Τι θα σκεφτόμασταν αν κάποιος μας έλεγε ότι στην αναζήτηση της ευτυχίας θα μπορούσε να μας βοηθήσει ένας γάλλος μεσήλικος εβραϊκής καταγωγής, ορφανός από γονείς, που στα 7 του χρόνια μένει ξαφνικά μόνος του -αφού μπροστά στα ίδια του τα μάτια βλέπει να φορτώνουν οι Γερμανοί 300 συμπολίτες του σε φορτηγά, οδηγώντας τους στο θάνατο- και αρχίζει να περιπλανιέται στους δρόμους, σε διάφορα σπίτια και οικογένειες, για να φτάσει να πάει σχολείο 11 ετών; Το πιο πιθανό είναι να σκεφτόμασταν ότι μας κοροϊδεύει. Κι όμως, ο εν λόγω Γάλλος, νευροψυχίατρος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τουλόν, διάσημος στη χώρα του και παράλληλα πολυγραφότατος (έχει γράψει σχεδόν 20 βιβλία), ο Μπορίς Σιρουλνίκ, θεωρείται ειδήμων για να μας προμηθεύσει με τη «συνταγή της ευτυχίας». Την έχει μελετήσει και την έχει κατακτήσει, αλλά συνεχίζει να τον απασχολεί. Άλλωστε, όπως μας λέει ο ίδιος: «Η προσπάθεια να κατακτήσουμε την ευτυχία είναι μια διαδικασία που διαρκεί σε όλη μας τη ζωή».

Τι είναι τελικά η ευτυχία
Η ευτυχία είναι μια αντίληψη που περιγράφει συνθήκες ζωής οι οποίες παρουσιάζουν εντυπωσιακές διαφορές ανάλογα με την εποχή και την κουλτούρα κάθε λαού.

Καθορίζεται γενετικά το αν θα ευτυχήσουμε;
Η ευτυχία και η προδιάθεσή μας σε αυτή δεν είναι γενετικά προκαθορισμένη. Υπάρχει, όμως, ένας γενετικός παράγοντας που παίζει κάποιο ρόλο, καθώς καθορίζει το συναίσθημά μας και την αντίδραση στο στρες. Αυτός έχει να κάνει με τη λειτουργία της σεροτονίνης, του νευροδιαβιβαστή που, ανάλογα με τα επίπεδά του και τη λειτουργία του, καθορίζεται το πώς θα αντιδράσουμε στο στρες (για παράδειγμα, το πόσο ψύχραιμοι θα είμαστε, το πόσο θα ταραχτούμε αν συμβεί κάτι, ακόμα και το αν θα πάθουμε κατάθλιψη πολλές φορές κλπ.).

Για ευτυχισμένους ανθρώπους
Σημαντικό ρόλο στο αν θα γίνουμε ευτυχισμένοι ενήλικοι παίζουν οι γονείς και το περιβάλλον μας, η ενδομήτρια ζωή μας, η παιδική μας ηλικία, αλλά και η εφηβεία μας. Όσον αφορά την εγκυμοσύνη, χρειάζεται η μητέρα να προσπαθήσει να είναι ήρεμη και «ευτυχισμένη», ώστε το παιδί να έρθει στον κόσμο λιγότερο στρεσαρισμένο (είναι αποδεδειγμένο ότι υπάρχει «επικοινωνία» των συναισθημάτων από την ενδομήτρια ζωή ακόμα). Στη συνέχεια, οι γονείς χρειάζεται να προσπαθήσουν να μεγαλώσουν το παιδί σε ένα ήρεμο και σταθερό περιβάλλον με πολλή αγάπη – χωρίς όμως να είναι υπερπροστατευτικοί. Ένα παιδί που έχει «μεγαλώσει» καλά, θα είναι ένα παιδί που θα έχει αυτοπεποίθηση, θα χειρίζεται καλύτερα τη γλώσσα και έτσι θα κοινωνικοποιηθεί πιο εύκολα. Έπειτα έρχεται ο ρόλος του σχολείου, που θα πρέπει να είναι σωστά οργανωμένο, ώστε το παιδί να συνδυάσει τη γνώση με την κοινωνικοποίηση. Όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι θα είναι εξ ορισμού πιο ευτυχισμένο, σημαίνουν όμως ότι αν του προκύψει μια δυστυχία κάποια στιγμή στη ζωή του, θα έχει μεγαλύτερη εσωτερική σταθερότητα, ώστε να την αντιμετωπίσει καλύτερα.

Η σημασία της εφηβείας
Στην εφηβεία οι νευρώνες του εγκεφάλου -όπως και στα πρώτα χρόνια της παιδικής ηλικίας- είναι πιο «ανοιχτοί» στη μάθηση πάρα πολλών διαφορετικών πραγμάτων. Κατά συνέπεια, η εφηβεία αποτελεί μια δεύτερη πολύ σημαντική περίοδο στη ζωή μας. Έτσι, αν για κάποιο λόγο δεν ξεκινήσαμε όπως θα έπρεπε στην παιδική μας ηλικία, π.χ. επειδή χάσαμε τον πατέρα ή τη μητέρα μας, ο πρώτος εφηβικός έρωτας μας δίνει μια δεύτερη ευκαιρία, μαθαίνοντας στη διάρκειά του -για λόγους νευρολογικούς- το ίδιο γρήγορα όπως όταν ήμασταν μικρά παιδιά. Έτσι, μπορούμε να διορθώσουμε οτιδήποτε πήγε στραβά στην παιδική μας ηλικία – αν πήγε κάτι στραβά. Άλλες τέτοιες περίοδοι μπορεί να είναι η εγκυμοσύνη για τις γυναίκες, αλλά και όλες οι στιγμές που συμβαίνουν απρόσμενα γεγονότα στη ζωή μας και μας δημιουργούν έντονα συναισθήματα.

Μπορούμε να μάθουμε να είμαστε ευτυχισμένοι
Ας προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε δεσμούς με την οικογένειά μας, τους φίλους, τους συνεργάτες μας, ακόμα και τους γείτονές μας. Υπάρχουν, βέβαια, πολιτισμοί που ευνοούν αυτούς τους δεσμούς και άλλοι που τους εμποδίζουν. Για να βοηθηθούμε, μπορούμε να ενταχθούμε σε μια ομάδα, σε κάποια ένωση, να βρούμε ανθρώπους που ασχολούνται με πράγματα που ενδιαφέρουν κι εμάς. Πρέπει να προσπαθήσουμε επίσης -μόνοι μας ή με βοήθεια, π.χ. κάνοντας ψυχοθεραπεία- να διαβάσουμε, να σκεφτούμε και να καταλάβουμε τι μας έχει συμβεί, ώστε να δουλέψουμε προς το να βρούμε την ευτυχία.

Η δυστυχία μπορεί να μας κάνει ευτυχισμένους
Οι δυστυχίες της ζωής μπορούν, ακόμα κι αν ακούγεται παράδοξο, να μας βοηθήσουν να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι. Μετά τη δυστυχία, κάποιοι άνθρωποι παραμένουν «τραυματισμένοι» και κάποιοι άλλοι έχουν τη δυνατότητα να προσαρμόζονται. Απέναντι στην απώλεια, στις αντιξοότητες και στον πόνο πολλές στρατηγικές είναι δυνατές. Είτε αφηνόμαστε στον πόνο και σταδιοδρομούμε ως θύματα, είτε κάνουμε κάτι για να τον ξεπεράσουμε. Η δυστυχία μερικές φορές μάς «διδάσκει» το πώς να ζούμε καλύτερα. Το αν θα πάρουμε αυτό το μάθημα ή όχι έχει να κάνει τόσο με την προσωπικότητα όσο και με το περιβάλλον, που θα μας ωθήσει προς το να καταφέρουμε να προσαρμοστούμε ή όχι.

Γιατί υπάρχουν τόσοι δυστυχισμένοι άνθρωποι;
Επειδή μειώνεται η αλληλεγγύη μεταξύ των ατόμων, η οποία είναι ένας προστατευτικός παράγοντας. Κανείς δεν μπορεί να ζήσει χωρίς οικογένεια, φίλους, γειτονιά, χωρίς να ανήκει σε μια ομάδα, σε ένα ζευγάρι. Όλες αυτές οι δομές είναι προστατευτικές και βοηθούν σε περιπτώσεις δυστυχίας. Εκτός όμως από την αναζήτηση κοινωνικής υποστήριξης, το χιούμορ, η πίστη και η δράση έχουν αποδειχτεί ισχυροί παράγοντες ανθεκτικότητας.

Ποιος είναι
Ο Μπορίς Σιρουλνίκ (Boris Cyrulnik) γεννήθηκε το 1937 στο Μπορντό της Γαλλίας από εβραίους γονείς, τους οποίους και έχασε στη διάρκεια του πολέμου, γι’ αυτό και μεγάλωσε με τη θεία του στο Παρίσι. Σήμερα είναι νευροψυχίατρος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τουλόν, καταξιωμένος διεθνώς για το έργο του στο χώρο της ψυχολογίας και της ηθολογίας. Είναι γνωστός ως ο εισηγητής της ψυχολογικής έννοιας της ανθεκτικότητας (résilience), την οποία αναπτύσσει και εξηγεί σε πλήθος άρθρων και βιβλίων. Έχει συγγράψει περισσότερα από 17 βιβλία στη μητρική του γλώσσα – τα γαλλικά. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του «Ο ευαίσθητος εαυτός» («Le murmure des fantômes») από τις εκδόσεις Λιβάνη, «Η γέννηση του νοήματος» («La naissance du sens») από τις εκδόσεις Κάτοπτρο, «Της σάρκας και της ψυχής» («De chair et d’âme») και «Η αυτοβιογραφία ενός σκιάχτρου» («Autobiographie d’un épouvantail») -που πήρε και το βραβείο Renaudot 2008 στη Γαλλία- από τις εκδόσεις Κέλευφος. Είναι παντρεμένος και έχει δύο παιδιά.

Σημείωση
Αποσπάσματα του κειμένου προέρχονται από συνέντευξη του Boris Cyrulnik στην υπογράφουσα, καθώς και από βιβλία του (κυρίως την «Αυτοβιογραφία ενός σκιάχτρου», Κέλευθος).