Το φαινόμενο γιο-γιο

Χαρούμενες σφίγγετε τη ζώνη του τζιν σας στην προτελευταία τρυπούλα! Η δίαιτα που μόλις τελειώσατε ήταν λίγο σκληρή μεν, αλλά είχε άμεσα αποτελέσματα: χάσατε 6 κιλά σε 2 εβδομάδες… Τώρα σκέφτεστε ότι μπορείτε και πάλι να φάτε «σαν άνθρωπος» και ότι δεν χρειάζεται να συνεχίσετε το γυμναστήριο, αφού ο στόχος επετεύχθη. Προσοχή! Αν το κάνετε, τότε σε λιγότερο από 6 μήνες πιθανότατα θα έχετε πάρει και τα 6 κιλά που χάσατε, ίσως και 1-2 παραπάνω. Και το σημαντικότερο; Αν ξεκινήσετε πάλι δίαιτα, που είναι και το πιο πιθανό, θα δυσκολευτείτε περισσότερο να χάσετε τα περιττά σας κιλά… Το σενάριο, που μόλις περιγράψαμε, το γνωρίζουν καλά όσοι προσπαθούν να χάσουν βάρος και βλέπουν ότι ενώ αδυνατίζουν, μετά από λίγο καιρό παχαίνουν ξανά, γεγονός που τους στρέφει σε μια νέα δίαιτα, με αποτέλεσμα ο φαύλος κύκλος να διαιωνίζεται. Πρόκειται για το «φαινόμενο γιο-γιο», εξαιτίας του οποίου είναι δύσκολη η διατήρηση του νέου βάρους μετά τη δίαιτα. Πού οφείλεται το φαινόμενο γιο-γιο και πώς μπορείτε να το αποφύγετε, ούτως ώστε να σπάσετε το φαύλο κύκλο της αυξομείωσης του βάρους;



Και όλο πάλι απ’ την αρχή…
Το φαινόμενο γιο-γιο, γνωστό και ως «ανακύκλωση» του βάρους, αφορά την απώλεια κιλών και τη σταδιακή επανάκτησή τους. Αυτές οι αυξομειώσεις του βάρους μπορεί να είναι μικρές (της τάξης των 3-5 κιλών κάθε φορά), αλλά και μεγαλύτερες (π.χ. 10 ή και περισσότερα κιλά). Στην τελευταία περίπτωση, οι επαναλαμβανόμενες αυξομειώσεις του βάρους επιδρούν αρνητικά, όχι μόνο στην ψυχική διάθεση, αλλά και στην υγεία. Αν και δεν συμφωνούν όλες οι έρευνες για τις συνέπειες της «ανακύκλωσης» του βάρους στην υγεία, καθώς και τον ακριβή μηχανισμό αυτού του φαινομένου, εντούτοις μερικές από αυτές επισημαίνουν ότι αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης υπέρτασης, ακόμη και όταν αφορούν την «ανακύκλωση» μόλις 5 κιλών. Επίσης, ορισμένες έρευνες συσχετίζουν το φαινόμενο γιο-γιο με την εξασθένιση της άμυνας του ανοσοποιητικού συστήματος. Με άλλα λόγια, οι ειδικοί τείνουν να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι είναι προτιμότερο να διατηρεί κάποιος το βάρος του, ακόμη και αν έχει λίγα παραπανίσια κιλά, παρά να αδυνατίζει και να ξαναπαχαίνει.



Πώς «την πατάμε» με τις δίαιτες
Η λανθασμένη επιλογή δίαιτας ίσως είναι ο κυριότερος λόγος για το φαινομένο γιο-γιο. Με άλλα λόγια, η αυξομείωση του βάρους παρουσιάζεται κυρίως όταν η δίαιτα είναι στερητική, πολύ αυστηρή και αποσκοπεί στο γρήγορο αδυνάτισμα. Oι διαιτολόγοι τονίζουν ότι η ταχεία απώλεια βάρους μάς καθιστά πιο επιρρεπείς στη γρήγορη επαναπρόσληψή του. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Επειδή, όταν χάνουμε γρήγορα κιλά (περισσότερο από 1 κιλό την εβδομάδα), τότε το μεγαλύτερο «θύμα» της απώλειας βάρους είναι ο μυϊκός ιστός, καθώς και τα υγρά του σώματός μας. Όσο πιο γρήγορα αδυνατίζουμε, λοιπόν, τόσο περισσότερο μυϊκό ιστό χάνουμε. Αντιθέτως, η απώλεια του λίπους είναι μικρότερη του 70%. Αδυνατίζοντας π.χ. κατά 10 κιλά, ουσιαστικά χάνουμε λιγότερο από 7 κιλά λίπους. Από την άλλη μεριά, η απώλεια του μυϊκού ιστού κυμαίνεται στο 10% (το ποσοστό αυτό, πολύ χονδρικά, αντιστοιχεί σε μισό με ένα κιλό μυών και θεωρείται ιδιαίτερα υψηλό). O μυϊκός ιστός, όμως, είναι απαραίτητος για τη διατήρηση του βασικού μεταβολικού ρυθμού (δηλαδή των θερμίδων που καίμε σε ηρεμία για τη λειτουργία του οργανισμού μας). Όσο πιο ατροφικοί οι μύες, τόσο λιγότερες και οι θερμίδες που καίμε σε ηρεμία. Εφόσον, λοιπόν, μειώνονται οι καύσεις του οργανισμού, δυσχεραίνεται η διατήρηση του βάρους και αυξάνονται οι πιθανότητες επαναπρόσληψης των χαμένων κιλών. Επιπλέον, οι στερητικές δίαιτες υπονομεύουν την προσπάθεια διατήρησης του βάρους και με έναν ακόμη τρόπο. Ακριβώς επειδή είναι αυστηρές δίαιτες, μετά την ολοκλήρωσή τους έχουμε πλέον εντονότατη την επιθυμία να φάμε ό,τι μας «απαγορεύτηκε» κατά τη διάρκειά τους. Το στερητικό σύνδρομο που προκαλείται μάς στρέφει στην αυξημένη κατανάλωση τροφίμων, ιδιαίτερα όσων είναι πλούσιων σε θερμίδες και λιπαρά, με αποτέλεσμα γρήγορα να ξαναπαίρνουμε το χαμένο βάρος.



Την επόμενη φορά πιο δύσκολα φεύγουν τα κιλά
Όταν ξαναπαίρνουμε τα κιλά που χάσαμε μετά από μια δίαιτα-αστραπή, μπορεί η ζυγαριά να μας δείχνει και πάλι π.χ. 10 κιλά βαρύτερους, αλλά με μια σημαντική διαφορά: αυτή τη φορά έχουμε περισσότερο λίπος (ενώ π.χ. χάσαμε 6 κιλά λίπους και 4 κιλά υγρών και μυϊκού ιστού, τώρα «πήραμε» πάνω από 7 κιλά λίπους). Όπως εξηγούν οι ειδικοί, όταν το βάρος επανακτάται, ο οργανισμός τείνει να αποθηκεύσει μεγαλύτερη ποσότητα λίπους από όση έχασε αρχικά. Με άλλα λόγια, αλλάζει η σύσταση του βάρους. Κατά συνέπεια, κάθε φορά που επανακτούμε το χαμένο μας βάρος, αυξάνεται και το ποσοστό λίπους στο σώμα μας. Μάλιστα, σύμφωνα με έρευνες, φαίνεται ότι αυξάνεται περισσότερο το λίπος στην περιοχή της κοιλιάς, γεγονός που σχετίζεται και με μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρδιοπαθειών και διαβήτη. Αυτό το φαινόμενο δυσχεραίνει κάθε επόμενη προσπάθεια να αδυνατίσουμε αποτελεσματικά, επειδή το λίπος καίγεται με πολύ αργό ρυθμό.



Πώς θα αποφύγουμε το φαινόμενο γιο-γιο
Πέντε είναι τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουμε για να σπάσουμε το φαύλο κύκλο:
● Μικρή απώλεια βάρους. Όταν ξεκινάμε δίαιτα, συνιστάται να χάνουμε έως 1 κιλό την εβδομάδα (ή, σωστότερα, το 1% του βάρους μας την εβδομάδα). Όπως είναι προφανές, αυτός ο στόχος αποκλείει τις στερητικές και αυστηρές δίαιτες.
● Σταδιακή μείωση θερμίδων. Συνιστάται να μειώνουμε σταδιακά τις θερμίδες που καταναλώνουμε, έτσι ώστε ο οργανισμός μας να μη θεωρήσει ότι υποσιτίζεται (στην περίπτωση αυτή η αντίδραση του σώματός μας, όσο και αν μας φαίνεται παράξενο, είναι να… προστατέψει το λίπος και να «κάψει» το μυϊκό ιστό, αφού βέβαια θα έχει ήδη εξαντλήσει τα αποθέματα των υδατανθράκων). Μέσω της σταδιακής μείωσης των θερμίδων, λοιπόν, προφυλάσσουμε ως ένα βαθμό τον πολύτιμο μυϊκό ιστό (εάν σας φαίνεται δύσκολο αυτό το βήμα, μπορείτε να ζητήσετε τη βοήθεια ενός διαιτολόγου).
● Διατροφή χωρίς απαγορεύσεις. Είναι πολύ σημαντικό η δίαιτα να μην έχει απαγορεύσεις, αλλά να περιλαμβάνει, με μέτρο, όλες τις ομάδες τροφίμων. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται το στερητικό σύνδρομο, που μπορεί να οδηγήσει στην επαναπρόσληψη βάρους.
● Άσκηση. Η άσκηση κατά τη διάρκεια της δίαιτας προφυλάσσει και ενδυναμώνει το μυϊκό σύστημα αποτρέποντας τη σημαντική μείωση του βασικού μεταβολικού ρυθμού (των καύσεων του οργανισμού σε ηρεμία). Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει να πάμε στο γυμναστήριο. Oτιδήποτε αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό και τονώνει τους μυς είναι καλοδεχούμενο (π.χ. περπάτημα, ποδήλατο, κολύμπι). Το πιο εύκολο και πρακτικό είναι το ζωηρό περπάτημα για 30΄ την ημέρα. Μάλιστα, ο συνδυασμός της δίαιτας με την άσκηση θεωρείται το μυστικό για τη διατήρηση του νέου (μικρότερου) βάρους. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι πρέπει να συνεχίσουμε τη φυσική δραστηριότητα ακόμη και μετά τη δίαιτα, εντάσσοντάς τη στην καθημερινή μας ρουτίνα.
● Τακτικός έλεγχος του βάρους. Αφού ολοκληρώσουμε τη δίαιτα, πρέπει να ελέγχουμε το βάρος μας σε εβδομαδιαία βάση (όχι απαραιτήτως με τη ζυγαριά, αλλά και με τα ίδια μας τα ρούχα, π.χ. αν μας στενεύουν, ενώ πριν ήταν πιο άνετα). O στόχος της αυτοπαρακολούθησης είναι να μην «ξεφύγουμε» πέρα από κάποια λογικά όρια της τάξης των 2-3 κιλών. Εάν συμβεί αυτό, τότε πρέπει να μπούμε και πάλι σε ένα πιο προσεκτικό διατροφικό πρόγραμμα, μέχρις ότου επανέλθουμε στο επιθυμητό βάρος.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κ. Βασιλική Πυρογιάννη, κλινική διαιτολόγο-διατροφολόγο.