Από την Αλεξάνδρα Καππάτου, ψυχολόγο – παιδοψυχολόγο – συγγραφέα

Οι λέξεις κρίση, ύφεση, σπρέντ, τρόικα, περικοπές, ελαστική εργασία, ανεργία έχουν μπει στη καθημερινή μας ζωή εδώ και ενάμιση χρόνο με σημαντικές επιπτώσεις στον προγραμματισμό που κάθε νοικοκυριό είχε εδώ και χρόνια κάνει. Οι αλλαγές είναι πολλές, οι κόποι και οι θυσίες των πολιτών για να αποκτήσουν με δάνειο ένα σπίτι, ένα αυτοκίνητο, να σπουδάσουν τα παιδιά τους ή να τα στείλουν για μεταπτυχιακό έχουν ανατραπεί. Ξαφνικά ήλθε μια καταιγίδα, ένας σεισμός πολύ δυνατός και παρέσυρε τη σταθερότητα που είχε κάθε άνθρωπος με κόπο κατακτήσει. Τα περισσότερα νοικοκυριά είναι βυθισμένα στην αγωνία, την απελπισία, την ανασφάλεια και την απόγνωση. Ο θυμός, η αγωνία, η θλίψη είναι τα πρώτα συναισθήματα που κάθε άνθρωπος βιώνει από αυτή τη κατάσταση. Τα ερωτηματικά πολλά: Τι άλλο θα γίνει; Πώς θα είναι από δω και πέρα η ζωή μας; Τι θα γίνει με τα παιδιά μας; Με τα χρέη μας;

Μάρτυρες αυτών είναι τα παιδιά μας που μήνες τώρα από τους τηλεοπτικούς δέκτες βομβαρδίζονται με πληροφορίες για την τραγικότητα στην οποία έχει περιέλθει η οικονομία μας και έχουν μάθει πρόωρα για την κρίση, για τις περικοπές και την ελαστική εργασία. Παράλληλα, ακούνε τους γονείς να συζητούν μεταξύ τους και όλο να κάνουν υπολογισμούς. Μετά τις 10 με 15 κάθε μήνα οι γονείς τους δείχνουν πολύ στενοχωρημένοι και προβληματισμένοι για το πώς θα τα βγάλουν πέρα μέχρι να καταβληθεί ο επόμενος μισθός τους. Όσο και αν προσπαθούν με δυσκολία συγκρατούν τον εκνευρισμό τους όταν τα παιδιά συνέχεια ζητάνε. Όλα αυτά φαίνονται απειλητικά στα παιδικά μάτια, τους δημιουργείται αγωνία και κατακλύζονται από ανασφάλεια. Τα παιδιά σκέφτονται: «Αυτή η κρίση έχει κάνει πολύ κακό στον μπαμπά και στη μαμά, μου λένε ότι δεν θα πάρω νέο παιχνίδι παρά μόνο τα Χριστούγεννα ή στη γιορτή μου, ή μου λένε συνέχεια να προσέχω τα ρούχα μου γιατί δεν μπορούν να μου πάρουν άλλα. Δεν καταλαβαίνω γιατί μου τα λένε αυτά, μήπως δεν είμαι καλό παιδί και για αυτό με τιμωρούν;» Αυτές είναι ένα μικρό μέρος από τις σκέψεις ενός παιδιού προσχολικής ηλικίας. Τα πιο μεγάλα παιδιά αντιλαμβάνονται περισσότερα, βλέπουν την αγωνία του πατέρα ή της μητέρας τους μήπως χάσουν την δουλειά τους, καταλαβαίνουν ότι δεν τα βγάζουν πέρα οικονομικά παρότι οι γονείς τους το κρύβουν επιμελώς. Τους λένε με διακριτικό τρόπο: Δεν θα γραφτείς σε αυτή τη δραστηριότητα που θέλεις, άστο για αργότερα ή δεν θα πάμε διακοπές φέτος όπως άλλες χρονιές κλπ.

Τα δε παιδιά της εφηβείας είναι ενήμερα για την κατάσταση της οικογένειάς τους ακόμη και αν οι γονείς τους προσπαθούν να το κρύψουν. Αν μάλιστα κάποιος από τους γονείς είναι άνεργος η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο δύσκολη. Η ανησυχία και η αγωνία πλανώνται συνέχεια στην ατμόσφαιρα.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς όμως; Πώς να το αντιμετωπίσουν; Να ενημερώσουν τα παιδιά τους γι’ αυτό που συμβαίνει ή πρέπει να το κρατήσουν μυστικό;

Η απάντηση; Είναι αδύνατο να κρατήσετε μακριά από τα παιδιά κάθε ηλικίας, μια τόσο σοβαρή κατάσταση. Μην ξεχνάτε ότι ακόμη και τα μικρά παιδιά διαβάζουν στα μάτια σας, στο πρόσωπό σας, στις εκφράσεις σας, αυτά που αισθάνεστε. Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να κάνουν διάφορα σενάρια ή υποθέσεις επιστρατεύοντας τη γόνιμη φαντασία τους. Διακατέχονται από μεγάλη αγωνία και νιώθουν υπεύθυνα που οι γονείς τους δεν είναι χαρούμενοι. Το ίδιο νιώθουν και τα μεγαλύτερα παιδιά που ίσως έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στην πληροφόρηση και δεν γνωρίζουν πώς να την ερμηνεύσουν και τι ακριβώς σημαίνει για την οικογένειά τους.

Τι να κάνετε:

Είναι καλύτερα να ενημερώσετε τα παιδιά σας για την οικονομική κατάσταση της οικογένειάς σας εσείς οι ίδιοι με απλά λόγια, προσαρμοσμένα στην ηλικία τους .

Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας ή και των πρώτων σχολικών τάξεων δεν χρειάζονται λεπτομέρειες. Ο τρόπος της ενημέρωσής σας θα είναι καθησυχαστικός .

Στα μεγαλύτερα παιδιά εξηγείστε εκτενέστερα για την κρίση και τις επιπτώσεις στην ζωή της οικογένειάς σας. Πέστε τους ότι αυτό συμβαίνει και στις οικογένειες των φίλων τους, γιατί αυτό θα τα ηρεμήσει. Συζητείστε μαζί τους για τις αναγκαίες περικοπές που κάνετε και ζητείστε τους να συνδράμουν και τα ίδια.

Είναι σημαντικό να μιλήσετε με καθησυχαστικό τρόπο και ηρεμία στα παιδιά και βάλτε με τα μεγαλύτερα μαζί κάποιους στόχους στον οικονομικό προϋπολογισμό του μήνα ώστε να νιώσουν συμμέτοχα και ισότιμα. Αυτό λειτουργεί καθοριστικά στον ψυχισμό τους, αισθάνονται ότι οι γονείς είναι δυνατοί και τους δίνετε και στόχο ώστε να προσπαθήσουν να βοηθήσουν.

Αν βέβαια στην οικογένεια υπάρχει κάποιος γονιός που είναι άνεργος και μάλιστα ο πατέρας η κατάσταση είναι πιο δύσκολη γιατί η αγωνία και η ανησυχία πλανώνται στην ατμόσφαιρα. Αν μάλιστα ο γονιός αισθάνεται ότι κλείνουν οι πόρτες τότε η απελπισία, η απόγνωση και ίσως η απομόνωση εγκαθίστανται. Δύσκολο να κρυφτούν αυτά τα συναισθήματα από τα παιδιά. Σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να τους μιλήσετε αλλά δίνοντάς τους την ελπίδα ότι κάνετε τα πάντα και πιστεύετε ότι σύντομα θα βρείτε δουλειά. Αυτό το αισιόδοξο μήνυμα όμως πρέπει να επαληθεύεται στην καθημερινότητά σας.

Γενικά προτείνω:

Να ενημερώνετε τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους για αυτό που συμβαίνει.

Να τα καθησυχάζετε και να τους εμπνέετε εμπιστοσύνη.

Να τα διαβεβαιώνετε ότι είστε δίπλα τους.

Να ζητάτε τη συμμετοχή τους σε κάποιο τομέα του μηνιαίου προϋπολογισμού της οικογένειάς σας.

Να ασχολείστε με αυτά (αυτό είναι πιο πολύτιμο από τα υλικά αγαθά και τους το έχουμε στερήσει)

Διαβεβαιώστε τα ότι η οικογένειά σας είναι ενωμένη σαν μια γροθιά και μπορεί να διαχειριστεί κάθε δυσκολία.

Να είστε πρόθυμοι να συζητάτε τα συναισθήματά τους και να απαλύνετε την ανησυχία και τους φόβους τους.

Να μην ξεχνάτε ότι έχουν τα μάτια στραμμένα στον τρόπο λειτουργίας και συμπεριφοράς σας.

Αν διαπιστώσετε ότι υπάρχει αλλαγή στη συμπεριφορά τους (π.χ. Δυσκολίες στον ύπνο, εφιάλτες, φοβίες, ανεξήγητα κλάματα, κακή διάθεση, επιθετικότητα, πτώση στη σχολική επίδοση κλπ.) προσπαθήσετε να διερευνήσετε τους λόγους και τότε ζητείστε βοήθεια.

Το τραγούδι του Σαββόπουλου είναι ιδιαίτερα επίκαιρο… «Πώς να κρυφτείς από τα παιδιά; Έτσι και αλλιώς τα ξέρουν όλα.»