα του άλλου. Αν δύο ζευγάρια μονοζυγωτικών διδύμων (δύο άνδρες και δύο γυναίκες) κάνουν παιδιά μεταξύ τους, τότε αυτά τα παιδιά θα μπορούσαν από γενετικής πλευράς να θεωρηθούν αδέρφια.

Είμαι έγκυος. Μπορεί να είναι δίδυμα ;
Σύμφωνα με τους ερευνητές, κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου απίθανο, αφού εκτιμάται ότι πολλές εγκυμοσύνες, ακόμη και 1 στις 10, ξεκινούν ως πολύδυμες, αλλά στην πορεία γεννιέται τελικά μόνο το ένα μωρό. Το άλλο έμβρυο συχνά χάνεται τόσο νωρίς, που δεν το αντιλαμβάνεται κανείς. Δεν είναι, όμως, καθόλου απίθανο να ακούσετε τελικά από το γιατρό σας το ευχάριστο νέο: «Υπάρχουν δύο καρδιές που χτυπάνε στη μήτρα!». Πότε;
Στην 8η εβδομάδα. Το υπερηχογράφημα θα σας αποκαλύψει αν κυοφορείτε δίδυμα. Σε τέτοια περίπτωση, ο γιατρός θα παρατηρήσει δύο ­καρδιακές λειτουργίες, πιθανώς και δύο σάκους, πλακούντες κλπ. Η υποψία βέβαια για δίδυμα μπορεί να υπάρξει ακόμη και από την 7η εβδομάδα.

H γιαγιά μου είχε δίδυμα. Θα κάνω κι εγώ ;
Όλες οι γυναίκες που έχουμε δίδυμα στην ευρύτερη οικογένειά μας έχουμε σκεφτεί ότι ίσως θα μπορούσαμε κι εμείς με τη σειρά μας να αποκτήσουμε δίδυμα. Πιθανώς -αν και οι γυναικολόγοι διαφωνούν, επειδή θεω­ρούν τις πολύδυμες κυήσεις πιο επικίνδυνες- να μας φαίνεται και καλή ιδέα… Με μία εγκυμοσύνη και μία γέννα, δύο παιδιά και ξεμπερδεύουμε! Ας δούμε, λοιπόν, σύμφωνα με τους ειδικούς, αν έχουμε τέτοια προδιάθεση ή όχι:
› Τα μονοζυγωτικά δίδυμα: Προκύπτουν τυχαία, με συχνότητα που υπολογίζεται 3 στις 1.000, επειδή για κάποιους λόγους χωρίζεται στα δύο το γονιμοποιημένο ωάριο.
› Τα Διζυγωτικά: Υπάρχουν κάποια προδιαθεσικά στοιχεία για να κάνει μια γυναίκα δίδυμα που προκύπτουν από δύο διαφορετικά ωάρια και σπερματοζωάρια, αλλά σχετίζονται μόνο με τη γυναίκα και την ωορρηξία της και όχι με το σύντροφό της ή την όποια οικογενειακή προδιάθεση από τη δική του πλευρά. Έτσι, τα διζυγωτικά δίδυμα είναι πιο συχνά, όταν η μητέρα:
● Έχει οικογενειακό ιστορικό με δίδυμα στην οικογένεια, κυρίως αν η μητέρα της είναι δίδυμη (θεωρείται ότι υπάρχει μια οικογενειακή προδιάθεση). Οι ειδικοί έχουν παρατηρήσει ότι συνήθως στις οικογένειες με διζυγωτικά δίδυμα υπάρχουν και άλλα δίδυμα στην ευρύτερη οικογένεια.
● Είναι μεγαλύτερη σε ηλικία. Σύμφωνα με έρευνες, φαίνεται να διπλασιάζονται οι γεννήσεις διδύμων, όταν η μητέρα έχει περάσει την ηλικία των 35 ετών.
● Ξεπερνά το μέσο όρο στο ύψος και το πάχος.
● Είχε και άλλες εγκυμοσύνες στο παρελθόν.
● Καταναλώνει πολλά γαλακτο­κομικά και γενικά ζωικά προϊόντα. Σύμφωνα με έρευνες, όταν η γυναίκα είναι χορτοφάγος, έχει πέντε φορές λιγότερες πιθανότητες να αποκτήσει δί­δυμα.
● Ανήκει στη μαύρη φυλή.

Αυτά τα δίδυμα πότε χωρίστηκαν ;
Μεγάλη σημασία για τα μονοζυγωτικά δίδυμα και το μέλλον τους στη μήτρα έχει η στιγμή που θα χωριστεί το γονιμοποιημένο ωάριο. Από τη χρονική αυτή στιγμή του διαχωρισμού εξαρτάται το αν θα υπάρχει ένας ή δύο πλακούντες και ένας ή δύο αμνιακοί σάκοι.
› Αν η στιγμή του διαχωρισμού είναι πολύ νωρίς, δηλαδή τις πρώτες ημέρες μετά τη γονιμοποίηση, θα υπάρχουν δύο πλακούντες και δύο σάκοι, όπως συμβαίνει κατά κανόνα και με τα διζυγωτι­κά δίδυμα. Αυτό σημαίνει ότι τα έμβρυα θα μεγα­λώσουν μεν στην ίδια μήτρα, αλλά ξεχωριστά και άρα με μεγαλύτερη ασφάλεια, αφού δεν θα επηρεάζει η ανάπτυξη του ενός το άλλο.
› Αν το γονιμοποιημένο ωάριο χωριστεί αργότερα θα υπάρχει ένας πλακούντας και δύο σάκοι. Αυτή η περίπτωση είναι και η συχνότερη. Συνήθως η εγκυμοσύνη αυτή εξελίσσεται ομαλά, υπάρχει όμως το σπάνιο ενδεχόμενο τα δίδυμα να κινδυνεύσουν από το σύνδρομο εμβρυοεμβρυϊ­κής μετάγγισης, που χρήζει έγκαιρης παρέμβασης από τους ειδικούς. Το σύνδρομο αυτό (γίνεται αντιληπτό στο τέλος του 2ου τριμήνου) συμβαίνει 1 στις 1.600 περιπτώσεις, επειδή υπάρχουν παθολογικές αναστομώσεις στα αγγεία του πλακούντα. Το αίμα, δηλαδή, αντί να γυρνά πίσω στο ίδιο έμβρυο, αφού πρώτα φιλτραριστεί στον πλακούντα, πηγαίνει στο άλλο έμβρυο, με αποτέλεσμα το ένα να γίνεται πληθωρικό και το άλλο πολύ αδύναμο.
› Αν το γονιμοποιημένο ωάριο χωριστεί πολύ αργότερα θα υπάρχει ένας πλακούντας και ένας σάκος. Στα δίδυμα αυτά τείνουν να μπλέκονται οι ομφάλιοι λώροι όσο προχωρά η εγκυμοσύνη, γι’ αυτό και ο μαιευτήρας επιλέγει συνήθως να γεννηθούν στις 32 εβδομάδες.
› Αν παρ’ ελπίδα το γονιμοποιημένο ωάριο αργήσει πολύ να διαχωριστεί (1 στις 200.000 περιπτώσεις) μπορεί τα δίδυμα να είναι σιαμαία. Ο όρος «σιαμαία» προήλθε από τους διδύμους Τσανγκ και Ενγκ Μπάνκερ, που γεννήθηκαν στο Σιάμ, τη σημερινή Ταϊλάνδη, το 1811. Τα σιαμαία δίδυμα χρειάζεται να διαχωριστούν με εγχείρηση και ο βαθμός της ­δυσκολίας έχει να κάνει με το αν υπάρχουν ζωτικά όργανα που είναι κοινά. Αν το ένα είναι λιγότερο αναπτυγμένο από το άλλο, ο στόχος της εγχείρησης είναι να ζήσει έστω το ένα, το πιο δυνατό. Η επέμβαση θεωρείται ότι πρέπει να γίνεται όχι αμέσως μετά τη γέννηση, αλλά μετά από μερικούς μήνες, όταν ο οργανισμός των παιδιών θα έχει κάπως ωριμάσει. Στις μέρες μας, πλέον, γίνεται προφανές από το υπερηχογράφημα το αν τα δίδυμα είναι σιαμαία. Το αν θα διακοπεί ή θα συνεχιστεί η κύηση είναι απόφαση του ζευγαριού. Βάσει του νόμου στην Ελλάδα, η διακοπή της κύησης λόγω ανωμαλιών που πιθανόν να παρουσιά­ζει το έμβρυο μπορεί να γίνει μέχρι την 24η εβδομάδα της κύησης.

Tελικά, είναι δίδυμα !
Όλα όσα πρέπει να κάνετε
Ό,τι κι αν έχετε ακούσει, μην ανησυχείτε! Αν ακολουθήσετε τις οδηγίες του γιατρού σας, όλα θα πάνε καλά. Γενικά -όπως και κάθε άλλη έγκυος, είτε περιμένει ένα είτε περισσότερα μωρά- χρειάζεται να μην αμελείτε:
› Τις επισκέψεις στο γιατρό σας μία φορά το μήνα. Ο γυναικολόγος σας θα παρακολουθεί την πορεία της εγκυμοσύνης σας και θα συζητά μαζί σας κάθε πιθανό πρόβλημα, απορία ή ανησυχία σας. Θα ελέγχει την πίεσή σας, επειδή η υπέρταση είναι πιο συχνή στις γυναίκες που περιμένουν δίδυμα. Θα παρακολουθεί το βάρος σας (όπως και σε όλες τις εγκυμοσύνες, επιτρέπεται να πάρετε μέχρι 15 κιλά), αν έχουν πρηστεί τα πόδια κλπ.
› Τους υπερήχους μία φορά το μή­να, ώστε να ελέγχεται η υγεία των μωρών και η πορεία της εγκυμοσύνης.
› Τις εξετάσεις σας. Θα πρέπει να κάνετε μία γενική αίματος και ούρων μία φορά το μήνα, επειδή η αναιμία είναι πιο συχνή στις γυναίκες που κυο­φορούν δίδυμα.
› Τη λήψη των συμπληρωμάτων που θα σας δώσει ο γιατρός σας, δηλαδή σίδηρο, ασβέστιο, μαγνήσιο και φυλλικό οξύ.

Προσέξτε
› Στη 12η εβδομάδα :
Είναι πολύ σημαντική -όπως σε όλες τις κυήσεις άλλωστε- η καλή μέτρηση της αυχενικής διαφάνειας, γιατί αποτελεί σημαντικό υπερη­χογραφικό δείκτη για ανίχνευση εμβρύων με σύνδρομο Down και άλλες ανωμαλίες (π.χ. συγγενείς καρδιοπάθειες). Στην περίπτωση των διδύμων, επειδή αυξάνεται ο κίνδυνος περιγεννητικής νοσηρότητας και θνησιμότητας των εμβρύων, καθώς και η ύπαρξη συγγενών ανωμαλιών, ο ενδελεχής προγεννητικός έλεγχος είναι ακόμη πιο σημαντικός.
● Είναι, επίσης, πολύ σημαντικό να γίνεται ένα ακριβές υπερηχογράφημα, ώστε να βρεθεί το λεγόμενο σημείο «λάμδα», από το οποίο θα φανεί αν πρόκειται περί μονοχοριακών (κοινός πλακούντας) ή διχοριακών διδύμων (δύο πλακούντες). Στα μονοχοριακά δίδυμα μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα, όπως το σύνδρομο εμβρυοεμβρυϊκής μετάγγισης και η μονοαμνιακή δίδυμος κύηση (τα δύο έμβρυα βρίσκονται σε έναν κοινό σάκο).
› Στην 22η εβδομάδα :
Χρειάζεται να ελεγχθεί η εμβρυϊκή ανατομία με υπέρηχο (γνωστός ως έλεγχος β΄ επιπέδου).
› Στην 27η εβδομάδα:
Είναι απαραίτητο να γίνει η καμπύλη σακχάρου (το αυξημένο σάκχαρο είναι συχνότερο στις γυναίκες που περιμένουν δίδυμα).
› Στην 30ή εβδομάδα:
Πρέπει να διερευνηθεί με υπερηχογράφημα αν τα έμβρυα αναπτύσσονται σωστά. Αν τα έμβρυα διαφέρουν μεταξύ τους στο βάρος σε ποσοστό άνω του 25%, τότε χρειάζεται παρακολούθηση σε εξειδικευμένο κέντρο.

3 ερωτήσεις στον ειδικό
Τα δίδυμα γεννιούνται πάντα πρόωρα ;
Ακριβώς επειδή η γυναικεία μήτρα δεν είναι φτιαγμένη για να φέρει περισσότερα από ένα μωρά, δεν είναι σύνηθες μια πολύδυμη κύηση (κυρίως αν πρόκειται για περισσότερα από 2 έμβρυα) να φτάσει στις 40 εβδομάδες (9 μήνες). Χαρακτηριστικά, οι γυναικολόγοι εξηγούν ότι, αν δούμε την κοιλιά μιας γυναίκας με δίδυμα στις 32 εβδομάδες, θα μας φανεί σαν τελειόμηνος με ένα μωρό. Έτσι, οι πολύδυμες κυήσεις συνήθως διαρκούν λιγότερες εβδομάδες, πράγμα που μπορεί να μη δημιουργεί πρόβλημα και τα μωρά να μη θεωρούνται πρόωρα, αρκεί να γεννηθούν μετά τις 34 εβδομάδες και να είναι βαρύτερα από 2.500 ή 2.700 γραμμάρια. Έτσι, γενικά, τα δίδυμα τείνουν να έχουν χαμηλότερο βάρος από τα υπόλοιπα παιδιά και θεωρείται ότι και μεγαλώνοντας παραμένουν πιο αδύνατα από τους άλλους ενηλίκους.

Τα δίδυμα γεννιούνται πάντα με καισαρική ;
Όταν τα έμβρυα είναι τοποθετημένα κάθετα στη μήτρα (και το πρώτο κατεβαίνει με το κεφάλι), όπως συμβαίνει συνήθως, ο τοκετός γίνεται φυσιολογικά. Αν, όμως, το ένα από τα δύο κατεβαίνει ανάποδα (ισχιακή προβολή), τότε συστήνεται η καισαρική (ειδικά αν είναι η πρώτη γέννα της γυναίκας). Το ζήτημα είναι -και γι’ αυτό πολλές φορές οι μαιευτήρες συστήνουν να γίνεται καισαρική τομή από την αρχή- ότι μερικές φορές μπορεί το πρώτο να έρχεται φυσιολογικά, να βγει, και στη συνέχεια το δεύτερο, επειδή έχει αποκτήσει χώρο στη μήτρα, να πάρει άλλη θέση και να χρειαστεί τελικά να γίνει καισαρική ή εσωτερικός μετα­σχηματισμός με παρέμβαση του μαιευτήρα, ώστε να αλλάξει η θέση του μωρού. Η επέμβαση αυτή ενέχει, όμως, κάποιους κινδύνους.

Τα δίδυμα πρέπει να μπαίνουν στη θερμοκοιτίδα ;
Στο παρελθόν, τα δίδυμα έμπαιναν πολύ συχνά στη θερμοκοιτίδα. Σήμερα, αυτό επιλέγεται όταν κριθεί ότι το μωρό χρειάζεται να βρίσκεται σε θερμό περιβάλλον, ώστε να μην καταναλώνει ενέργεια για να θερμανθεί τις πρώτες ημέρες της ζωής του, για να παίρνει όσο οξυγόνο τυχόν χρειά­ζεται κλπ. Από την άλλη πλευρά, η εντατική μονάδα νεογνών -που πιθανώς κάποιοι μπερδεύουν με τη θερμοκοιτίδα- είναι απαραίτητη μόνο όταν τα μωρά έχουν σύνδρομο ιδιοπαθούς αναπνευστικής δυσχέρειας.

Και διάσημοι και δίδυμοι!
Οι πιο γνωστοί δίδυμοι παγκοσμίως είναι μάλλον εκείνοι που προέρχονται από την ελληνική μυθολογία και δεν είναι άλλοι από τους Διόσκουρους, τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη. Δίδυμοι επίσης, σύμφωνα πάντα με τη μυθολογία μας, ήταν και οι Θεοί του Ολύμπου Απόλλωνας και Άρτεμις, αλλά και ο Ηρακλής με τον Ιφικλή (η παράδοση τους θέλει να έχουν διαφορετικό πατέρα). Σίγουρα δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τον Ρωμύλο και τον Ρέμο, από τη ρωμαϊκή μυθολογία, αλλά και πολλούς άλλους σύγχρο­-νούς μας, όπως τις κόρες του Τζορτζ Μπους, εκείνες της Θάτσερ, τα παιδιά της Τζένιφερ Λόπεζ, τις ­ηθοποιούς Μέρι-Κέιτ και Άσλεϊ Όλσεν, την ηθοποιό Σκάρλετ Τζοχάνσον και το δίδυμο αδερφό της Χάντερ, επίσης ηθοποιό, τους δύο από τους τρεις Bee Gees (Ρόμπιν και Μόρις Γκιμπ). Δίδυμοι γεννήθηκαν, όμως, και κάποιοι άλλοι που οι ίδιοι έγιναν διάσημοι σε αντίθεση με το δίδυμο αδερ­φάκι τους, που σε κάποιες περιπτώσεις δεν επέζησε καν ή απλώς ακολούθησε μια λιγότερο λαμπρή καριέρα: ο πρώην γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Κόφι Ανάν, οι ηθοποιοί Μοντγκόμερι Κλιφτ, Άντι Γκαρσία, Τζέρι Χολ, Λίντα Χάμιλτον, Ισαμπέλα Ροσελίνι, Κίφερ Σάδερλαντ και οι τραγουδιστές Αλάνις Μόρισετ και Έλβις Πρίσλεϊ (του οποίου, όμως, ο δίδυμος αδερφός πέθανε στη γέννα).

«Ο δίδυμος αδερφός μου ήταν και παραμένει ο κολλητός μου»
Οι δηλώσεις της Σκάρλετ Τζοχάνσον στο Γιάννη Ζουμπουλάκη, δημοσιογράφο και κριτικό κινηματογράφου στο «Βήμα».

Τα τρία σημαντικότερα λεπτά της ζωής της -όπως δήλωσε η ίδια- ήταν εκείνα που μεσολάβησαν ανάμεσα στη γέννηση τη δική της και του δίδυμου αδερφού της, του Χάντερ, που είναι επίσης ηθοποιός. Η ύπαρξή του ήταν πολύ σημαντική για τη νεαρή ηθοποιό, καθώς η Σκάρλετ Τζοχάνσον ήταν σταρ από παιδί και είχε ακόμη μεγαλύτερη ανάγκη το οικο­γενειακό της περιβάλλον. Η πρώτη ταινία της ηθοποιού, το «North», είχε γυριστεί όταν ήταν 10 ετών. Καθώς έκανε καριέρα από πολύ μικρή, πολλοί θεωρούν ότι δεν θα ήταν«κανονικό» παιδί. Η ίδια, ωστόσο, δήλωσε στον Γιάννη Ζουμπουλάκη: «Επειδή ξεκίνησα από πολύ νωρίς σε αυτή τη δουλειά και επειδή είμαι παιδί χωρισμένων γονιών, αρκετός κόσμος έχει λανθασμένα την εντύ­πωση ότι δεν έζησα τα παιδικά χρόνια μου ως φυσιολογικό παιδί».
Τα πράγματα, όμως, δεν φαίνεται να είναι έτσι. Όπως εξήγησε η ηθοποιός: «Τα μυαλά μου δεν πήραν ποτέ αέρα. Οι γονείς μου, που είναι πολύ έξυπνοι άνθρωποι, φρόντισαν να μη χάσω ούτε ένα μάθημα στο σχολείο. Πήγα δημοτικό σε δημόσιο σχολείο και φίλοι μου ήταν παιδιά της γειτονιάς, με τα οποία διατηρώ ακόμη επαφές». Και κατέληξε μιλώντας για τον κατά τρία λεπτά μικρότερό της αδελφό:«Ο δίδυμος αδελφός μου, ο Χάντερ, ήταν και παραμένει ο κολλητός μου. Οι στιγμές μου μαζί του ως παιδί δεν ήταν καθόλου ανταγωνιστικές και μου έχουν αφήσει τις πιο όμορφες εικόνες της παιδικής μου ηλικίας».

Η ψυχολογία των διδύμων
από τη μήτρα προς την ενηλικίωση
Και τώρα, μετά την εγκυμοσύνη και τον τοκετό και φυσικά όλη την αγωνία που έχει κάθε νέος γονιός, φέρατε στον κόσμο τα διδυμάκια σας. Να σας ζήσουν! Αγοράσατε διπλά καρότσια, καρεκλάκια, πορτ μπεμπέ και σίγουρα αγχωθήκατε για το πώς θα προλαβαίνετε να ταΐζετε, να αλλάζετε και να κοιμίζετε ταυτόχρονα δύο μωρά. Δύο μωρά που -ειδικά όταν είναι μονοζυγωτικά, οπότε έχουν επιπλέον, εκτός από την ίδια ηλικία, και τα ίδια ακριβώς γονίδια- πεινάνε την ίδια στιγμή, κλαίνε, ξυπνάνε, χρειάζονται άλλαγμα και βέβαια αρρωσταίνουν μαζί. Πριν όμως απογοητευτείτε, σταθείτε μια στιγμή. Σκεφτήκατε, επίσης, ότι για κάθε νέο «βήμα» του παιδιού σας αυτή τη φορά θα χαίρεστε και θα συγκινείστε διπλά, καθώς έχετε δύο παιδιά; Διπλά γέλια και διπλές χαρές, όταν θα περπατήσουν, θα μιλήσουν, θα πάνε στο σχολείο, θα τα θαυμάσετε στην πρώτη επίδειξη χορού, θα πάρουν δίπλωμα στην ξένη γλώσσα, θα περάσουν στο πανεπιστήμιο, θα παντρευτούν… Αλήθεια, όμως, τα δίδυμά σας θα τα κάνουν όλα αυτά ­μαζί; Και αν αυτά θέλουν, εσείς πρέπει να τα αφήσετε ή όχι;

Τα δίδυμα έχουν την τάση να τα κάνουν όλα μαζί
Τι σημαίνει αυτό; Σύμφωνα με πολυά­ριθμες έρευνες, ο χρόνος που περνάμε στη μήτρα επηρεάζει πολύ τη μετέπει­τα ζωή μας. Τα δίδυμα είναι δύο αδέρφια που πέρασαν ολόκληρη την ενδομήτρια ζωή τους μαζί. Έχουν τους ίδιους γονείς, τα ίδια αδέρφια, τους ίδιους συγγενείς, φίλους, συμμαθητές, περιβάλλον. Έχουν την ίδια ηλικία και πολύ συχνά και το ίδιο DNA. Το περίεργο θα ήταν όχι το να μοιάζουν, αλλά το να διαφέρουν… Έτσι, οι επιστήμονες έρχονται συχνά -με μεγάλες μελέτες- να επιβεβαιώσουν αυτά που έχουμε ήδη υποψιαστεί:
Τα δίδυμα -πολλές φορές ακόμη κι αν έχουν μεγαλώσει χωριστά- τείνουν να έχουν κοινές απόψεις (για τη θρησκεία και τη θρησκευτικότητα, την πολιτική, το πόσο αισιόδοξα βλέπουν τη ζωή), να ζυγίζουν το ίδιο (στο 75% των μονοζυγωτικών και στο 61% των ετεροζυγωτικών), αλλά και να ερωτεύονται, να παντρεύονται και να κάνουν παιδιά την ίδια εποχή! Έρευνα του Πανεπιστημίου της Μινεσότα έδειξε ότι, όταν χωρίσει ένα από τα δύο μονοζυγωτικά δίδυμα, η πιθανότητα να χωρίσει και το άλλο είναι 45%, ενώ για τα διζυγωτικά η αντίστοιχη πιθανότητα είναι 30%.

Το μικρό και το μεγάλο…
Η σειρά γέννησης των διδύμων -μολονότι ο χρόνος που μεσολαβεί ανάμεσα στις δύο γεννήσεις είναι πολύ μικρός- φαίνεται να παίζει ρόλο στη μετέπειτα εξέλιξη και διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Έρευνες έχουν δείξει ότι το παιδί που βγαίνει πρώτο από την κοιλιά της μητέρας συχνά εξελίσσεται σε πιο εύρωστο, δυναμικό και δυνατό. Αυτό είναι πιθανό να έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία σχέσης προστατευόμενου-προστάτη μεταξύ των δύο παιδιών. Μια τέτοια σχέση μπορεί να δυσχεραίνει κι άλλο την ανάπτυξη άλλων σχέσεων με συνομηλίκους, ιδιαίτερα μάλιστα αν τα παιδιά ανήκουν στον ίδιο κοινωνικό κύκλο, πηγαίνουν δηλαδή στο ίδιο σχολείο, στην ίδια τάξη και έχουν κοινές δραστηριότητες στον ελεύθερο χρόνο τους.

Κοιτώντας στον καθρέφτη: 2 παντοτινοί φίλοι ή ανταγωνιστές ;
Τα δίδυμα περνούν όλα τα στάδια της ανάπτυξής τους σε συνεχή επαφή και αλληλεξάρτηση. Επομένως, ουσιαστικά δεν έχουν ζήσει ποτέ το ένα χωρίς το άλλο. Αυτό και μόνο το στοιχείο -ακόμη κι αν δεν είναι απολύτως όμοια (μονοζυγωτικά)- τους δίνει ένα μεγάλο «πλεονέκτημα»: έχουν πάντα δίπλα τους έναν ομήλικο αδερφό και φίλο. Έτσι, υπάρχουν σίγουρα στιγμές -αν όχι συνέχεια- που νιώθουν πάρα πολύ «δυνατά», αφού έχουν έναν ολόιδιο άνθρωπο ως σύμμαχο, αδερφό, αλλά και παντοτινό φίλο…
Αυτό, βέβαια, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να αποτελεί και πρόβλημα. Κι αυτό γιατί το καθένα από τα δίδυμα έχει πάντα κάποιον με τον οποίο αναπόφευκτα συγκρίνεται (τόσο από τους άλλους όσο και από το ίδιο). Η τάση αυτή επιτείνεται όσο περνούν τα χρόνια. Επιπλέον, μοιράζεται πάντα την προσοχή των γονέων. Στην περίπτωση των διζυγωτικών διδύμων, οι συγκρίσεις είναι ακόμη πιο συχνές, επειδή εγείρονται από τις μεταξύ τους διαφορές ως προς την ανάπτυξη, τη συμπεριφορά και την προσωπικότητα. Αυτό ενέχει έναν κίνδυνο, καθώς μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά σε ανταγωνιστική διάθεση μεταξύ τους, στην προσπάθεια του καθενός να βγει «νικητής».

Τα δίδυμα και οι άλλοι
Δεν είναι σπάνιο να ακούμε από ανθρώπους που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν ως δίδυμοι (κυρίως μονοζυγωτικοί) να παραπονιούνται ότι όλη τους τη ζωή οι γύρω τους τους ταυτίζουν. Συχνά οι γονείς, οι συγγενείς αλλά και οι φίλοι τούς αποκαλούν «τα δίδυμα» και έχουν την τάση να τους αποδίδουν κοινά χαρακτηριστικά, τόσο καθώς είναι παιδιά όσο και όταν πια μεγαλώνουν, π.χ. «τα δίδυμα είναι άτακτα», «τα δίδυμα είναι ντροπαλά», με αποτέλεσμα να μην εκτιμώνται σωστά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και οι συμπεριφορές του καθενός. Δυστυχώς, συχνά τα δίδυμα δεν αντιμετωπίζονται ως δύο ξεχωριστά άτομα στα πιο σημαντικά περιβάλλοντα της ζωής τους, δηλαδή στο σπίτι και στο σχολείο. Μέσα στην οικογένεια, το φαινόμενο αυτό είναι συχνότερο στην περίπτωση που υπάρχουν και άλλα αδέρφια (π.χ. η Άννα και τα δίδυμα, σαν τα δίδυμα να ήταν ένα παιδί και όχι δύο), ενώ, αν τα δίδυμα είναι τα μόνα παιδιά της οικογένειας, τα πράγματα είναι συνήθως καλύτερα και οι γονείς συχνά διακρίνουν και τονίζουν περισσότερο τα στοιχεία που τα διαφοροποιούν.

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς ;
Oι γονείς βρίσκονται αντιμέτωποι με το εξής δίλημμα: πρέπει να σταθούν ουδέτεροι, να ενθαρρύνουν ή να αποτρέψουν την τάση των παιδιών τους να τα κάνουν όλα μαζί, αλλά και τη δική τους τάση να τα ταυτίζουν; Να αντιμετωπίζουν τα δίδυμα ως δύο παιδιά; Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η στάση των γονέων απέναντι στα δίδυμα παιδιά τους, αλλά και ο χειρισμός των διάφορων καταστάσεων, τόσο στο στενό όσο και στο ευρύτερο περιβάλλον, καλό θα ήταν να έχει ως εξής:
› Στο σπιτι: Οι γονείς πρέπει να βοη­θήσουν τα παιδιά τους να ξεχωρίσουν. Να έχουν, δηλαδή, δύο παιδιά που τιμωρούνται ή επιβραβεύονται το καθένα χωριστά, που φοράνε διαφορετικά ρούχα (όπως όλα τα αδέρφια), που παίρνει το καθένα το δικό του χαρτζιλίκι, έχει τις δικές του ευθύνες, υποχρεώσεις κλπ. Η εξατομικευμένη αξιολόγηση των θετικών και αρνητικών στοιχείων κάθε παιδιού είναι εξαιρετικά σημαντική για την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και της προσω­πικότητάς του.
› Στο σχολείο: Σύμφωνα με τις τελευταίες τάσεις στη σύγχρονη συμβουλευτική γονέων, τα δίδυμα είναι προτιμότερο να πηγαίνουν σε διαφορετικό σχολείο, σε διαφορετικό φροντιστήριο κλπ. Φυσικά, δεν απαγορεύεται από κάποιον φορέα η φοίτηση των διδύμων στο ίδιο τμήμα ή στο ίδιο σχολείο. Το ζητούμενο είναι να ενθαρρύνεται η ανεξαρτητοποίηση του ενός από το άλλο μέσω της έκθεσής τους σε διαφορετικά περιβάλλοντα και ερεθίσματα.
› Στον ελεύθερο χρόνο: Καλό θα ήταν τα δίδυμα να ασχοληθούν με δια­φορετικά ενδιαφέροντα ή χόμπι. Έτσι, θα περνούν χρόνο χωριστά, θα αποκτήσουν και διαφορετικούς φίλους, θα αναγκαστούν να αντιμετωπίσουν ένα καινούργιο περιβάλλον μόνα τους (χωρίς το δίδυμο αδερφάκι), αλλά και να αντιμετωπιστούν από τους γύρω τους ως μοναδικά.

Ο αποχωρισμός είναι πάντα δύσκολος
Το πόσο εύκολα θα μπορέσουν τα δίδυμα να αποχωριστούν το ένα το άλλο έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με το πώς έχουν μεγαλώσει. Όσο περισσότερο έχει ενισχυθεί η αυτονομία και η διαφορετικότητα του καθενός, τόσο πιο εύκολη είναι και η προσαρμογή τους στους αποχωρισμούς της μετεφη­βείας και της μετέπειτα ενήλικης ζωής. Αντίθετα, όμως, με όσα συμβουλεύουν οι ειδικοί, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις παιδιών που μεγαλώνουν με «συμβιωτικό» τρόπο, αναπτύσσοντας μεγάλη εξάρτηση μεταξύ τους, γεγονός που εμποδίζει τη λειτουργικότητά τους σε καταστάσεις της ζωής στις οποίες απαιτείται να αντεπεξέλθουν αυτόνομα, χωριστά το ένα από το άλλο (π.χ. συντροφική σχέση, κλπ.).
Από την άλλη πλευρά, η απώλεια του ενός διδύμου (π.χ. λίγο μετά τη γέν­νη­σή του) μπορεί να επηρεάσει την προσωπικότητα του «επιζήσαντος» (αν και δεν υπάρχουν επαρκή ερευνη­τι­κά δεδομένα). Σε αυτό, βέβαια, παίζει πολύ μεγάλο ­ρόλο το πώς θα χειρι­στούν το ζήτ­η­μα οι γονείς.


Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. Νίκο Παπαντωνίου, αναπληρωτή καθηγητή Γυναικολογίας της Ιατρικής Σχολής στην Α΄ Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα», την κ. Σοφία Κίτσιου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιατρικής-Γενετικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, την κ. Κατερίνα Αγγελή, κλινική ψυχολόγο, ψυχοθεραπεύτρια γνωσιακής-συμπεριφοριστικής προσέγγισης, τον κ. Γρηγόρη Κυρούση, μαιευτήρα-χειρουργό-γυναικολόγο, διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών, και τη δρ. Αναστασία Μπαρμπούνη, παιδίατρο, επιμελήτρια Δημόσιας Υγείας στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας.