Πώς να προλάβετε τα κονδυλώματα

Ο Γεώργιος Παπανικολάου λέγεται ότι εμπνεύστηκε το διάσημο πλέον ΠΑΠ τεστ ενώ καθόταν στη Νέα Υόρκη και κοιτούσε τα κίτρινα φύλλα που πέφτανε από τα δέντρα. Σκέφτηκε, λοιπόν, ότι όπως πέφτουν τα παλιά φύλλα και γεννιούνται καινούργια, έτσι και το επιθήλιο στον κόλπο και στον τράχηλο ανανεώνεται κατά τον ίδιο τρόπο, με τα παλιά κύτταρα να «πέφτουν» και να αντικαθίστανται από καινούργια. Επομένως, θα μπορούσαμε να τα πάρουμε και να τα μελετήσουμε, χωρίς να χρειαστεί να αποσπάσουμε κύτταρα χρησιμοποιώντας νυστέρι. Κάπως έτσι, γεννήθηκε το πρώτο μας όπλο απέναντι στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Με την πάροδο των χρόνων, η επιστήμη μάς προσέφερε επιπλέον διαγνωστικά τεστ, ενώ τον τελευταίο καιρό έχουμε πλέον στη διάθεσή μας και τα προληπτικά εμβόλια, που στόχο έχουν να προστατέψουν τις γυναίκες από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.

Τι είναι ο ιός HPV;
Ο ιός HPV (Human papillomavirus) ή ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων, όπως λέγεται, ευθύνεται για ένα από τα πιο διαδεδομένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Πρόκειται για ιδιαίτερα ανθεκτικό και μεταδοτικό νόσημα, η συχνότητα του οποίου αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς στο δυτικό κόσμο. Υπολογίζεται, μάλιστα, ότι το 80% των γυναικών και των ανδρών θα προσβληθούν κάποια στιγμή στη ζωή τους από τον ιό των κονδυλωμάτων. Ο ιός HPV έχει πάνω από 100 τύπους, οι οποίοι έχουν αριθμηθεί (1, 2, 3, 4 κλπ.). Από αυτούς, οι 15 είναι υψηλού κινδύνου για το γεννητικό σύστημα, ενώ οι πιο ύποπτοι και συχνά υπεύθυνοι για το 70% των καρκίνων του τραχήλου της μήτρας είναι οι τύποι 16 και 18.

Πώς μεταδίδεται;
Η μετάδοση του HPV γίνεται κατά βάση με τη σεξουαλική επαφή, μπορεί όμως να μεταδοθεί και με τη δερματική επαφή στη γεννητική περιοχή. Από τη στιγμή που κολλάμε τον ιό, γινόμαστε φορείς του, δηλαδή ενδεχομένως κάποια στιγμή στη ζωή μας να νοσήσουμε, όταν ο ιός βρει το ανοσοποιητικό μας σύστημα εξασθενημένο. Επομένως, είναι πιθανό να εκδηλώσουμε συμπτώματα αρκετούς μήνες ή ακόμα και χρόνια αργότερα από τη στιγμή που ήρθαμε σε επαφή με τον ιό. Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από κάποιον που απλώς φέρει τον ιό ή από κάποιον που έχει παρουσιάσει συμπτώματα.

Οι γυναίκες πιο ευάλωτες
Οι άνδρες είναι συνήθως απλοί φορείς του ιού και δεν παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα. Αντίθετα, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν ακόμα και τον κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ωστόσο, μόνο ένα μικρό ποσοστό όσων προσβληθούν από τον ιό θα εμφανίσουν καρκίνο.

Ποιες ηλικίες «προτιμάει»;
Μέχρι τα 30 έχουμε δυνατό ανοσοποιητικό σύστημα, οπότε ο οργανισμός είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις λοιμώξεις από τον ιό, ενώ μετά τα 30 το ανοσοποιητικό δεν είναι τόσο ισχυρό, οπότε οι αλλοιώσεις εμφανίζονται συχνότερα. Ο HPV, πάντως, αφορά όλες τις ηλικίες, αλλά ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας εμφανίζεται -σε αρκετά μεγάλο ποσοστό- μέχρι την ηλικία των 35 ετών.

Πού εμφανίζεται;
Οι βλάβες από τον HPV είναι εξωτερικές και εσωτερικές. Στις γυναίκες εμφανίζονται στο αιδοίο, στον κόλπο, στον τράχηλο της μήτρας, στην περινεϊκή περιοχή, στο δακτύλιο και στο βλεννογόνο του ορθού και στους άνδρες στη βάλανο, στην πόσθη του πέους και στον πρωκτό. Επίσης, τόσο στις γυναίκες όσο και στους άνδρες μπορεί να παρουσιαστούν και στο στόμα, μέσω του στοματικού σεξ.

Πώς θα το καταλάβω;
Ο HPV δεν δίνει συμπτώματα, γι’ αυτό και συνήθως οι βλάβες δεν γίνονται αντιληπτές. Μόνο τα οξυτενή κονδυλώματα (δηλαδή όσα προβάλλουν και μοιάζουν με το κεφάλι καρφίτσας) είναι ορατά με γυμνό μάτι. Οι υπόλοιπες βλάβες, που είναι επίπεδες (είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά), φαίνονται μόνο με διαγνωστικές εξετάσεις.

Πώς γίνεται η διάγνωση;
Πέρα από τα οξυτενή κονδυλώματα, που μπορεί να τα αναγνωρίσει ο γυναικολόγος με μια απλή γυναικολογική εξέταση, τα υπόλοιπα φαίνονται συνήθως στο ΠΑΠ τεστ. Μάλιστα, το «Thin Prep» (αλλιώς «κυτταρολογία υγρής φάσης»), που αποτελεί μια πιο εξελιγμένη μορφή του κλασικού ΠΑΠ τεστ, αυξάνει τη διαγνωστική ακρίβεια της κυτταρολογικής εξέτασης. Επιπλέον, μια σχετικά νέα διαγνωστική μέθοδος, που χρησιμοποιείται ευρέως στο εξωτερικό, το HPV DNA τεστ (το οποίο συστήνεται να κάνουν οι γυναίκες μετά την ηλικία των 30 ετών παράλληλα με το ΠΑΠ τεστ), χρησιμοποιείται ως επιπλέον προληπτικός έλεγχος. Ουσιαστικά, ανιχνεύει το κατά πόσον υπάρχει ή όχι ο ιός και στην περίπτωση που υπάρχει, αναγνωρίζει και τον τύπο του ιού (τυποποίηση). Στην περίπτωση που έχουμε κάνει «Thin Prep», μπορεί να χρησιμοποιηθεί το ίδιο υλικό και στο HPV DNA τεστ. Διαφορετικά, γίνεται μια δεύτερη λήψη επιχρίσματος από τον τράχηλο. Δυστυχώς, το HPV DNA τεστ, το οποίο κοστίζει 100-150€, στην Ελλάδα δεν καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία.

Πώς αντιμετωπίζονται οι βλάβες;
➜ Αν τα κονδυλώματα είναι εξωτερικά, συνήθως γίνεται τοπική φαρμακευτική καυτηρίαση ή καυτηρίαση με λέιζερ.
➜ Στην περίπτωση που οι βλάβες είναι εσωτερικές, θα χρειαστεί να κάνετε κολποσκόπηση, ώστε να κριθεί η σοβαρότητα των αλλοιώσεων που έχουν προκληθεί από τον ιό. Αν υπάρχουν ήπιες αλλοιώσεις από τον HPV, ο γιατρός είναι πιθανό να σας συστήσει τακτική παρακολούθηση (ΠΑΠ τεστ κάθε
6 μήνες), αφού ένα μεγάλο ποσοστό γυναικών (κυρίως νεαρής ηλικίας) παρουσιάζει βελτίωση των αλλοιώσεων ή ακόμα και πλήρη ίαση χωρίς την εφαρμογή θεραπείας.
➜ Όταν οι αλλοιώσεις είναι σοβαρότερες, συνήθως προτείνεται θεραπεία με λέιζερ ή χειρουργική επέμβαση ή κρυοπηξία ή διαθερμία.

Πόσο επιθετικός είναι ο ιός;
Με το HPV DNA τεστ μπορούμε να μάθουμε αν ο ιός ανήκει σε τύπο υψηλού κινδύνου. Η επιθετικότητα, όμως, του συγκεκριμένου ιού θα φανεί αν υποβληθούμε σε μια καινούργια εξέταση, γνωστή ως HPV mRNA τεστ, η οποία μας υποδεικνύει τη σοβαρότητα της βλάβης. Ο γιατρός είναι αυτός που θα κρίνει αν χρειάζεται να κάνουμε τη συγκεκριμένη εξέταση. Δυστυχώς, ούτε αυτή καλύπτεται από τα Ταμεία στην Ελλάδα και το κόστος της είναι γύρω στα 150€.

Υπάρχει πιθανότητα υποτροπής;
Ο ιός HPV παραμένει στο σώμα μας σε λανθάνουσα κατάσταση και κάποια στιγμή μπορεί να υποτροπιάσει, γι’ αυτό και είναι απαραίτητη η τακτική παρακολούθηση. Είναι, όμως, πιθανό να τον αποβάλει ο ίδιος μας ο οργανισμός. Στην περίπτωση αφαίρεσης της βλάβης, υπάρχει η πιθανότητα να αφαιρεθεί και ο ιός. Για να βεβαιωθούμε, θα πρέπει να κάνουμε δύο HPV DNA τεστ σε διάστημα ενός έτους.

Με προστατεύει το εμβόλιο;
Ο εμβολιασμός προστατεύει από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας σε ποσοστό που ξεπερνά το 70%. Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού, το εμβόλιο κατά του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας συνιστάται σε κορίτσια ηλικίας 12-15 ετών, ώστε όταν ξεκινήσει η σεξουαλική τους ζωή, να έχουν αναπτύξει αντισώματα κατά των συχνότερων τύπων του ιού HPV, αλλά και σε νέες γυναίκες 15-26 ετών, αν δεν έχουν εμβολιαστεί στη συνιστώμενη ηλικία. Υπάρχουν 2 τύποι εμβολίων, το τετραδύναμο, που προφυλάσσει από τους τύπους 6, 11, 16 και 18 του ιού (και πρόσφατα συστήνεται η χορήγησή του και σε γυναίκες μέχρι την ηλικία των 45 ετών), και το διδύναμο, που προστατεύει από τους τύπος 16 και 18. Και οι 2 τύποι καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία σε κορίτσια ηλικίας 12-26 ετών και γίνονται σταδιακά σε 3 δόσεις, μέσα σε διάστημα 6 μηνών. Το εμβόλιο, ωστόσο, προστατεύει μόνο από συγκεκριμένους τύπος του ιού, γι’ αυτό και δεν πρέπει να παραλείπεται ο συστηματικός έλεγχος με ΠΑΠ τεστ.

Πρόληψη από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας Σύμφωνα με τις Οδηγίες της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας (American Cancer Society), για την πρόληψη από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας: 1) Το πρώτο Παπ τεστ πρέπει να γίνεται από την έναρξη της σεξουαλικής μας ζωής (όχι όμως αργότερα από την ηλικία των 21 ετών) και να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο. 2) Μετά την ηλικία των 30 ετών, πέρα από το ΠΑΠ τεστ, συστήνεται και το HPV DNA τεστ. 3) Μετά την ηλικία των 70 ετών, οι γυναίκες μπορούν να διακόψουν το ΠΑΠ τεστ αν δεν έχουν ιστορικό καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και παράλληλα τα αποτελέσματα των 3 τελευταίων ΠΑΠ τεστ είναι αρνητικά.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΧΑΡΑ ΜΑΡΓΑΡΗ, κυτταρολόγο, διευθύντρια του Κυτταρολογικού Τμήματος στο Νοσοκομείο “Έλενα Βενιζέλου”.