«Εάν δεν κάνεις δίαιτα και γυμναστική, είσαι υποψήφια για στατίνες», είπε ο καρδιολόγος στη 47χρονη φίλη μου κοιτώντας σκεπτικός τις τιμές της χοληστερίνης της. Τα λόγια του την τρόμαξαν και μέσα σε λιγότερο από ένα μήνα άλλαξε τη διατροφή της και ξεκίνησε κολύμβηση. Τα αποτελέσματα στις τιμές της χοληστερίνης της, αλλά και στο βάρος της, ήταν θεαματικά. Τι θα συνέβαινε, όμως, αν δεν τα κατάφερνε να «ρίξει» τη χοληστερίνη της παρά τις προσπάθειές της; Αγωγή με στατίνες είναι η απάντηση. Οι στατίνες είναι τα κυριότερα υπολιπιδαιμικά φάρμακα. Κυκλοφορούν από το 1987 και θεωρούνται πολύ αποτελεσματικές. Από την άλλη μεριά, βέβαια, η λήψη τους έχει συσχετιστεί με ανεπιθύμητες ενέργειες στο συκώτι και στους μυς, που σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα ήταν πολύ σοβαρές. Ας δούμε, λοιπόν, τι ισχύει για τις στατίνες, που σήμερα λαμβάνονται από εκατομμύρια ασθενείς.

Πώς δρουν οι στατίνες
Οι στατίνες (ατορβαστατίνη, σιμβαστατίνη, λοβαστατίνη, πραβαστατίνη, φλουβαστατίνη, ροσουβαστατίνη) παρεμποδίζουν τη διαδικασία σύνθεσης της χοληστερίνης στο ήπαρ (όπου παράγεται το 75% της χοληστερίνης του οργανισμού). Ωστόσο, η χοληστερίνη είναι απαραίτητη για την ομαλή κυτταρική λειτουργία, γι’ αυτό και το συκώτι την «αναζητά» αλλού. Έτσι, λοιπόν, δεσμεύει και χρησιμοποιεί τη χοληστερίνη που κυκλοφορεί στο αίμα. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η μείωση της χοληστερίνης στο αίμα.

Τα πρόσθετα οφέλη των στατινών
Αντιοξειδωτική δράση Οι στατίνες, παρεμποδίζοντας τη βιοσύνθεση της χοληστερίνης στο συκώτι, μπλοκάρουν και την παραγωγή ορισμένων ουσιών (G-πρωτεϊνών) που προκαλούν οξείδωση και φλεγμονή. Γι’ αυτό, τους αποδίδονται αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις και αντιθρομβωτικές ιδιότητες.
Άμεση προστασία του μυοκαρδίου Οι στατίνες χορηγούνται σήμερα ως άμεση θεραπεία μετά από ένα οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου (στο νοσοκομείο, εντός του πρώτου 24ώρου), επειδή από αρκετές έρευνες έχει αποδειχτεί ότι, χάρη στις αντιθρομβωτικές ιδιότητές τους, προστατεύουν το μυοκάρδιο.
Θωράκιση της καρδιάς Έχει διαπιστωθεί ότι οι στατίνες, όταν χορηγούνται σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο, μειώνουν την ανάγκη για τη διεξαγωγή αγγειοπλαστικής και by-pass, καθώς και τα ποσοστά εμφράγματος, ασταθούς στηθάγχης και αιφνίδιου θανάτου. Μάλιστα, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, η λήψη στατινών μειώνει τη θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα.



Στατίνες, όχι μόνο για τη χοληστερίνη

Στατίνες για την προστασία των διαβητικών από τις καρδιο­πάθειες, στατίνες για την υπέρταση, για τον έλεγχο της περιοδοντίτιδας, για την προστασία από την άνοια, για την πρόληψη του καρκίνου του προστάτη… Ολοένα και περισ­σότερες έρευνες καταλήγουν σε αισιόδοξα συμπεράσματα για την ευεργετική δράση των στατινών σε διάφορες νόσους. Ωστόσο, οι ειδικοί τονίζουν ότι, προτού αναδειχτούν οι στατίνες σε «θαυματουργό» φάρμακο, αυτές οι ιδιότητες που τους αποδίδονται πρέπει να διερευ­νη­θούν σε βάθος. Θυμίζουν δε ότι παλαιότερα υπήρχε εξίσου μεγάλος ενθουσιασμός για τις πιθανές αντικαρκινικές δράσεις των στατινών, που όμως δεν επιβεβαιώθηκαν.



Οι ανεπιθύμητες ενέργειες
• Όταν οι στατίνες χορηγούνται στις υψηλότερες επιτρεπόμενες δόσεις, μπορεί να προκαλέσουν μυαλγίες σε ποσοστό 2-5%, που υποδηλώνουν αλλοιώσεις του μυϊκού ιστού. Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στην «Canadian Medical Association Journal», ορισμένοι ασθενείς υφίστανται σημαντικές αλλοιώσεις στους μυς τους που επιμένουν και μετά τη διακοπή της λήψης των στατινών και οι οποίες δεν
διαγιγνώσκονται πάντα με τις σχετικές εξετάσεις (έλεγχος CPK). Οι ειδικοί εξηγούν ότι οι μυαλγίες, με τη σειρά τους, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα (με την αλλαγή στατίνης), ενδέχεται να προκαλέσουν σοβαρότατη καταστροφή των μυϊκών κυττάρων (ραβδομυόλυση), που μπορεί να οδηγήσει σε οξεία νεφρική ανεπάρκεια.
• Οι στατίνες αυξάνουν τα ηπατικά ένζυμα και προκαλούν φλεγμονή του ήπατος (γι’ αυτό και δεν χορηγούνται σε ασθενείς με ενεργό ηπατική νόσο, π.χ. ηπατίτιδα). Θεωρείται, λοιπόν, απαραίτητος ο τακτικός έλεγχος των ηπατικών ενζύμων. Οι ειδικοί, πάντως, υποστηρίζουν ότι η βλάβη αναστρέφεται με τη διακοπή της λήψης των στατινών.
• Σύμφωνα με τις μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες πενταετούς παρακολούθησης, οι στατίνες σπανίως προκαλούν πεπτικές ενοχλήσεις, πονοκεφάλους, διαταραχές μνήμης και συντονισμού, καθώς και κατάθλιψη.
• Οι γυναίκες που σκοπεύουν να τεκνοποιήσουν και παίρνουν στατίνες, πρέπει να τις διακόψουν τουλάχιστον δύο μήνες πριν, για την ασφάλεια του εμβρύου.

Οι σκεπτικιστές της χοληστερίνης
Στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, το όριο της χοληστερίνης άνω του οποίου συστήνεται η λήψη στατινών διαρκώς μειώνεται. Αυτή η τάση μείωσης των ορίων της χοληστερίνης αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό από ορισμένους γιατρούς και ερευνητές, που διαβλέπουν ότι σύντομα θα χορηγούνται στατίνες και στους υγιείς! Μάλιστα, κάποιοι από αυτούς, που απαρτίζουν το Διεθνές Δίκτυο των Σκεπτικιστών της Χοληστερίνης (International Network of Cholesterol Skeptics) αμφισβητούν ακόμη και το ότι η υψηλή χοληστερίνη σχετίζεται με τα καρδιαγγειακά νοσήματα, καθώς και ότι οι στατίνες έχουν την ευεργετική δράση που τους αποδίδεται.

Οι στατίνες δεν είναι πανάκεια
Από πολλούς οι αντιδράσεις αυτές κρίνονται υπερβολικές, πυροδοτούνται όμως από μια αντίστοιχη υπερβολή όσον αφορά τα «καλά» των στατινών, σε σημείο που να θεωρούνται πανάκεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μεγάλη μελέτη (JUPITER) που δημοσιεύτηκε πέρυσι στο επιστημονικό περιοδικό «New England Journal of Medicine», σύμφωνα με την οποία η χορήγηση στατινών -συγκεκριμένα της ροσουβαστατίνης- σε υγιείς ανθρώπους μείωσε στο μισό τους θανάτους από καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια. Η μελέτη έκανε το γύρο του κόσμου με τίτλους όπως «Στατίνες και για τους υγιείς» και βρέθηκαν αρκετοί ξένοι ειδικοί που υποστήριξαν ότι πρέπει όλοι να παίρνουμε στατίνες, χωρίς όμως να διευκρινίζουν ότι οι συμμετέχοντες στη μελέτη είχαν μέση ηλικία 66 ετών, χαμηλή χοληστερίνη, ήταν χωρίς στεφανιαία νόσο, αλλά με υψηλή CRP (δείκτης φλεγμονής των αγγείων). Οι καρδιολόγοι ωστόσο με τους οποίους μιλήσαμε τονίζουν ότι οι στατίνες είναι ένα καλό φάρμακο για τη μείωση της χοληστερίνης και την αντιμετώπιση του καρδιαγγειακού κινδύνου, αλλά δεν είναι πανάκεια. Πρέπει να χορηγούνται μόνο εφόσον υπάρχουν ενδείξεις και όχι χωρίς λόγο!

Οι στατίνες δεν αρκούν
Οι καρδιολόγοι εξηγούν ότι με τη σωστή διατροφή, την άσκηση και τη διακοπή του καπνίσματος, η χοληστερίνη μπορεί να μειωθεί κατά 15-20%, ιδανικά έως και 30%. Όταν όμως απαιτείται ακόμη μεγαλύτερη μείωση, τότε χορηγούνται και φάρμακα, πάντοτε όμως σε συνδυασμό με τις απαραίτητες αλλαγές στον τρόπο ζωής και διατροφής.

Οδηγίες χρήσης των στατινών
• Πριν από τη λήψη τους, θα κάνετε αιματολογικές εξετά­σεις για τον έλεγχο των ηπα­τι­κών ενζύμων και προαιρε­τικά της CPK (δείκτης της κατά­στα­σης των μυών). Αν δεν ελεγχ­θεί η CPK, ο καρδιο­λόγος θα πρέπει να σας ρωτήσει αν έχετε μυαλγίες.
• Κάθε 1,5 μήνα θα επισκέ­πτε­στε τον καρδιολόγο και θα κάνετε εξετάσεις χοληστε­ρί­νης, τριγλυκερι­δίων και HDL, για να διαπιστωθεί αν ρυθμί­στηκε η χοληστερίνη σας. Επι­πλέον, θα ελέγχετε τα ηπατικά ένζυ­μα, ενδε­χομένως και τη CPK, για να διαπιστωθεί αν οι στατίνες έχουν «πειράξει» το ήπαρ ή τους μυς.
• Κάθε 1,5 μήνα ο καρδιολό­γος θα αυξάνει, αν χρειαστεί, τη δόση της στατί­νης μέχρι να μειωθεί η χολη­στε­ρίνη σε ικανοποιη­τι­κό βαθμό. Εάν, όμως, δεν «ανε­χτείτε» τις υψηλότερες δόσεις (οι μυαλγίες είναι η κύρια ένδειξη ότι ο οργανι­σμός σας δεν αντέχει τις στα­τί­νες), τότε ο γιατρός είτε θα σας αλλάξει στατίνη είτε θα τη συν­δυάσει με άλλα φάρμα­κα (εζετιμίμπη, νικοτινικό οξύ, ρητίνη).
• Οι καρδιολόγοι εξηγούν ότι η λήψη στατινών συνήθως είναι διά βίου. Θα λαμβάνετε, λοι­πόν, ένα χάπι την ημέρα, είτε το μεσημέρι είτε το βρά­δυ, αναλόγως του είδους της στα­τίνης. Η διακοπή της λή­ψης τους επαναφέρει τη χολη­στε­ρίνη στα προηγούμενα υψηλά επίπεδα εντός 15-20 ημε­ρών. Όσον αφορά την αποτε­λεσμα­τικότητά τους, σε λιγότερο από ένα μήνα θα δείτε τις τιμές της χοληστερίνης να «πέφτουν».

Ο ετήσιος τζίρος από τις πωλήσεις στατινών στις Η.Π.Α. συναγωνίζεται εκείνον των εξαγωγών όπλων: 20 δις δολάρια!

Πότε αυξάνονται οι παρενέργειες
Εάν χρειαστεί να πάρετε αντιμυκητιασικά, κορτιζόνη, αντικαταθλιπτικά, αντιβίωση, αντιυπερτασικά (ανταγω­νι­στές ασβεστίου), φάρμακα για το στομάχι (ομεπραζόλη), τότε ενημερώστε τον καρδιο­λόγο σας, γιατί ενδέχεται να σας ζητήσει να σταματήσετε τις στατίνες ή να μειώσετε τη δόση τους, επειδή τα φάρ­ακα αυτά παρεμβαί­νουν στο μεταβολισμό των στατινών και αυξάνουν τις πιθανότητες παρενεργειών τους.



Πότε χορηγούνται οι στατίνες

• Όταν η «κακή» χοληστερίνη (LDL) είναι πάνω από 190 mg/dl χωρίς άλλους παράγοντες καρδι­­­αγ­γειακού κινδύνου (ή μόνο με έναν).
• Στους παράγο­ντες κινδύ­νου ανήκουν το κάπνισμα, η υπέρ­ταση, η χα­μηλή «καλή» χολη­στερίνη (HDL) -κάτω από 40 mg/dl-, το οικο­γενειακό ιστορικό πρώιμης στε­φανιαίας νόσου (δηλαδή, εάν ο πατέρας έπαθε έμφραγμα πριν από τα 45 ή η μητέρα πριν από τα 55), καθώς και η ίδια η ηλικία του ασθενούς (άνω των 45 για τους άνδρες και άνω των 55 για τις γυναίκες).
• Σε αυτή την περί­πτωση, γίνεται πρώτα μια προ­σπάθεια μείωσης της χολη­στερί­νης με τη διατροφή και την άσκηση για τουλάχιστον τρεις μήνες. Εάν η προσπάθεια απο­τύχει, τότε χορηγούνται στατίνες με στόχο η LDL να πέσει κάτω από 160 mg/dl.
• Όταν η LDL υπερβαίνει τα 160 mg/dl και υπάρχουν δύο ή περισ­σότεροι παράγοντες καρδι­­αγ­γειακού κινδύνου. Στην περί­πτωση αυτή, ο στόχος είναι η LDL να μειωθεί κάτω από 130 mg/dl.
• Σε ασθενείς με καρδιαγγειακή νόσο (δηλαδή, σε όσους έχουν περάσει έμφραγμα ή εγκεφαλι­κό, έχουν στηθάγχη ή περιφερι­κή αγγειοπάθεια). Στην περίπτω­ση αυτή, ο στόχος είναι η LDL να μειω­θεί κάτω από 100 mg/dl. Ειδι­κότερα, όσοι έχουν περάσει ένα έμφραγμα θεωρούνται καλύ­τερα προστατευμένοι όταν η LDL είναι κάτω από 70 mg/dl, τουλά­χιστον για τα επόμενα δύο χρόνια.



Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. Ιωάννη Σκούμα, καρδιολόγο, αναπληρωτή διευθυντή και υπεύθυνο της Μονάδας Λιπιδίων της Α’ Πανεπιστημιακής Καρδιολογικής Κλινικής στο «Ιπποκράτειο» Νοσοκομείο.